شرایط سد گلستان نگران کننده است!

 

هنگامه طاهری : «حادثه هیچ گاه خبر نمی کند». این شعار را بارها همه ما شنیده ایم اما هر دفعه نیز بی خیال از کنار آن گذشته ایم . در واقع عادت کرده ایم زمانی اتفاقهای ناگهانی را باور کنیم که پای خودمان وسط حادثه باشد.
این روزها با هر کس درباره حوادث ناشی از شکست سد صحبت کنی تابلوی خشکسالی را بالا میگیرد تا به تو یادآوری کند آبی برای سیلاب وجود ندارد. اما هواشناسی اخبار دیگری دارد اخباری که خبر از دست و دل بازی آسمان می دهد.
این اخبار به ما یاد آوری می کند به جز بارشهای فصلی، پدیده های مختلف جوی که در گوشه و کنار جهان و حتی ایران خودمان رخ می دهد ،دور از انتظار نیست. اما آنچه بهانه تهیه این مطلب شد تحقیقی است که توسط چند صاحب نظر درباره تاب آوری سد گلستان بدست خبرنگار ما رسیده است.
تحقیقی که به صراحت در آن عنوان شده در صورت وقوع هر حادثه ای برای سد گلستان که در قرن نهم هجری ساخته شده پل پرتویی، پل نمایشگاه بین الملل، باغ وکیل آباد،رودخانه چهل بازه و هر آنچه در مسیر سد هست در هم تنیده شده و ضمن خسارتهای وسیع تلفات جانی بسیاری بر جای خواهد گذاشت. لذا بر آن شدیم در این خصوص پای گفتگوی «ادریس قائمی» مدیر بهره برداری و نگهداری تاسیسات آبی خراسان رضوی بنشینیم. با ما همراه شوید:
◼️ بفرمایید پایداری سد گلستان چقدر است و اگر دچار آسیبی بشود ما با چه مشکلاتی مواجه می شویم؟
➖کلا کنترل سدها چه خاکی و چه بتنی باید به شکل مستمر با ابزارهای دقیق از نقشه برداریها گرفته تا جابجایی ها رصد شود. درباره سدهای خاکی تراوش و حرکت آب و در مورد سدهای بتنی ترک و جابجایی های عمودی و افقی و گسلها از جمله مباحثی هستند که حتی در سازه های ایده آل باید مورد پایش مستمر واقع شوند.چون تنها از طریق همین پایشها و بررسی ها می توانیم به نتیجه درست برسیم نه با استناد به ترمیمی که سالها پیش انجام شده.
◼️آیا سد گلستان ترمیم شده؟
➖بله ۱۵ سال پیش.
◼️آیا سدی که متعلق به قرن نهم هجری است و از آجر و ساروج ساخته شده و ۱۵ سال هم از ترمیمش گذشته در حال حاضر خطرناک است؟چگونه چنین سدی را کنترل می کنید؟
➖بسته به ریسک و خطر پذیری پایین دست مبحث کنترل حساسیت پیدا می کند.البته هیچ سدی به لحاظ وضعیت پایین دست که معمولا روستاها هستند بدون ریسک نیست.اما به نسبت مباحث جمعیتی حساسیت آن فرق می کند. پایین دست سد گلستان شهر است با جمعیتی بیشتر از روستا. لذا نیازمند پایش و رصد مستمر است.اما درباره سد گلستان این پایش انجام نمی شود.
◼️چرا؟
➖چون سد گلستان در اختیار آستان قدس رضوی است و آنها به استناد ترمیم ۱۵ سال پیش مدعی هستند مصالح خوبی بکار برده اند و سازه مشکلی ندارد.
◼️آنها در این زمینه کارشناس دارند؟
➖همان سال تحت نظارت شرکت مشاور مورد تایید آب منطقه ای ترمیم صورت گرفت اما پس از آن پایش های مستمر انجام نشد. در واقع بخاطر عدم نسب ابزار دقیق در سد نمی شود تحت کنترل ادواری قرار بگیرد.اما گاهی به خاطر حساسیت یک سد باید نسب ابزار در دستور کار قرار بگیرد که البته هزینه بر هم هست.بعید می دانم آستان قدس شواهدی برای ارزیابی هاو کنترل سد داشته باشد.چرا که یکی از وظایف ما تهیه گزارش رفتارنگاری سالانه سد است که بر اساس آن رفتار یک سد توسط ابزارهایی که در آن نسب شده کنترل می شود تا مشخص شود این سد پایدار است یا نیازمند اقدامات علاج بخشی و استحکامی.
قطعا وقتی ۱۵ سال از عمر یک سازه بگذرد باید رصد شود تا ببینیم چه کارهایی امکان پذیر بوده ولی توسط بهره بردار انجام نشده که این خود غفلت و کوتاهی است. و چه کارهایی امکان انجامش نبوده که نیازمند تمهیدات است.در واقع وقتی احساس می شود نمی توان یک سازه را کنترل کرد باید برایش تمهیدات ببینی بعنوان مثال جمعیت پایین دست زیاد نشود،آب گیری زیاد صورت نگیرد،توسط ابزارها کنترل و ایمنی سد بطور مستمر رصد شود، اقدامات ترمیمی انجام شود و…این در حالی است که آستان قدس هیچ برنامه ای برای پایش سد ندارد؛ لااقل میتوانیم بگوییم باید باحضور کارشناسان ذی صلاح و نظارت آب منطقه ای صورت بگیرد ولی ما در جریان پایش سد نیستیم.
◼️آیا سد گلستان ترک دارد یا آسیبی دیده ؟
➖ما بازدیدهای چشمی داشتیم و مشاهده کردیم ظاهر قضیه مشکلی ندارد البته این را هم بگویم که هر ترکی شاید آسیب حساب نشود.اما اعلام کردیم برای بررسی پایداری سد باید به سمت پایش های فنی برویم. ولی آسیب از جنس فرسایشی پایین دست مشهود است.
◼️پس اصلا وضعیت استحکام سد گلستان چگونه است؟
➖نمی دانیم.
◼️با توجه به بارشهایی که در سالهای اخیر داشتیم آیا شرایط به گونه ای هست که آب بالا بیاید؟

مهناز اصغری, [۱۸.۱۲.۲۳ ۱۰:۵۴]
➖سالهای ۹۸_۹۹ به خاطر سیلابهایی که تمام استان را در بر گرفته بود نگران شدیم و انتظار داشتیم بهره بردار همکاری بیشتری بکند اما منجر به دستور کار عملیاتی نشد.
◼️با توجه به آنچه گفتید آیا باید نگران سد گلستان باشیم؟
➖ بله باید نگران باشیم چون هر سازه ای که پشتش آب ذخیره بشود یک خطر بلقوه ولو در حد یک آسیب جزئی محسوب می شود و آنچه مورد اهمیت است حفظ جان مردم است. تغییرات در سد حتی اگر میلیمتری هم باشد در هر جایی معنای خاص خودش را دارد .سازه هر سد عمر مفید دارد و پایش هم به همین دلیل انجام می شود.البته قصد القا کردن بحران ندارم اما شرایط این سد نیازمند رصد است.
ببینید آنچه در سیلاب سال ۹۸_۹۹ متوجه شدیم این بود که اگر زمانی جریان سیلابی داشته باشیم که طبق ال نینو هر زمانی ممکن است اتفاق بیفتد ، چنانچه آب دفعتأ چه از بالای سد رها شود _هر چند روگذری آب برای سد آسیب زننده است _ و چه مجبور به تخلیه از دریچه ها شویم پهنه آبی خطرآفرینی ایجاد می کند از این رو به آستان قدس گفتیم باید ظرفیتهای تخلیه سد آماده و دریچه های تحتانی قابل مانور باشند.
اما واقعیت این است که دریچه های سد به خاطر رسوب زیاد بسته شده و کارآیی ندارد.
خود سد هم که از ساروج است و ۱۵ سال پیش با آلیاژ پوشانده شده پس دست کمی از سد خاکی ندارد اگر روگذر آب مستمر شود سد آسیب می بیند. وقتی رسما از پایداری سد بخاطر عدم نسب ابزار اطمینان نداریم لااقل باید امکان مدیریت مخزن های تحتانی را داشته باشیم.
◼️مشکل دریچه ها چیست؟
➖به دلیل جمع شدن گل و لای مسدود شده اند.ولی ما کارمان لایروبی سد و باز کردن دریچه هاست. ولی آستان قدس با مطرح کردن بحث هدر رفت آب زیر بار نرفت.در حالیکه حتی اگر آب رها بشود وارد خاک شده و سفره های آب زیر زمینی پایین دست را تغذیه میکند. حتی اگر دریچه ها بعد از نسب آب بند نشوند ما آن را اصلاح می کنیم. حتی اصلاح هم نشود بهتر از آن است که دریچه ها در صورت لزوم باز نشوند.
ما یک دستورالعمل داریم که بر اساس آن وقتی جریان سیلابی گل آلود وارد مخزن می شود دریچه های تحتانی را برای تخلیه رسوب باز می کنیم تا عمر مفید سد بالا برود که این خود مستلزم از دست دادن آب است.این کار در سد گلستان اصلا انجام نشده و دریچه های تخلیه تحتانی از کار افتاده. هر چند آستان قدس می گوید لایروبی مکانیکی کرده که کاری منسوخ شده و پر هزینه است . سطح زیرین سد پر شده از لجن و گل و لای پس امکان انجام چنین کاری نیست و اگر هم انجام بشود اثر قابل ملاحظه ای ندارد. علاوه بر این که هزینه کردن به این صورت به اندازه ساخت یک سد هزینه بر است.ضمن این که بعد از دو متر ماشین در گل و لای فرو می رود و اصلا قادر به حرکت نیست. این ادعا اصلا معقول نیست.
◼️با این توصیف ها که گفتید سد گلستان پایداری ندارد.
➖ما نمیدانیم وضعیتش چگونه است.نیاز به رصد دارد.
◼️ سد که قدمت دارد، آخرین بار که ترمیم شد ۱۵ سال پیش بوده، دریچه هایش هم که باز نمی شود، رسوباتش هم زیاد شده تحت پایش هم که نبوده پس ممکن است پایداری نداشته باش.
➖ بله. ضمن این که ما دوره پیک سیلاب داریم. سیلاب یک باره اتفاق می افتد اوج میگیرد و فروکش می کند و در همان مقطع خسارت میزند. پس باید دریچه ها قابلیت عبور داشته باشند‌ تا سد تخریب نشود.
ولی بر اساسی یک فرض منطقی می گویم سازه ۱۵ سال پیش،الان همان سازه نیست.