ایران در راه سالخوردگی

سالمندی دورانی است که همه آن را تجربه خواهیم کرد اما اینکه شنیده می‌شود که براساس آمارها زنگ خطر ۲ برابر شدن جمعیت سالمند در ایران زده شده است، خود نوعی هشدار بیشتر برای همه ماست چون در آینده‌ای نه چندان دور جمعیت سالمند کشور روند افزایشی خواهد داشت.

به گزارش خبرنگار ایرنا، براساس اطلاعات موجود سرعت رشد جمعیت سالمندی در کشور ایران بسیار بالا است؛ به طوری که اکنون ۱۰ درصد جمعیت فعلی ایران را سالمندان تشکیل می‌دهند که در ۲۰ سال آینده این میزان سالمند در کشور به ۳۰ درصد افزایش می‌یابد.

حسام الدین علامه رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان بهزیستی کشور نیز می‌گوید: پیش‌بینی‌ها براساس سناریوهای جمعیتی این است که از سال‌ ۱۳۹۸ تا ۱۴۲۳ یعنی طی ۲۳‌سال جمعیت سالمند ایران دو برابر می‌شود و به ۲۰‌ درصد می‌رسد.

وی معتقد است، جمعیت سالمندی ایران با شتاب ادامه پیدا می‌کند به طوری که جمعیت سالمندی در سال‌ ۱۴۳۵ از یک‌سوم جمعیت کشور عبور می‌کند و این‌ یک زنگ هشدار است، پس باید به رصد ویژگی‌های جمعیتی در حال تغییر جامعه توجه داشت تا بتوان با برنامه‌ریزی بهترین زیرساخت‌ها را برای مواجهه با تغییرات جمعیتی به وجود آورد.

جمعیت سالمند ایران از یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در سال ۱۳۵۵ به ۸ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر رسیده است. در سال ۱۳۵۵ آمار سالمندی ایران پنج درصد بوده است که در سال ۱۳۹۵ به ۱۰.۱۷ درصد و سال ۱۴۰۰ به ۱۰.۴۳ درصد معادل ۸ میلیون و ۸۶۳ هزار سالمند رسیده است

طبق آمارهای مجامع بین‌المللی، ایران سریع‌ترین افت نرخ رشد جمعیت را دارد و طی ۲۰ سال آینده، کشور ما جزء پیرترین کشورهای جهان خواهد بود  و در ۴۵ سال گذشته کشور ما ۱۰ سال پیرتر شده است.

پنجره جمعیتی که به عنوان یک فرصت و امتیاز در جهت جبران کاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری قلمداد می‌شود، از سال ۱۳۸۵ در ایران باز شده و در سال ۱۴۲۵ بسته خواهد شد و اگر از این فرصت استفاده نشود، از کل توان جامعه برای نگهداری سالمندان استفاده خواهد شد.

خوشبختانه هنوز پنجره جمعیتی در کشور باز است و در صورت برنامه ریزی و اقدام مناسب می‌توان از فرصت چندساله باز بودن پنجره جمعیتی استفاده کرد و مانع از سقوط کشور به سیاه‌چاله جمعیتی شد.

هر گاه در جامعه‌ای حداقل ۷۰ درصد از جمعیت در بازه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال (سنین فعالیت و کار) باشند، در اصطلاح آن جامعه در فرصت پنجره جمعیت تعریف می‌شود، پنجره جمعیت فرصتی طلایی برای اصلاح ساختارهای جمعیتی و همچنین رشد و پیشرفت علمی و اقتصادی جامعه محسوب می‌شود.

براساس نظر کارشناسان ایران تا حدود ۱۴۱۵ در فرصت پنجره جمعیت است و از حدود ۲۰ سال آینده با بسته شدن پنجره جمعیت روبرو خواهد شد و در حال حاضر از فرصت بالقوه پنجره جمعیت در مسیر رشد و پیشرفت استفاده نشده و مراحل رشد اقتصادی را طی نکرده است.

براساس آمارها حدود ۱۰ درصد از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند و برآورد ۲ برابر شدن جمعیت سالمند کشور تا سال ۱۴۲۰ تا ۱۴۲۵ بسیار تکان‌دهنده است، این آخرین اطلاعاتی است که همه را نگران کرده چون ایران در حال پیر شدن است و باید چاره‌ای باید برای آن اندیشید.

طی ۷۰ سال گذشته نرخ باروری کلی در جهان و ایران به نصف کاهش یافته است، در تحقیقات مختلف نرخ باروری در ایران از ۱.۷ تا ۱.۸۴ مطرح شده است که همه زیر سطح جانشینی است، اینکه رشد جمعیت ایران در سال ۱۴۲۵ منفی می‌شود نیز مورد نگرانی بسیاری است.

براساس آمارها، در ۳۰ سال آینده بیش از ۳۰ درصد از جمعیت ایران در گروه سنی بالای ۶۰ سال قرار می‌گیرند و در واقع کشورایران به سمت سالخوردگی و پیر شدن پیش می‌رود.

این در حد یک آمار و اطلاعات است، وقتی به آینده ایران در ۲۰ تا ۳۰ آینده فکر می‌کنیم این نگرانی‌ها بیشتر می‌شود چون پیرشدن جمعیت کشور اثرات منفی دارد که باید برای آنها فکری اساسی کرد، اگرچه فرزندآوری و افزایش نرخ باروری و ازدواج جوانان مهمترین راهکارهایی است که ارایه می‌شود اما همه اینها در حد حرف باقی می‌ماند چون نه برای جوانان فرصت شغلی و بستر ازدواج فراهم است و نه برای والدین که بتوانند برای فرزندآوری تشویق شوند.

حدود سه دهه‌ است که نرخ رشد جمعیت کشور روند نزولی دارد و این نرخ در سال ۱۳۹۸ به کمتر از یک درصد رسید و در سال‌های نه‌چندان دور به صفر می‌رسد. در سال‌های اول انقلاب، نرخ رشد جمعیت‌ کشور حدود سه درصد بود؛ به این معنا که جمعیت سالانه حدود سه درصد نسبت به سال قبل افزایش می‌یافت، اما از اواخر دهه ۶۰ از این درصد کاسته شد و این رقم در ابتدای ورود به دهه ۸۰ به حدود ۱.۵ درصد رسید و در سال ۱۳۹۸ رشد جمعیت کشور برای اولین بار به کمتر از یک درصد رسید.

نرخ رشد جمعیت در سال ۹۹ به ۶ دهم درصد رسید و این امر نشان می‌دهد که در حال افول جمعیتی در کشور هستیم و این موضوع بسیار خطرناک است.

تعداد ولادت در کل کشور طی سال ۱۳۹۶ به ۱۳۹۷ بیش از ۱۲۰ هزار تولد کاهش‌ یافته است و براساس آمارهای رسمی در سال ۱۳۹۸ در کشور ۱۷۰ هزار نوزاد کمتر از سال ۱۳۹۷ به دنیا آمده و در سال ۹۹ هم نسبت به ۹۸، ۸۰ هزار نوزاد کمتر متولد شد، اکنون وضعیت فرزندآوری در کشور به‌گونه‌ای است که زیر باروریِ سطح جانشینی (RLF) جمعیت در کشور و حتی باروری سطح جانشینی متعارف هستیم به‌ عبارت‌ دیگر قادر به حفظ جمعیت جوان کشور نخواهیم بود.

نسبت سالمندی و سالخوردگی جمعیت در ۲۰ سال آینده به حدود ۲ برابر می‌رسد، ایران از سال ۱۳۹۵ بیشتر پای به سنین سالخوردگی گذاشته است و برآورد می‌شود که تا سال ۱۴۳۰ سالخورده و پیر شود، در حال حاضر مولفه‌ها و ویژگی‌های ساختار جمعیتی کشور در حال تغییر است و چند سالی است که روند پیر شدن جمعیت ایران آغاز شده و با سرعت به این سمت در حرکت است و در واقع در حال از دست دادن جوانیِ جمعیت هستیم.

در سال ۱۳۳۵ میانه سنی جمعیت ۲۰.۲ سال بوده و در سال ۹۵، میانه سنی حدود ۳۰ سال محاسبه‌ شده که نشان می‌دهد جمعیت ایران قریب به ۱۰ سال پیرتر شده است. با افزایش روند سالخوردگی و سالمندی، جمعیت کشور نیاز به مراقبت و هزینه بیشتری دارد و باید برنامه‌های اساسی برای جلوگیری از این روند اتخاذ کرد.

براساس آمارها، حد بهینه جمعیت سالمند بین ۶ تا ۷ درصد جمعیت کشور است و اگر نسبت جمعیت سالمند کشوری بیش ‌از حد مطلوب باشد، کشور گرفتار آسیب‌های جدی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خواهد شد.

به همین منظور حسن موسوی چلک رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در حال حاضر کشور ایران در مرحله پنجره جمعیتی قرار دارد اما اگر برای این موضوع در آینده تدبیر نکنیم به طور یقین سالمندی می‌تواند به یک بحران در جامعه تبدیل شود.

وی اظهار داشت: اکنون در مرحله پنجره جمعیتی قرار داریم و معمولا کشورهایی که مدیریت هوشمندی دارند پنجره جمعیتی را به یک فرصت برای جهش و توسعه اقتصادی تبدیل می‌کنند و طبیعتا به دنبال آن بسترسازی برای اقدامات دیگر از جمله تشکیل خانواده از جمله این برنامه‌های مهم در این عرصه جمعیتی است. ما از این فرصت نمی‌توانیم به خوبی استفاده کنیم و با روندی که جلو می‌رود، در آینده اگر تدبیر نکنیم سالمندی می‌تواند تبدیل به یک بحران در جامعه شود.

رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است: ضمن اینکه بخشی از این موضوع به سیاست‌های ۳۰ سال قبل در کشور برمی‌گردد که اعلام شد فرزند کمتر زندگی بهتر، وقتی جایزه برای کنترل جمعیت به خانواده‌ها داده می‌شد این نتیجه آن سیاست‌های گذشته است چون برخی مواقع آثار سیاست‌ها در لحظه مشخص نمی‌شود بلکه در بلندمدت می‌توان نتایج آن را مشاهده کرد.

وی در ادامه با بیان اینکه کاهش آمار ازدواج به عنوان یک مشکل برای جلوگیری از رشد جمعیت به شمار می‌رود، تصریح کرد: در حال حاضر کاهش آمار ازدواج در جامعه به عنوان دغدغه‌ای جدی برای مسئولان اجرایی و متولی کشور است و در یک مقطعی به دنبال این بودند که سن ازدواج را افزایش دهند با وجود اینکه کلیات آن در مجلس تصویب شده بود اما پس از آن این موضوع در مجلس رد می‌شود.

موسوی چلک ادامه داد: اکنون دغدغه‌های جدی در این زمینه برای افزایش جمعیت فعال کشور وجود دارد و از آن طرف هم دغدغه مسئولان برای افزایش جمعیت هم یک حرف درستی است چون ترکیب سنی جمعیت کشور به سمت سالمندی با شیب زیاد حرکت می‌کند و ما هنوز در پنجره جمعیتی قرار داریم.

وی اظهار داشت: اکنون حدود ۸ تا ۹ درصد جمعیت ایران سالمند است که متاسفانه در چند سال آینده به ازای هر سه نفر، یک نفر از جمعیت به بالای ۶۰ سال می‌رسد که باید برای گذر از این مرحله برنامه‌ریزی جدی داشت.

رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران تصریح کرد: به همین دلیل برای تسهیل در سازوکارهای تشکیل خانواده، پرداخت تسهیلات به عنوان یک موضوع در دستور کار قرار گرفته شده است تا از این طریق رغبت بیشتری برای تشکیل خانواده به ویژه در جوانان مشاهده شود.

وی خاطرنشان کرد: اکنون سیاست کلی خانواده وسیاست کلی جمعیت در ایران موجود است، همه این سیاست‌ها در همین راستا است که بستری برای افزایش جمعیت فراهم شود به همین منظور سیاست‌های تشویقی در راستای افزایش جمعیت تدوین شده است و یکی از راههایی که شاید به استدلال مسئولان کشوری در راستای افزایش جمعیت می‌تواند کمک کند ازدواج در سنین پایین است که این هم یک استراتژی است.

موسوی چلک استفاده از شرایط پنجره جمعیتی را در کشور بسیار مفید و موثر دانست و گفت: در چنین شرایطی می‌توانیم برای جهش و توسعه در کشور از این فرصت به خوبی استفاده کنیم که امیدواریم در این زمینه نیز تدابیر ویژه‌ای اندیشیده شود.