کدام گزینه می تواند اجماع را شکل دهد؟

علی روغنگران

سرانجام در روزهای آغازین بهمن ماه اعضای نهاد اجماع ساز اصلاح طلبان مشخص شدند. بهزاد نبوی، سیدحسین مرعشی، محسن امین زاده، محمدرضا جلایی پور، سیدحسن رسولی، سید سراج الدین موسوی، محسن میردامادی، سید معروف صمدی، حسن صادقی، فخرالسادات محتشمی پور، علیرضا علوی تبار، عماد بهاور، اسماعیل گرامی مقدم، فاطمه سعیدی و بدرالسادات مفیدی افراد جدیدی هستند که در نهاد اجماع ساز اصلاح طلبان حضور دارند. چهره‌های مهمی هم از این لیست خط خوردند؛ از جمله عارف، پزشکیان و محسن هاشمی. کمیجانی خبر داده که: «محمدرضا عارف، مسعود پزشکیان و محسن هاشمی به دلیل اینکه در مظان نامزدی هستند در لیست گنجانده نشدند. برای اینکه نهادی که می‌خواهد درمورد نامزد اصلاح طلب ریاست جمهوری اظهارنظر کند شائبه‌ای نداشته باشد هیچ‌کدام از افرادی را که به عنوان گزینه مطرح بودند را نیاوردیم.»

تشکیل این نهاد پس از یکی دو ماه بحث و گفتگو، مهمترین خبر برای اصلاح طلبان بود. با توجه به شرایط جهانی و حضور دموکرات‌ها در آمریکا، این جریان سیاسی معتقد است می‌تواند مثمر ثمرتر از اصولگرایان باشد. یکی از اتفاقات جالب در هفته گذشته درخواست برخی اصلاح طلبان از سیدمحمد خاتمی برای کاندیداتوری در انتخابات بود. سرانجام دعوت‌ها آنقدر افزایش یافت که خاتمی ناچار به واکنش شد و حجت‌الاسلام محمد صدوقی خواهرزاده خاتمی در متنی اینگونه نوشت: «دیروز سید محمد خاتمی به من گفتند کاندیدای ریاست جمهوری نمی‌شوم؛ چراکه سرمایه‌ام اعتماد مردم است و وقتی چنین چیزی ممکن نیست، نباید با امید و اعتماد مردم بازی کرد.» او مثل همیشه دوست دارد فضایی به وجود بیاید که مردم بتوانند انتخاب واقعی و پر شور که نمایندگان همه تفکرات در آن باشند و جمهوریت جلوه پررنگ داشته باشد برگزار شود.»

سیدحسن خمینی، گزینه ای که همچنان مطرح است

مدتی است به جز سیدمحمد خاتمی، نام سیدحسن نیز برای انتخابات 1400 شنیده می‌شود. شرق از قول غلامعلی دهقان، از اعضای حزب اعتدال و توسعه می‌نویسد؛ «تنها کسی که می‌تواند اجماع را شکل دهد آقای سیدحسن خمینی است. او مورد تایید اصلاح‌طلبان سنتی و پیش‌رو، اعتدالیون و اصولگرایان معتدل است.»

در میان اصلاح طلبان، مجمع ایثارگران نزدیکترین رابطه را با سیدحسن خمینی دارد. در کنگره اول این حزب، سید حسن سخنران افتتاحیه بود و عموما جواد امام در صف اول حمایت از نوه امام خمینی قرار دارد. چندی پیش هم خبری با تیتر پنج گزینه پیشنهادی حزب کارگزاران سازندگی به اصلاح طلبان منتشر شد مبنی بر اینکه کارگزاران تا کنون علی لاریجانی، حجت الاسلام و المسلمین سیدحسن خمینی، سردار حسین دهقان را به عنوان گزینه‌های غیر حزبی و اسحاق جهانگیری معاون اول دولت تدبیر و امید و محسن هاشمی رفسنجانی فرزند ارشد مرحوم آیت ا… هاشمی و رئیس شورای شهر تهران را به عنوان چهره‌های حزبی در سبد انتخاب خود برای انتخابات ریاست جمهوری 1400 می‌بیند. در همان روزها، سیدحسن خمینی در سالگرد آیت ا… هاشمی رفسنجانی سخنرانی کرد و از مانیفست خود پرده‌برداری کرد: «مرحوم هاشمی مرد روز‌های سخت بود. مرد فرار نبود. قبل انقلاب تا پای اعدام رفته بود. مرد روز‌های سخت جنگ بود. داستان جنگ ما داستان مردم مظلوم در مقابل همه قدرت‌ها بوده است. همه دنیا پشت سر صدام بودند. آقای هاشمی قهرمان صلح و قهرمان جنگ بود.»

بحث درباره احتمال نامزدی سیدحسن خمینی با واکنش تند رسانه‌های اصولگرا مواجه شد. ناصر ایمانی از این نامزدی با گلایه یاد کرد و گفت سید حسن خمینی باید رد صلاحیت شود: «سید حسن خمینی کدام شرط حداقلی را حتی برای بخشدار شدن دارد؟ صرف نظر از شرط رجلیت سیاسی و مذهبی، او کجا را مدیریت کرده که بخواهد در مظان نامزدی انتخابات ریاست جمهوری شود؟ او حتی جرات نکرد برای نامزدی انتخابات خبرگان در آزمون شرکت کند. امثال او به عنوان سیاهی لشکر و مهره پیاده مدعیان اصلاح طلبی به بازی گرفته می‌شوند؛ چرا که طبعا به اعتبار فقدان شرایط، تایید نمی‌شوند.»

احمد زیدآبادی فعال سیاسی تحول‌خواه هم درباره نامزدی سید حسن خمینی می‌گوید: «سیدحسن خمینی اگر در کمپ اصلاح‌طلبان قرار بگیرد که نزاع درون حکومتی ادامه دارد، فلج بودن دولت ادامه خواهد داشت. برخی فکر می‌کنند که وجود شکاف در حکومت به نفع دموکراسی است، اما در ایران اینطور نیست، زیرا این شکاف مدت‌هاست ایجاد شده به جای کمک به دموکراسی موجب فلج شدن دولت شده است که نباید ادامه یابد.»

روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: «خبر‌های پراکنده و غیررسمی هفته‌های اخیر درباره تمایل حجت‌الاسلام سیدحسن خمینی به نامزدی در انتخابات ریاست جمهوری 1400 این روز‌ها جدی شده و او تلاش می‌کند نظر اصلاح‌طلبان را در این زمینه جلب نماید. نظر ارادتمندان به امام خمینی این است که ورود سیدحسن خمینی به این انتخابات به دلایل مختلف به صلاح نیست.»

بخت اندک اسحاق جهانگیری 

اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس‌جمهوری در واکنش به این موضوع که آیا کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری می‌شوید یا خیر، سکوت کرد و گفت: فرصت برای حرف زدن زیاد است، آنقدر حرف می‌زنم که خسته شوید. اسحاق جهانگیری که زمانی از ستاره‌های مناظره‌ها بود حالا یکی سیاستمدارانی است که بیشترین نقدها علیه او مطرح می‌شود. از چند سال پیش با ارز دولتی که به دلار جهانگیری مشهور شد، نقدهای شدیدی به او وارد شد و از هفته گذشته با صدور حکم مهدی جهانگیری برادرش، انتقادها شدت بیشتری گرفت. در چنین شرایطی جهانگیری حضورش را تکذیب نکرده و برخی جریان‌های اصلاح طلب همچنان معتقدند اسحاق جهانگیری می‌تواند گزینه مناسبی برای انتخابات 1400 باشد. عزت ا… تقواییان عضو شورای هماهنگی جبهه اصلاحات گفته «غیررسمی شنیده‌ام که محمدرضا عارف و اسحاق جهانگیری وارد انتخابات می‌شوند، ولی خود آن‌ها فعلا سکوت کرده‌اند. همچنین شنیده‌ام که محمدرضا خاتمی و صفایی فراهانی هم قبول نکرده‌اند در انتخابات شرکت کنند. محمدجواد ظریف هم که قبول نکرده وارد انتخابات شود. البته این‌ها همه به صورت غیررسمی است و رسما هنوز کسی نامزدی خود را اعلام نکرده است.»

آخوندی در نقش منتقد دولت

عباس آخوندی نیز از گزینه‌هایی است که شنیده می‌شود گعده‌هایی داشته تا در انتخابات ورود کند. او در اوایل ماه در مناظره‌ای با مصباحی مقدم شرکت کرد. هفته گذشته نیز با شرق مصاحبه کرد و سخنانش را با نقد روحانی ادامه داد: «روحانی خودش تضعیف برجام را کلید زد، درحالی‌که نباید این کار را می‌کرد. حتی در روز‌های آغازین انتخاب بایدن، روحانی باید از سه ماه قبل درخواست تشکیل نشست 4+1 در حد سران را می‌داد، اما این کار را نکرد. اکنون منطق بازی در جهان از قدرت سخت به نرم رو به تغییر است. درست زمانی که منطق قدرت در جهان به سمت قدرت نرم پیش می‌رود، آقایان در مجلس قدرت سخت را مبنا قرار دادند. حال آنکه به‌خوبی مشخص است قدرت سخت در برابر نرم می‌بازد»

آخوندی درباره انتخابات هم گفته انتخابات در ایران به بازار فروش شعار تبدیل شده است. مردم می‌گویند ما امروز به شعار این فرد رای می‌دهیم، اما او پس از به‌قدرت‌رسیدن ممکن است یک چرخش داشته باشد؛ همین مسئله منجر به بی‌اعتمادی در جامعه شده است. البته یک‌سوی این مسئله به ضعف جامعه مدنی بازمی‌گردد؛ چراکه جامعه مدنی در ایران بسیار ضعیف است، زیرا در ایران ما هیچ‌گاه یک جامعه مدنی مستقل از دولت نداشته‌ایم.

اصلاح طلبان و مسئله پشتوانه مردمی

دو هفته پیش نظرسنجی ایسپا نشان داد درصد قابل توجهی از مردم قصد دارند در انتخابات شرکت کنند. همین مسئله باعث شد تا بعضی شخصیت‌های سیاسی با احتیاط بیشتری درباره انتخابات صحبت کنند و به نظر می‌رسد صدا‌هایی مبنی بر تحریم انتخابات در حال محو شدن باشند. محمدرضا خباز درباره برنامه انتخاباتی اصلاح طلبان برای سال 1400 گفته: اصلاح طلبان معتقدند در انتخابات مجلس دهم کلاه سرشان رفت. عده‌ای از امکانات اصلاح طلبان استفاده کردند، ولی به محض آنکه وارد مجلس شدند به تعهدشان پشت پا زدند.

محمد سلامتی فعال سیاسی اصلاح‌طلب در گفتگویی که با اعتمادآنلاین داشته درباره استراتژی انتخاباتی اصلاح‌طلبان گفته: «اصلاح‌طلبان در حالی باید خود را آماده حضور در انتخابات 1400 کنند که پشتوانه مردمی‌شان تضعیف شده است. به هر حال دولتی که اصلاح‌طلبان کاملا حمایتش کردند نتوانست عملکرد خوبی داشته باشد و طی آن نارضایتی مردم به اوج رسید.»

او گفته: دولت کار‌های مثبتی هم انجام داده که از آن جمله می‌توان به مدیریت خوب شرایط کرونایی اشاره کرد. درباره کار‌های مثبت این چند سال همچنین می‌توان به برجام اشاره کرد که مسئله لاینحل هسته‌ای را حل کرد. با این حال ضعف مفرط دولت در مدیریت مسائل اقتصادی هجمه‌هایی را روانه دولت می‌کند چرا که اگر دولتی‌ها بینش بهتری داشتند، حتی با وجود تحریم هم می‌توانستند از بروز این همه گرفتاری جلوگیری کنند. در هر حال نارضایتی از دولت سرمایه اجتماعی جبهه اصلاحات را تضعیف کرد، هرچند اصلاح‌طلبان می‌توانند با تشریح شرایط، مردم را از این اشتباه که «دولت مقصر صد درصد گرفتاری‌هایشان است» دربیاورند.