همه عکس‌ها ماندگار نیستند

در آتلیه عکاسی و تبلیغاتی دوستم نشسته بودم و بر دیوارش عکس­های بی­نظیری از طبیعت و انسانهایی نشسته درقاب به من چشمک می زدند. محو آثار روی دیوار شده بودم و بعد از دوستم پرسیدم این عکس­ها را چه کسی گرفته که نگاه ژرفی از درون عکس­ها با من حرف می­زند. در جوابم گفت حمیدرضا هلالی و نیشابوری است. آنجا به خود بالیدم که چنین همشهری هنرمندی دارم و بعد از دوماهی در نمایشگاه نقاشی­های خودم در نیشابور با او برخوردی صمیمانه داشتم.

حمید رضا هلالی متولد 1353 در نیشابور و ده سالی است که شاتر دوربینش به روی طبیعت و انسانهای اطرافش باز شده؛ کارشناس شیمی و دارنده پنج مدال طلا ، پرسپکتیو هند، آربلا ترکیه، پلودیف بلغارستان، نور عمان، و عناوین برتری در نروژو فنلاند و دانمارک  و دارنده 30  مدال نقره  بنز و تقدیر  بین­المللی از جشنواره­های آمریکا، چین، انگلیس و سوئد است. پذیرش و کسب مقام در بیش از 100  جشنواره داخلی از جمله دوسالانه عکس ایران، جشنواره رژان، خانه دوست، زمان و برگزاری دو نمایشگاه انفرادی، داوری در چند جشنواره داخلی و مدرس انجمن سینمای جوانان نیشابور از نتایج فعالیت او در این هنر است. با او هم صحبت شدم و مسائلی از دنیای عکاسی را با من در میان گذاشت.

• به کدامین ژانر از عکاسی علاقه­مند هستید؟

امروزه به  مدد تکنولوژی پیشرفته در هر دو دقیقه تعداد عکس تولید شده در جهان  معادل تمام عکس­هایی است که در قرن نوزدهم و طی 100 سال ثبت شده­اند؛ و این حجم عکس تولید­شده  منجر به دگرگونی در تعاریف سنتی عکاسی شده است. عکس­های امروزه  می­توانند چندین تعریف در عکاسی را به خود اختصاص دهند. به عنوان مثال عکس­هایی تولید می­شوند که از نظر فرآیند تولید کاملا واقع­گرا ولی از نظر محتوا، سورئال محسسوب می­شوند و این نوع تولید  تعریف ژانرهای  عکاسی را دگرگون می­کند. به طور عمده من به عکاسی مفهومی بیشتر علاقه­مند هستم و به تبع تعریف فوق، بیشتر به محتوای اثر علاقمندم و به نظرم یک اثر علاوه بر تکنیک، اتمسفر و فضای خوب و ترکیب بندی و ساختار حتما باید دارای پیام و محتوا باشد. فرآیند تولید و نه البته تکنیک  را  دردرجه  اهمیت پایین­تری قرار می­دهم.

• عکاسی امروز نسبت به گذشته شرایط متفاوتی دارد. چطور با این تغییرات کنار آمده­اید؟

در دنیای جدید عکاسی این اصلا مهم نیست که یک عکس با چه دوربین و فرآیندی ثبت و ارائه می­شود. مهم محتوا و فرم عکس است. اینکه عکاس در اثرش به دنبال واگویی چه مفهومی است و آیا  فرمی و شکلی که برای ارائه این مفهوم انتخاب می­کند، با محتوای اثرش انطباق دارد یا نه.

• با توجه به اینکه گوشی همراه امروز در نقش دوربین ظاهر شده فکر می­کنید این جریان در تغییر نگاه مردم به عکاسی موثر بوده است؟

ابتدا باید ببینیم  تعریف ما از مخاطب چیست. به عنوان مثال یک مخاطب که مثلا در ادبیات یا جامعه­شناسی قرار می­گیرد مخاطب عام است یا مخاطب خاص؟  یا مخاطبی که در یک رشته هنری غیر از عکاسی مثلا نقاشی تخصص دارد. آیا مخاطبی که  به تازگی وارد دنیای هنر و عکاسی شده مخاطب خاص است یا عام و آیا مخاطبی که دارای سطح تحصیلات آکادمیک نیست اما بینش تجربی و بصری بالایی دارد مخاطب عام است یا خاص؟ می­بینیم که اینجا تعریف مخاطب کمی  مشکل می­شود و این که بگوییم مخاطب با کدام ژانر عکاسی بیشتر ارتباط می­گیرد کمی مشکل است؛ اما به طور کلی هر عکس و یا اثر هنری که بتواند به سطحی برسد که جامعیت بیشتری داشته باشد مورد پسند مخاطب قرار می­گیرد و همین باعث می­شود امروزه تولید اثر هنری از نظر تکنیک آسان اما از نظر ارتباط با مخاطب و ماندگاری بسیار مشکل شود.

• عکاسی ممارست می­خواهد یا استعداد؟

عکاسی و هر هنر دیگری یادگرفتنی است و نه آموختنی. برای رسیدن به سطحی از هنر هم نیاز به استعداد و هم نیاز به ممارست فراوان است. کسی که استعداد و خمیر مایه هنری نداشته باشد حتی اگر تحت بهترین آموزش­ها قرار گیرد نمی­تواند به یک عکاس و هنرمند  زبده تبدیل شود و کسی هم که استعداد داشته باشد بدون درک اصول و آموزش هنری خوب نمی­تواند هنرمند شود. بنابراین برای رسیدن به سطحی خوب از هنر باید استعداد و آموزش و آشنایی با مقوله­هایی فراتر از هنر داشت که باید  توامان مورد پرورش قرار گیرد.

• چگونه به یک دید خوب و متعالی در عکاسی دست پیدا کنیم؟

دید خوب در هنر و عکاسی رسیدن به یک عکس خوب متفاوت است. بسیاری از افراد سوژه­های خوبی را کشف می­کنند اما در به تصویر کشیدن خوب این سوژه­ها  مشکل دارند.  بسیاری هم عکس­های خوبی تولید می­کنند که دارای فضا و اتمسفرو فرم خوبی است اما دارای دیدگاه خوبی نیست. بسیار مشکل است که بتوان هم دید خوب و هم ثبت و ارائه خوبی داشت. به همین دلیل است که از بین صدها عکاس در تاریخ عکاسی که هر کدام سال­ها در زمینه عکاسی فعالیت کرده­اند تنها تعداد کمی هستند که آثارشان باقی مانده است.  حتی آثار فاخر بهترین عکاس­های جهان  در طول دوران زندگی­شان به ندرت از 50 اثر خوب بالاتر می­رود.

• آیا با یک دوربین مجهز می­شود به یک نگاه خوب در تکنیک دست یافت؟

امروزه و باتسهیل در فرآیندهای تولید آثار هنری و به ویژه عکاسی با دوربین­های دیجیتال اتومات دیگر عکس­هایی که تنها کیفیت خوبی دارند، نمی­توانند به عنوان آثار تاثیرگذار مورد پذیرش باشند. امروزه هنرمندان و عکاسان باید علاوه بر تسلط کامل به مبانی هنرهای تجسمی و اصول عکاسی دارای بینش و درک عمیق از مسائل انسانی و جامعه باشند. آنها باید دغدغه و درک صحیحی از انسان معاصر، مشکلات و نیازهای جامعه و حتی آشنایی با سایر هنرهای هم­پوش داشته باشند. هنر عکاسی مانند نقاشی، سینما و ادبیات پیوندهایی دارد که لازم است به آنها توجه کنیم و از آنها بیاموزیم.

• فکر نمی­کنید ویرایش و دست بردن در تکنیک ارائه شده با ماهیت عکاسی مغایرت دارد؟

ویرایش عکس امروز یک چالش بزرگ برای عکاسی است. بسیاری از عکاسان سنت­گرا معتقند ویرایش باید در حد تصحیح نور و رنگ و حداکثر کراپ یک عکس باشد. شاید این تعریف برای عکاسی صریح­گرا و واقع­گرا درست باشد؛ اما در عکاسی هنری به هیچ وجه این تعریف درست نیست. در عکاسی هنری به ویژه در سبک نگاه شخصی عکاس مجاز است از هر نوع ویرایشی استفاده کند. تنها محدودیت این است که ویرایش عکس باید در جهت کمک به محتوای آن باشد. به عبارتی فرآیند ویرایش که جزئی از فرم عکس محسوب می­شود باید آگاهانه و در جهت بیان بهتر شکل محتوای آن باشد و این با ویرایش­هایی که بیشتر بازی­های رایانه­ای با نرم افزار­های عکاسی هستند کاملا متفاوت است.

گفت‌وگویی از سعید بابایی