هدف راهبردی آمریکا در عراق چیست؟

نفوذ سیاسی در گرو حضور نظامی

خرداد 6, 1399/1,464 دیدگاه /در اسلایدر, اصلی, سیاست /توسط صبح امروز

علی روغنگران

روز هفتم آوریل، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، طی یک نشست خبری از پیشنهاد جدید آمریکا به عراق خبر داد. پمپئو اعلام کرد که آمریکا و عراق در اواسط ماه ژوئن آینده، مذاکرات فراگیری درباره مسائل مختلف برگزار خواهند کرد. وزیر امور خارجه آمریکا اعلام کرد: «به عنوان نیروی خیر در کشور (عراق) و به عنوان نزدیک‌ترین دوست عراق، ایالات متحده به دولت عراق یک گفتگوی استراتژیک را پیشنهاد کرده که در اواسط ماه ژوئن برگزار خواهد شد.» پمپئو، با بیان اینکه این گفتگو توسط دیوید هیل، معاون وزیر خارجه آمریکا در امور سیاسی، هدایت خواهد شد، افزود همه مسائل استراتژیک میان بغداد و واشنگتن، از جمله آینده حضور نیرو‌های آمریکایی در عراق و حمایت از استقلال و حاکمیت این کشور، در برنامه مذاکرات راهبردی میان بغداد و واشنگتن وجود خواهد داشت.

عراق و آمریکا، جزئیات زیادی درباره برنامه و محور‌های گفتگوهای راهبردیشان منتشر نکرده اند. اما محافل تحلیلی رسانه‌ای و اندیشکده‌ای به طور گسترده درباره این گفتگو‌ها گمانه‌زنی کرده‌اند. بر اساس گزارش‌های رسانه‌ای، گفتگو‌های راهبردی عراق و آمریکا شامل مسائل نظامی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی می‌شود. آلا طالبانی، عضو کمیسیون روابط خارجی پارلمان عراق، اخیرا گفته است که عراق در این مذاکرات پنج مسئله را مطرح خواهد کرد که عبارتند از: هماهنگی نظامی و امنیتی، آینده حضور نیرو‌های آمریکا در عراق، تجهیز و آموزش ارتش عراق و مسائل اقتصادی و فرهنگی.

این مذاکرات دو طرفه خواهد بود. به عبارت دیگر، عراق و آمریکا هر دو خواسته‌هایی در این مذاکرات خواهند داشت. با توجه به سکوت رسمی عراق و آمریکا درباره محور‌های مذاکرات، هنوز نمی‌توان به طور دقیق خواسته‌های دو طرف را مشخص کرد. با این حال، نگاهی به شرایط فعلی عراق، محور‌های کلی مذاکرات و اهمیت آن را نمایان می‌کند. عراق اخیرا شاهد انتقال قدرت از یک نخست وزیر مستعفی به یک نخست وزیر جدید بود. مصطفی کاظمی، که با حمایت اغلب گروه‌های سیاسی عراق روی کار آمد، در شرایطی زمام امور را به دست گرفت که عراق در حوزه‌های گوناگون با چالش‌ها و بحران‌های شدیدی مواجه است. این بحران‌ها چنان عمیق و کم سابقه هستند که برخی کارشناسان، احتمال فروپاشی ساختار دولت عراق را محتمل می‌دانند. کاهش شدید درآمد‌های عراق در اثر سقوط تاریخی قیمت‌ نفت، فقط یکی از این بحران‌هاست. مصطفی کاظمی، اخیرا طی یادداشتی که در چند روزنامه عراقی منتشر شد، به این بحران‌ها اشاره کرد و به همه گروه‌های سیاسی کشور درباره خطرناک بودن شرایط سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی عراق هشدار داد. کاظمی گفته خزانه را «تقریبا خالی» از نخست وزیر قبلی تحویل گرفته است.

از این رو، دولت عراق از پرداخت حقوق کارمندان دولتی نیز عاجز است. روز جمعه، کاظمی برای حل این مشکل از عربستان کمک فوری مالی درخواست کرد. نخست وزیر جدید عراق، علی علاوی، وزیر دارایی این کشور، را به همراه یک نامه برای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، روانه ریاض کرد تا «کمک نقدی فوری» بیاورد. کاظمی همچنین، درباره بحران اقتصادی عراق، با مایک پمئپو تلفنی گفتگو کرد. دو طرف، درباره گفتگو‌های استراتژیک نیز رایزنی کردند، اما جزئیاتی از این گفتگو‌ها منتشر نشد. گفتگو‌های استراتژیک به احتمال زیاد شامل مسئله وابستگی عراق به واردات گاز و برق از ایران خواهد بود. عراق بار‌ها از آمریکا در این خصوص معافیت تحریمی خواسته است و آمریکا نیز از روی اجبار و اکراه معافیت‌هایی برای عراق صادر کرده است. آمریکا مایل است که عراق، واردات گاز و برق از ایران را قطع کند و نیازهایش را از سایر کشور‌ها نظیر عربستان تامین کند. در چنین شرایطی موعد گفتگو‌های راهبردی آمریکا و عراق روز به روز نزدیک تر می‌شود. عراق در حالی که از پرداخت حقوق کارمندانش ناتوان است، حدود سه هفته دیگر قرار است با آمریکا وارد مذاکرات راهبردی شود. اما بحران اقتصادی، تنها مسئله‌ای نیست که ممکن است موضع مذاکراتی کاظمی را تضعیف کند. در یک ماه گذشته، حملات داعش به نیرو‌های امنیتی شدت گرفته و این گروه تروریستی از حالت تدافعی به حالت تهاجمی درآمده است. این امر، علاوه بر زیر سوال بردن درخواست برخی محافل عراق برای اخراج نیرو‌های آمریکایی از این کشور، می‌تواند به عاملی برای تداوم حضور این نیرو‌ها تبدیل شود. ممکن است آمریکا با استناد به حملات روزافزون داعش معاهده‌ای با دولت کاظمی در خصوص ابقای طولانی مدت این نیرو‌ها امضا کند. تسلیحات و تجهیزات آمریکایی ارتش عراق نیز دلیل دیگری برای امضای چنین معاهده‌ای است. آمریکا در قالب ائتلاف بین المللی ضدداعش، که حدودا هشت هزار نیرو در عراق دارد، به نیرو‌های عراقی آموزش می‌دهد. افزون بر این، کاظمی دنبال بازتنظیم و ساماندهی نهاد‌های امنیتی و نظامی است . بنابراین، آمریکا ممکن است با هدف مشارکت در ساماندهی نهاد‌های امنیتی و نظامی عراق تداوم حضور نیروهایش در این کشور را ضروری‌تر ببیند. آمریکا در پی کمک به بازسازی نیرو‌های نظامی عراق است تا در بلند مدت روابط محکمی میان ارتش آمریکا و ارتش عراق ایجاد کند. در حال حاضر، یکی از مسائل مهمی که کاظمی آن را دنبال می‌کند، «منحصر کردن سلاح در دست دولت» است. منظور از این عبارت، مقابله با گروه‌های شبه نظامی است که زیرنظر نهاد‌های رسمی عراق فعالیت نمی‌کنند یا از نهاد‌های رسمی حرف‌شنوی ندارند. این گروه‌ها، که بسیاری از آن‌ها نزدیک به ایران قلمداد می‌شوند، مایه نگرانی آمریکا در عراق هستند و به انجام حملاتی علیه نیرو‌های آمریکایی متهم شده اند. گفتگوی استراتژیک عراق و آمریکا، پس از آن اعلام شد که حملات منتسب به این گروه‌ها تشدید شد. از این رو، به اعتقاد برخی ناظران، آمریکا در گفتگو‌های آتی با عراق به مقابله با این گروه‌ها اشاره خواهد کرد. آمریکا یک بار در سال 2011 بدون تنظیم اصولی روابط با عراق از این کشور خارج شد. بعد از آن، محافل سیاسی آمریکا بار‌ها بر اشتباه بودن این تصمیم تاکید کردند. حالا آنها نمی‌خواهند اشتباه مشابهی مرتکب شوند. دولت آمریکا، در عین تمایل به کاهش حضور نیرو‌های نظامیش در عراق، دنبال طراحی چارچوبی پایدار برای تضمین روابط با عراق است. از همین رو، ایده گفتگو‌های استراتژیک را مطرح کرده است. تا به حال، نفوذ آمریکا در بغداد، به حضور نظامی موثرش در عراق بستگی داشته است. وقتی حضور نظامی کمرنگ شود، نفوذ سیاسی آمریکا نیز به تبع آن کمرنگ می‌شود. عقب نشینی آمریکا از عراق در سال 2011، این امر را نشان داد. حالا آمریکا دنبال طراحی سازوکاری است که در عین کاهش تدریجی نیرو‌های نظامیش در عراق، نفوذش در این کشور حفظ شود. گفتگو‌های استراتژیک آتی در همین راستا انجام می‌شود.