از اصلاح طلبان اصرار و از ظریف انکار

علی روغنگران

در فاصله چهار ماه تا انتخابات ریاست جمهوری 1400 برخی از نامزد‌های جدی انتخابات به محمد جواد ظریف پیشنهاد داده‌اند تا در کنارشان در یک ائتلاف در انتخابات شرکت کند و ظریف به عنوان وزیر خارجه یا معاون اول در کابینه بعدی فعالیت کند. ظاهرا این پیشنهادی بوده که برخی علاقه دارند با میانه‌روهای اصولگرا همچون علی لاریجانی محقق شود و برخی نیز معتقدند تحقق آن با اسحاق جهانگیری بهتر از لاریجانی است. برای آنان که معتقدند مشکلات ایران و آمریکا با مذاکره باید حل شود، در دوره ریاست جمهوری بایدن، محمدجواد ظریف بهترین گزینه برای ریاست جمهوری ایران یا دست‌کم وزارت امور خارجه است. برخی نیز ماجرا را به گونه‌ای دیگر تحلیل می‌کنند و می‌گویند «موافقان ظریف جوری شأن کار را پایین می‌آورند که گویا کاخ سفید یک اداره است که ظریف آنجا آشنا دارد و می‌تواند مشکل را حل کند!»

بر خلاف چهار سال گذشته، حالا بایدن در آمریکاست. هر چه می‌گوید، هر رفتاری که انجام می‌دهد و هر وزیری که منصوب می‌کند، در کاهش التهابات بازار ایران اثر دارد. بعضی کارشناسان سیاسی معتقدند اگر این روند ادامه داشته باشد، از یک طرف محبوبیت ظریف افزایش می‌یابد و از طرف دیگر انتخابات ایران بار دیگر محور دوگانه حامیان و مخالفان تحریم خواهد شد. همین دو هفته پیش بود که روزنامه وطن امروز در روز تحلیف بایدن، در صفحه یک خود تصویری از ظریف در مجلس منتشر کرد تا توپخانه اصولگرایان علیه وزیر خارجه دولت را همچنان زنده نگه دارد. در این شرایط، ظریف هم از محبوبیت خود استفاده می‌کند و در گفتگو با رسانه‌ها از عملکرد وزارت خارجه دفاع می‌کند: «انتقاد‌ها به من درباره برجام از قبل از آمدن دونالد ترامپ هم بود و احتمالا ادامه هم پیدا خواهد کرد، اما آینده باید قضاوت کند که برجام چه شرایطی داشت و چه شرایطی را برای کشور ایجاد کرد.»

بسیاری معتقدند اگر در میان اصولگرایان این ابراهیم رئیسی است که حضورش معادلات را تغییر خواهد داد، در میان اصلاح طلبان نیز این ظریف است که شرایط را متفاوت رقم خواهد زد، به همین دلیل است که برخی اصلاح طلبان با تمام قدرت در تلاشند تا ظریف را راضی به حضور در انتخابات کنند؛ از جمله دو حزب کارگزاران و اعتدال و توسعه که اعضای آن بیشترین حمایت‌ها را از ظریف داشته‌اند

ظریف البته در مصاحبه اخیر خود به صراحت می‌گوید که نقش او در تعیین سیاست‌های خارجی کشور صفر بوده است: «شما مجری سیاستی هستید که ممکن است در آن نقش محدودی داشتید. از برخی اقدام‌ها در صحنه بین‌المللی دفاع کردم که معتقد بودم این اقدام‌ها برای منافع ملی مفید نیست ولی آن اقدام‌ها را نه من بلکه دیگران انجام داده بودند و من به عنوان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران موظف بودم از هر اقدامی که توسط ایرانی‌ها توسط هر مقام مسئول ایرانی انجام می‌شود، در خارج دفاع کنم چه موافق باشم و چه نباشم.»

این جمله آخر ظریف که گفته است «باید از چیز‌هایی دفاع کنم که خودم هم به آن‌ها باور ندارم» حاشیه‌های زیادی در فضای مجازی و البته رسانه‌های آن سوی آب‌ها داشت. بسیای از رسانه ها، همین جمله را تیتر گزارش‌های خود کردند و اصولگرایان هم از همین زاویه وزیر خارجه را مورد نقد قرار دادند. محمدجواد ظریف هفته گذشته دیداری با سرکرده‌های گروه تروریستی طالبان داشت تا مذاکرات صلح افغانستان را در ایران پیش ببرد. این دیدار انتقادهای زیادی را برای ظریف به همراه داشت. ظریف چند هفته قبل مهمان لطف ا… نجفی زاده خبرنگار افغانستانی بود و در آن گفتگو گروه طالبان را تروریستی خواند اما گفت با توجه به اینکه بخشی از واقعیت، طالبان هستند، نمی‌توان آنها را نادیده گرفت و با آنها مذاکره نکرد. این سخنان، دستمایه انتقادات فراوانی شد. ظریف هفته گذشته یک بار دیگر تکلیف خود برای انتخابات ریاست جمهوری 1400 را مشخص کرد و گفت: «معتقدم احاله کردن همه مشکلات به خارج یا متهم کردن خارج برای همه مشکلات نتیجه‌اش همین می‌شود که مردم خیال کنند همه راه‌حل‌ها در خارج از کشور است. وقتی شما تمام مشکل را به خارج احاله می‌دهید مردم هم تمام راه‌حل را در خارج می‌بینند. برای همین با کمال احترام به همه دوستانی که به من محبت دارند، می‌گویم رئیس‌جمهور یک کشور باید متمرکز بر سیاست داخلی باشد. شما یک وزیر خارجه دارید که سیاست خارجی را دنبال می‌کند و یکی از دلایلی که معتقدم نباید رئیس‌جمهور شوم این است که رئیس‌جمهور باید بر سیاست داخلی متمرکز باشد. تمرکز باید بر ظرفیت‌های ملی باشد و سیاست خارجی تسهیل‌کننده داخل است.»

این سخنان البته دلیلی نبود تا حمایت برخی احزاب اصلاح طلب از محمدجواد ظریف کاهش یابد و آنها معتقدند اگر در میان اصولگرایان این ابراهیم رئیسی است که حضورش معادلات را تغییر خواهد داد، در میان اصلاح طلبان نیز این ظریف است که شرایط را متفاوت رقم خواهد زد، به همین دلیل است که برخی اصلاح طلبان با تمام قدرت در تلاشند تا ظریف را راضی به حضور در انتخابات کنند؛ از جمله دو حزب کارگزاران و اعتدال و توسعه که اعضای آن بیشترین حمایت‌ها را از ظریف داشته‌اند. سایر احزاب اصلاح طلب همچون اتحاد ملت، اعتماد ملی و توسعه ملی هم تا کنون نگاه بینابینی به ظریف دارند و اگر مخالفت جدی با حضور او نداشته‌اند، مواضعی حمایتی نیز اتخاذ نکرده‌اند. البته صحبت‌های ظریف و حمایت‌های بعضی چهره‌های اصلاح طلب از نامزدی او در انتخابات ریاست جمهوری، برای وزیر خارجه ایران بی‌هزینه هم نیست. در آخرین روز دی ماه، دو سوال از ظریف مطرح شد و مجلس که فعلا توان و اجازه استیضاح ظریف را ندارد، در یک روز دو بار به او کارت زرد نشان داد.