موسیقی ریتم زندگی معلولین

مریم اصغری

معمولا در مواجه با واژه معلول، شخصیت اشخاصی با بهره هوشی پائین و تواناهایی کمتر از افراد معمولی، به ذهن متبادر می­شود. شاید این موضوع در ظاهر امر صحیح باشد امّا در برخورد مستقیم با این افراد، تمام ذهنیت­ها زیر سوال می­رود، چرا که غالبا آنها در کنار معلولیّت و محدودیّت، ویژگی­های شاخص فردی دارند که از دور به چشم نمی­آید. این افراد  اگر در جایگاه مناسب شخصیتی خود قرار بگیرند، نه تنها امکان حضوردر جامعه را خواهندداشت، بلکه می­توانند بسیار مفید هم واقع شوند. یکی از روش­های قرارگیری در جایگاه مناسب، توانبخشی واستعدادیابی صحیح است و در زیرمجموعه این استعدادیابی، موسیقی به لحاظ درمانی، بهبود عملکرد، تسریع شرایط خاص فیزیک بدن و همچنین پرکردن خلا روحی، بسیار موفق عمل می­کند. به سراغ «مریم گیلاسیان»، یکی از فعّالین حوزه موسیقی درمانی در ایران و برگزارکننده اولین “ارکستر ملی ویژه” معلولین در سطح کشوری رفتیم.

اولین تجربه پارتیتور نوازی

گیلاسیان از شکل­گیری ایده و چگونگی شروع کار خود گفت: در 23سال پیش اولین مرکز توانبخشی پسران کشور را در گرگان تاسیس کردم و بعد از گذشت هفت­سال و به واسطه تحقیقاتم در این رابطه، تصمیم گرفتم موسیقی درمانی را آغازکنم و در این زمینه شروع به ابداع روش­هایی برای آموزش به بچه­هایی با ضریب هوشی پایین­تر از هفتاد کردم. به کمک مهدی اعلایی، مربی موسیقی مرکز ، گروه داخلی “بهپوش” متشکل از یازده پسر معلول شکل گرفت که تنها با ساز زدن برای اجرا آماده شده­بودند. بعد از آن اجرا و استقبال خوبی که شکل گرفت، به این فکر افتادم که چرا به موازات ارکستر ملی، ارکستر ملی ویژه در ایران نداشته­باشیم  و با این نیت، مشغول جستجو و پیدا کردن افراد مستعد در این زمینه شدم. در گام اول با توجه به توانمندی، تعدادی از دختران مجموعه همدم در قالب تیم کورال به جمع ما اضافه شدند. در ادامه افرادی از شیراز، گیلان، کردستان، خوزستان، نور، گنبد و بابلسر به این جمع افزوده و تیم کشوری شکل گرفت. در نهایت با تلاش­ها و رایزنی­هایی، ارکستر ملی ویژه ایران را در اداره کل فرهنگ و ارشاد استان گلستان ثبت کردیم.

وی در رابطه با سختی­های آموزش کشوری و اهداف این ارکستر گفت: این گروه همیشه جدا از القا حس اعتماد به نفس، تمرکز و بهبودی افراد، دو هدف مهم ایجاد اشتغال برای معلولین به عنوان هنرمندان کشوری و کمک به برقراری صلح در دنیا را، دنبال می­کند.  به همین دلیل و همچنین با توجه به توانمندی بچه­ها، به­ویژه معلولان ذهنی، در انتخاب قطعات وسواس بیشتری به خرج می­دادیم و از قطعات ملل مختلف استفاده کردیم. این اوّلین تجربه پارتیتور نوازی گروه بود که به صورت یک کار ارکسترال در کشور انجام می­شد. در این پروژه هرکسی خط و حد ملودی خوانندگی و نوازندگی خود را داشت و قطعات انتخابی، با توجه به توانمندی­های بچه­ها تنظیم می­شد. حضور اعضای تیم در شهرهای مختلف کشور، آموزش را به مراتب سخت­تر می­کرد. افراد که به صورت شخصی در گروه حاضر شده­بودند،  مربیانی خصوصی داشتند و در موسسات توانبخشی همدم در مشهد و پروین در شهر نور، مدیران ذیربط، همکاری لازم را با گروه داشتند و به واسطه مربیان موسسات، به تمرینات لازم می­پرداختند . ویدئو قطعات پارت­بندی­شده برای آنها ارسال می­شد و پس از تمرین نیز بازخورد ­آن به دست ما می­رسید و مجددا رفع اشکال می­شد. این روال تا جایی که بچه ها به سطح رضایت بخشی از اجرا می­رسیدند ادامه پیدا می­کرد که البته به علت دوری بچه­ها و آموزش متفاوت مربیان، با مشکلاتی نیز مواجه بودیم. خوشبختانه تا امروز 90درصد این موانع را برطرف کردیم، اما برای آموزش هر قطعه جدید، باید دوباره تمام این مسیر را طی کنیم. اردوی انزلی افتتاح رسمی کار این گروه بود. پس از آن با همکاری اداره کل بهزیستی کشور و همیاری چند تن از خیّرین و موسسات خیریه زیرمجموعه، هر چهارماه یک­بار به یک اردوی چهار پنج روزه می­رفتیم و با توجه به کمبود وقت، تمرینات فشرده­ای را انجام می­دادیم.

ارکستر ملی ویژه؛ سفیر صلح ایران

مریم گیلاسیان ادامه داد: در حال حاضر اعضای این گروه 21 نفر هستند که در دی ماه سال 97 و در سالن حوزه هنری تهران، با حضور بسیاری از هنرمندان برای اوّلین بار از “ارکستر ملی ویژه ایران” رونمایی کردیم و با استقبال خوبی از سوی جامعه مواجه شدیم. در نوروز98  برای تمرینات دوره­ای، سه شب مهمان موسسه همدم در مشهد بودیم که اجرا داشتیم و بلیط­فروشی هم کردیم و خاطره خوشی از میزبانی همدم و اجراها در ذهن بچه­ها رقم خورد. بعد از آن هم با کمک اداره ارشاد و بهزیستی استان گلستان، در سالن اسعد گرگان اجرا داشتیم و در حال حاضر، در حال رایزنی برای اجرای تیم در تهران، شیراز و اصفهان هستیم.

وی در پایان­بندی صحبت­های خود ضمن قدردانی از مدیریت موسسه توانبخشی همدم، دکتر زهرا حجت و آقای شیرازی گفت: موسسه همدم مثل خانه خودمان است و لطف خیرین و شهروندان این شهر، همیشه شامل حال ما بوده­است.

موسیقی، ذهن را از حالت تک­بُعدی خارج می­کند.

به سراغ مدیر بخش موسیقی موسسه همدم، امین­حسین خمّر رفتیم که با پشتکار و روی گشاده در حال تمرین با دختران بود  و از او در رابطه با موسیقی و تاثیرات آن روی روحیه و شرایط زندگی بچه­ها پرسیدیم. وی گفت : 15سال پیش در این موسسه کارگاه­های موسیقی به واسطه پدر من عباسعلی خمّر، که بنیانگذار موسیقی معلولین در کشور بود، راه­اندازی و بچه­ها استعدادیابی شدند. در ابتدای کار به کارگاه­ها می­رفتیم و از بچه ها می­خواستیم در گروه کرال بخوانند و اگر کوچکترین علاقه یا نقطه عطفی در وجود آنها بود، از آن استقبال و استفاده می­کردیم. مهمترین اصل در این رابطه، اصل آموزش است. ما باید صداسازی را تمرین می­کردیم و میدانستیم چه صدایی را به چه شکلی پرورش دهیم. در کنار فعّالیت در گروه کرال، گاهی علاقه­مندی به سازها هم در بچه­ها شکل می­گرفت که این آموزش­ها هم به موازات کرال، برای دختران علاقمند انجام می­شد.

خمّر ادامه داد: با توجّه به نوع معلولیت این افراد آموزش­ها متفاوت است. بچه­های نابینا باید با خط بریل آموزش داده­شوند یا  بچه­هایی که کندی حرکات دارند، باید آموزش­های مختص خود را بگذرانند. آموزش برای کودکان اوتیسم هم به سبب تک بُعدی بودن ذهن آنها، شرایط خاصی دارد و در واقع با موسیقی درمانی، باید مغز آنها را از این شرایط تک بعدی خارج­کرده و سرعت عمل آنها را بالا ببریم. همچنین فن بیان و ادای صحیح کلمات به بچه­ها آموزش داده می­شود و بعد از شروع تمرین و تمرکز رفتاری،  به وسیله نت­خوانی و فاصله بندی­های موسیقی، زمان­بندی برای بچه­ها اهمیت پیدا می­کند و حتّی بچه­ها صبر بیشتری پیدا می­کنند. در آغاز کار برای بچه­های پرخاشگر از موسیقی لایت و برای تخلیه هیجانات بچه­ها، از موسیقی­های کوبه­ای، مثل دف و تنبک استفاده می­کردیم. در مجموع به واسطه موسیقی، به مرور اختلالات رفتاری، گفتاری و ذهنی آنها بهبود پیدا می­کرد و در ارتباط جمعی و کلامی با دیگران و رفتارهای اجتماعی و نظم شخصی مهارت یافتند و اکنون با علاقه کامل در کلاس حاضر می­شوند.

وی بیان کرد: در حال حاضر بچه های گروه موسیقی همدم، سازهایی مثل پیانو، کیبورد، دمّام، کاخن، دایره­زنگی، تنبک و دف می­زنند و هدف نهایی ما در یک پروسه یک­ساله، تشکیل یک گروه موسیقی کامل از اعضای این مجموعه است. شروع کار این گروه تنها با سه نفر بود که در حال حاضر به 15 نفر رسیده­است که شش نفر از ­آنها، با نام­های مهتاب، ندا، شقایق، نفیسه و اسما جزو گروه ارکستر ملی ویژه هستند و در راس آنها، تکتم فرید از چهره­های شناخته­شده این مجموعه است که سابقه اجرا در کنار همایون شجریان را نیز دارد.