موسیقی ریتم زندگی معلولین
مریم اصغری
معمولا در مواجه با واژه معلول، شخصیت اشخاصی با بهره هوشی پائین و تواناهایی کمتر از افراد معمولی، به ذهن متبادر میشود. شاید این موضوع در ظاهر امر صحیح باشد امّا در برخورد مستقیم با این افراد، تمام ذهنیتها زیر سوال میرود، چرا که غالبا آنها در کنار معلولیّت و محدودیّت، ویژگیهای شاخص فردی دارند که از دور به چشم نمیآید. این افراد اگر در جایگاه مناسب شخصیتی خود قرار بگیرند، نه تنها امکان حضوردر جامعه را خواهندداشت، بلکه میتوانند بسیار مفید هم واقع شوند. یکی از روشهای قرارگیری در جایگاه مناسب، توانبخشی واستعدادیابی صحیح است و در زیرمجموعه این استعدادیابی، موسیقی به لحاظ درمانی، بهبود عملکرد، تسریع شرایط خاص فیزیک بدن و همچنین پرکردن خلا روحی، بسیار موفق عمل میکند. به سراغ «مریم گیلاسیان»، یکی از فعّالین حوزه موسیقی درمانی در ایران و برگزارکننده اولین “ارکستر ملی ویژه” معلولین در سطح کشوری رفتیم.
اولین تجربه پارتیتور نوازی
گیلاسیان از شکلگیری ایده و چگونگی شروع کار خود گفت: در 23سال پیش اولین مرکز توانبخشی پسران کشور را در گرگان تاسیس کردم و بعد از گذشت هفتسال و به واسطه تحقیقاتم در این رابطه، تصمیم گرفتم موسیقی درمانی را آغازکنم و در این زمینه شروع به ابداع روشهایی برای آموزش به بچههایی با ضریب هوشی پایینتر از هفتاد کردم. به کمک مهدی اعلایی، مربی موسیقی مرکز ، گروه داخلی “بهپوش” متشکل از یازده پسر معلول شکل گرفت که تنها با ساز زدن برای اجرا آماده شدهبودند. بعد از آن اجرا و استقبال خوبی که شکل گرفت، به این فکر افتادم که چرا به موازات ارکستر ملی، ارکستر ملی ویژه در ایران نداشتهباشیم و با این نیت، مشغول جستجو و پیدا کردن افراد مستعد در این زمینه شدم. در گام اول با توجه به توانمندی، تعدادی از دختران مجموعه همدم در قالب تیم کورال به جمع ما اضافه شدند. در ادامه افرادی از شیراز، گیلان، کردستان، خوزستان، نور، گنبد و بابلسر به این جمع افزوده و تیم کشوری شکل گرفت. در نهایت با تلاشها و رایزنیهایی، ارکستر ملی ویژه ایران را در اداره کل فرهنگ و ارشاد استان گلستان ثبت کردیم.
وی در رابطه با سختیهای آموزش کشوری و اهداف این ارکستر گفت: این گروه همیشه جدا از القا حس اعتماد به نفس، تمرکز و بهبودی افراد، دو هدف مهم ایجاد اشتغال برای معلولین به عنوان هنرمندان کشوری و کمک به برقراری صلح در دنیا را، دنبال میکند. به همین دلیل و همچنین با توجه به توانمندی بچهها، بهویژه معلولان ذهنی، در انتخاب قطعات وسواس بیشتری به خرج میدادیم و از قطعات ملل مختلف استفاده کردیم. این اوّلین تجربه پارتیتور نوازی گروه بود که به صورت یک کار ارکسترال در کشور انجام میشد. در این پروژه هرکسی خط و حد ملودی خوانندگی و نوازندگی خود را داشت و قطعات انتخابی، با توجه به توانمندیهای بچهها تنظیم میشد. حضور اعضای تیم در شهرهای مختلف کشور، آموزش را به مراتب سختتر میکرد. افراد که به صورت شخصی در گروه حاضر شدهبودند، مربیانی خصوصی داشتند و در موسسات توانبخشی همدم در مشهد و پروین در شهر نور، مدیران ذیربط، همکاری لازم را با گروه داشتند و به واسطه مربیان موسسات، به تمرینات لازم میپرداختند . ویدئو قطعات پارتبندیشده برای آنها ارسال میشد و پس از تمرین نیز بازخورد آن به دست ما میرسید و مجددا رفع اشکال میشد. این روال تا جایی که بچه ها به سطح رضایت بخشی از اجرا میرسیدند ادامه پیدا میکرد که البته به علت دوری بچهها و آموزش متفاوت مربیان، با مشکلاتی نیز مواجه بودیم. خوشبختانه تا امروز 90درصد این موانع را برطرف کردیم، اما برای آموزش هر قطعه جدید، باید دوباره تمام این مسیر را طی کنیم. اردوی انزلی افتتاح رسمی کار این گروه بود. پس از آن با همکاری اداره کل بهزیستی کشور و همیاری چند تن از خیّرین و موسسات خیریه زیرمجموعه، هر چهارماه یکبار به یک اردوی چهار پنج روزه میرفتیم و با توجه به کمبود وقت، تمرینات فشردهای را انجام میدادیم.
ارکستر ملی ویژه؛ سفیر صلح ایران
مریم گیلاسیان ادامه داد: در حال حاضر اعضای این گروه 21 نفر هستند که در دی ماه سال 97 و در سالن حوزه هنری تهران، با حضور بسیاری از هنرمندان برای اوّلین بار از “ارکستر ملی ویژه ایران” رونمایی کردیم و با استقبال خوبی از سوی جامعه مواجه شدیم. در نوروز98 برای تمرینات دورهای، سه شب مهمان موسسه همدم در مشهد بودیم که اجرا داشتیم و بلیطفروشی هم کردیم و خاطره خوشی از میزبانی همدم و اجراها در ذهن بچهها رقم خورد. بعد از آن هم با کمک اداره ارشاد و بهزیستی استان گلستان، در سالن اسعد گرگان اجرا داشتیم و در حال حاضر، در حال رایزنی برای اجرای تیم در تهران، شیراز و اصفهان هستیم.
وی در پایانبندی صحبتهای خود ضمن قدردانی از مدیریت موسسه توانبخشی همدم، دکتر زهرا حجت و آقای شیرازی گفت: موسسه همدم مثل خانه خودمان است و لطف خیرین و شهروندان این شهر، همیشه شامل حال ما بودهاست.
موسیقی، ذهن را از حالت تکبُعدی خارج میکند.
به سراغ مدیر بخش موسیقی موسسه همدم، امینحسین خمّر رفتیم که با پشتکار و روی گشاده در حال تمرین با دختران بود و از او در رابطه با موسیقی و تاثیرات آن روی روحیه و شرایط زندگی بچهها پرسیدیم. وی گفت : 15سال پیش در این موسسه کارگاههای موسیقی به واسطه پدر من عباسعلی خمّر، که بنیانگذار موسیقی معلولین در کشور بود، راهاندازی و بچهها استعدادیابی شدند. در ابتدای کار به کارگاهها میرفتیم و از بچه ها میخواستیم در گروه کرال بخوانند و اگر کوچکترین علاقه یا نقطه عطفی در وجود آنها بود، از آن استقبال و استفاده میکردیم. مهمترین اصل در این رابطه، اصل آموزش است. ما باید صداسازی را تمرین میکردیم و میدانستیم چه صدایی را به چه شکلی پرورش دهیم. در کنار فعّالیت در گروه کرال، گاهی علاقهمندی به سازها هم در بچهها شکل میگرفت که این آموزشها هم به موازات کرال، برای دختران علاقمند انجام میشد.
خمّر ادامه داد: با توجّه به نوع معلولیت این افراد آموزشها متفاوت است. بچههای نابینا باید با خط بریل آموزش دادهشوند یا بچههایی که کندی حرکات دارند، باید آموزشهای مختص خود را بگذرانند. آموزش برای کودکان اوتیسم هم به سبب تک بُعدی بودن ذهن آنها، شرایط خاصی دارد و در واقع با موسیقی درمانی، باید مغز آنها را از این شرایط تک بعدی خارجکرده و سرعت عمل آنها را بالا ببریم. همچنین فن بیان و ادای صحیح کلمات به بچهها آموزش داده میشود و بعد از شروع تمرین و تمرکز رفتاری، به وسیله نتخوانی و فاصله بندیهای موسیقی، زمانبندی برای بچهها اهمیت پیدا میکند و حتّی بچهها صبر بیشتری پیدا میکنند. در آغاز کار برای بچههای پرخاشگر از موسیقی لایت و برای تخلیه هیجانات بچهها، از موسیقیهای کوبهای، مثل دف و تنبک استفاده میکردیم. در مجموع به واسطه موسیقی، به مرور اختلالات رفتاری، گفتاری و ذهنی آنها بهبود پیدا میکرد و در ارتباط جمعی و کلامی با دیگران و رفتارهای اجتماعی و نظم شخصی مهارت یافتند و اکنون با علاقه کامل در کلاس حاضر میشوند.
وی بیان کرد: در حال حاضر بچه های گروه موسیقی همدم، سازهایی مثل پیانو، کیبورد، دمّام، کاخن، دایرهزنگی، تنبک و دف میزنند و هدف نهایی ما در یک پروسه یکساله، تشکیل یک گروه موسیقی کامل از اعضای این مجموعه است. شروع کار این گروه تنها با سه نفر بود که در حال حاضر به 15 نفر رسیدهاست که شش نفر از آنها، با نامهای مهتاب، ندا، شقایق، نفیسه و اسما جزو گروه ارکستر ملی ویژه هستند و در راس آنها، تکتم فرید از چهرههای شناختهشده این مجموعه است که سابقه اجرا در کنار همایون شجریان را نیز دارد.