احیای برجام تا پیش از پایان کار دولت فعلی

علی روغنگران

روز دوشنبه مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدون درنظر گرفتن زرادخانه‌های مملو از کلاهک‌های هسته‌ای برخی رژیم‌های منطقه، ادعا کرد که در حل مسائل پادمانی با جمهوری اسلامی ایران پیشرفتی حاصل نشده است. رافائل گروسی در نخستین روز از آغاز نشست شورای حکام ادعا کرد:‌ فقدان پیشرفت در روشن‌کردن پرسش‌های آژانس درباره صحت و تکمیل بودن اظهارنامه‌های پادمانی ایران به طور جدی توانمندی آژانس برای ارائه اطمینان از صلح‌آمیز بودن ماهیت برنامه هسته‌ای ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچنین در نشست خبری با رسانه‌ها در وین با پیشرفته و جدی خواندن برنامه اتمی ایران، از نامه اخیر علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی و جدیت جمهوری اسلامی برای حل مسائل پادمانی استقبال کرد. رافائل گروسی عنوان کرد که وظیفه او در کسوت مدیرکل آژانس این است که از برنامه اتمی کشورها از جمله ایران را به اعضای شورا گزارش کند تا آن‌ها درباره واکنش به محتوای آن تصمیم‌گیری کنند.

گروسی صدور هرگونه قطعنامه علیه ایران را خارج از محدوده اختیاراتش دانست. وی سپس تعاملات ایران و آژانس طی سه ماه گذشته را مرور کرد و مدعی شد که روند حل اختلافات میان دو طرف خلاف انتظارات او بوده است.

گروسی ادعا کرد: «من انتظار داشتم که در مسیر روشن کردن اختلاف‌ها حرکت کنیم اما این اتفاق نیفتاده است. البته می‌توانم تایید کنم که جلساتی برگزار شده است و دولت ایران تمایل خود را برای همکاری و تعامل و ارائه پاسخ تاکید کرده اما این اتفاق تاکنون نیفتاده است.» در شرایطی که مذاکرات وین کماکان ادامه دارد و آژانس بین المللی انرژی اتمی از افزایش ذخایر اورانیوم غنی شده ایران بر خلاف برجام ابراز نگرانی می کند، تبلیغات نامزدهای نهایی انتخابات ریاست جمهوری حساس تر شده است. هر چند کاندیدا ها سعی کرده اند بیشترین تمرکز خود را بر مسایل اقتصادی و معیشتی قرار دهند و از پرداختن به بحث سیاست خارجی و مذاکرات احیای برجام پرهیز کنند؛ اما پرسش مهمی که مطرح می باشد سرنوشت برجام در این شرایط است. یکی از احتمالاتی که مطرح می شود آن است که قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در 28 خرداد، مذاکرات وین به نتیجه رسیده و برجام احیا شود. در این صورت و تا قبل از پایان رسمی دولت دوازدهم یعنی 12 مرداد ماه حدود دو ماه زمان خواهد بود تا ایران و 1+5 به شرایط عادی قبل از خروج آمریکا از برجام بازگردند. یعنی به عبارتی آمریکا به برجام بازگشته و کلیه تحریم ها علیه ایران را لغو می نماید. ایران نیز از کلیه گام های مربوط به کاهش تعهدات خود در برجام عقب نشینی کرده و مطابق برجام عمل می نماید. ماحصل این وضعیت آن خواهد بود که دولت جدید فارغ از اینکه به ریاست جمهوری چه کسی و با چه تفکری تشکیل شود با توافقی روبه رو خواهد بود که باید به آن پایبند باشد. از آنجایی که مطابق قانون اساسی سیاست خارجی الزاما در وزارت امور خارجه و قوه مجریه تصمیم گیری نشده و تابع تصمیمات نهادهای بالادستی نظام است و قوه مجریه و به ویژه وزارت امور خارجه مجری آن تصمیمات هستند بنابراین خدشه ای به توافق شکل گرفته در وین وارد نمی شود. با توجه به اینکه از یک سو نگرانی های آژانس از افزایش توانمندی و ظرفیت های هسته ای ایران روز به روز بیشتر می شود، و از سوی دیگر نگرانی ها از اینکه تغییر دولت در ایران شاید بر تصمیمات نهادهای بالادستی در ایران در خصوص ادامه مذاکرات تاثیر گذارد؛ به نظر می رسد این اتفاق می تواند محتمل باشد. احتمال دوم آن است که به دلیل باقی ماندن بخش هایی که طرفین هنوز نتوانسته اند درخصوص آن ها به توافق برسند مذاکرات وین تا قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به نتیجه نرسیده اما با توجه به دو مولفه احتمالا تا قبل از آغاز به کار دولت سیزدهم محقق می شود. از آنجایی که پیچیدگی های سیاسی، فنی و حقوقی گسترده ای در مذاکرات احیای برجام وجود دارد و با توجه به اینکه مذاکرات به صورت غیر مستقیم برگزار می شود و این موضوع باعث زمان بر بودن مذاکرات شده است احتمال اینکه طرفین نتوانند تا 28 خرداد به تفاهم برسند وجود دارد. اما با برگزاری انتخابات و مشخص شدن رئیس جمهور بعدی ایران دو موضوع می تواند روند مذاکرات را تسریع ببخشد تا برجام قبل از پایان کار دولت دوازدهم احیا شود. اول آنکه نتیجه انتخابات و احتمال اینکه رئیس جمهور آتی همچون مسئولان فعلی به موضوع برجام نگاه نکرده می تواند طرف مقابل را مصمم کند که به هر شکل ممکن و قبل از روی کار آمدن دولت جدید مذاکرات را به نتیجه رسانده و برجام را به حالت عادی برگرداند.

به نظر می رسد احیای برجام تا پیش از اتمام کار دولت دوازدهم، با توجه به محاسبه سود و زیان برای هر دو طرف منطقی ترین گزینه باشد چرا که اگر مذاکرات تا مردادماه به طول بیانجامد با توجه به مخالفت های داخلی مخالفان در هر دو طرف، مخالفت های منطقه ای و شرایط منطقه ای و بین المللی و نیز نحوه تعامل ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است موانعی در مسیر مذاکرات به وجود آید که مشخص نیست چه اتفاقاتی را رقم خواهد زد

در این شرایط حتی اگر در دولت سیزدهم مشکلی برای اجرای برجام پیش آید قطعا مسئولیت آن بر دوش دولت جدید ایران انداخته خواهد شد تا فشار روانی عدم اجرایی شدن برجام ناشی از بد عهدی آمریکا از دوش آن کشور برداشته شود. و دوم اینکه با مشخص شدن تکلیف انتخابات، دولت دوازدهم مصمم خواهد شد تا به هر شکل ممکن و قبل از پایان کارش برجام را احیا کرده و با لغو تحریم ها خاطره و کارنامه خوبی از خود برجای گذارد. خاطره دولتی که هم توانست در ابتدای کارش به توافق هسته ای با غرب برسد، خطر جنگ را از کشور دور کند و کشور را از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد با کمترین هزینه خارج کند و هم اینکه در پایان کارش نیز با شکست سیاست فشار حداکثری مجددا توانسته توافق هسته ای را زنده، تحریم ها را برداشته و کشور را بدون تحریم به دولت بعدی تحویل دهد که قطعا کار حل و فصل مشکلات اقتصادی کشور به وسیله دولت بعدی با برداشته شدن تحریم ها که در این دولت محقق شد آسان تر خواهد بود. سومین احتمال آن است که روند مذاکرات احیای برجام آنقدر طولانی شود که نه تنها به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری نرسد بلکه حتی در این دولت نیز تحقق نیافته و به دولت سیزدهم برسد. در این شرایط هر چند به نظر نمی رسد در مشی کلی سیاست خارجی ایران که از قبل و در نهادهای بالادستی کشور تصمیم گیری شده تغییر اساسی ایجاد شود اما شاید با تغییر دولت و احتمالا تغییر تیم مذاکره کننده رویه مذاکراتی ایران تغییر کند. در این صورت شاید رسیدن به توافق در مذاکرات و احیای برجام به سادگی آن در دولت فعلی ممکن نباشد. هر چند ممکن است مولفه رسیدن به توافق در دولت سیزدهم که می تواند از آن به عنوان دستاورد مهم دولت جدید در همان شروع به کارش نیز تعبیر شود باعث شود تا دولت جدید روند مذاکرات را پیش ببرد و با برداشتن تحریم ها و پس از آن رفع مشکلات اقتصادی ناشی از آن خود را به عنوان ناجی اقتصاد ایران معرفی و از آن به عنوان اهرمی برای تداوم دولت در دور بعدی انتخابات نیز بهره ببرد. با توجه به احتمالات مطرح شده به نظر می رسد سهل ترین راه، تحقق گزینه اول یعنی احیای برجام تا پیش از انتخابات باشد که هم برجام را تا قبل از برگزاری انتخابات زنده می کند و هم به دولت فعلی حدود دو ماه زمان می دهد تا برای مستحکم کردن ستون های آن تلاش کند. و اگر این گزینه به هر دلیل محقق نشد به نظر می رسد گزینه دوم یعنی احیای برجام تا پیش از اتمام کار دولت دوازدهم، با توجه به محاسبه سود و زیان برای هر دو طرف منطقی ترین گزینه باشد چرا که اگر مذاکرات تا مردادماه به طول بیانجامد با توجه به مخالفت های داخلی مخالفان در هر دو طرف، مخالفت های منطقه ای و شرایط منطقه ای و بین المللی و نیز نحوه تعامل ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است موانعی در مسیر مذاکرات به وجود آید که مشخص نیست چه اتفاقاتی را رقم خواهد زد.