از شعر فراسپید و همه چیزش 

جواد لگزیان

علی آزاد شاعر فراسپیدی است که سخن و نگاهی تازه دارد. شعر فراسپید مرزهای شعر را درمی‌نوردد تا به نثر و از نثر میرود تا به شعر. انگار عارفی که در قدیم شطحیات می‌نوشته بر آن شده است که حال فراسپید بگوید و دعوتی باشد به تفکر و تامل و تلمذ. می‌توان فراسپید را شورشی عرفانی در شعر و نثر خواند و دریافتی نو از حقیقت که مخاطب را یکسر به جهانی نو فرامی‌خواند و دیدن و شنیدنی دیگر. شورش معنا‌آفرین شعر فراسپید برای ادبیات فارسی خجسته و حرکتی رو به جلو و زیباست. گفتگوی ما با ایشان را بخوانید….

 

شما؛ «یک تنه فراسپید را از دروازه های قلعه ی مستحکم خراسانیان عبور داده اید، درباره ی تیپ‌ هنری شعر فراسپید و مفاهیم بنیادین آن-چه فکر می کنید؟ 

نخست یک توضیح را لازم می دانم قبل از این که وارد پاسخ به پرسش شما شوم-بگویم و آن این که:‌ من وقتی پیرامون شعر فراسپید حرف می زنم؛ رَاجَبِ شعر فراسپید خودم اظهار‌ نظر می کنم، مثل کساتی که پیرامون شعر فراسپید به مناسبت؛ چاپ «کتاب گنجشک در اتاق ریکاوری » در مطبوعات و رسانه های مجازی اظهار نظر کردند، رَاجَبِ شعر فراسپید علی آزاد تولید محتوا کردند. الزاما این گونه نیست؛ من یا آن دیگران، نظریه پرداز جریان شعر فراسپید هستیم‌ و این جریان را شرح و بسط می دهیم، بعضی از شاعران این جریان ممکن است؛ این‌اظهار نظر-ها را بپسندند و بعضی را نه/ اساسا در هر جمعیت ادبی اگر همه مثل هم فکر کنند، یعنی؛ هیچ-کس فکر نمی کند. بنابرین من؛ در این گفت وگوی آن چه که خواهم گفت: رَاجِبِ؛ کیش شعر فراسپید، سنت هنری شعر علی آزاد حرف می زنم لزوماً ربط به جریان شعر فراسپید ندارد. ما باید ظرفیت-مان را بالا ببریم؛ اگر چیزی را نمی پسندیدم طرد نکنیم، این که پیرامون شعر فراسپید حرف می زنند جای خرسندی دارد. اما برگردیم به پرسش شما با روشنگری سخن آغاز این گفت و گو.

تیپ هنری شعر فراسپید محصول؛ تند فکر کردن است اساسا این گونه ی شعری، شعر سرعت است، گزاره-ها؛ پی در پی تداعی می آفریند، سوار بینامتنیت می شود، شعر فراسپید رابطه تنگاتنگی با سینما دارد، کلمه در ذهن نوشته شده به تصویر و حرکت با بهره گیری از زوم ها و جامپ کات ها و دوربین روی دست، سرشار از دکوپاژ و پلان بندی هست.

ببینید؛ من به نگاه ریزوماتیک در شعر  فراسپید معتقد هستم، بعلاوه ایماژ،  نه؛ نگاه درختی، ایماژ و نگاه ریزوماتیک را برای ارزیابی هر شعر‌ پسا مدرن، لازم می دانم، برخورد ریزماتیک نوعی رویکرد است به منطق مکالمه در شعر فارسی که قدمت طولانی دارد.، شیوه متفاوت در آفرینش شعر فراسپید دارد، مقابل؛ نگاه درختی در آفرینش دیگر آثار ادبی که ترسیم نمودار بیپایانی از مفاهیم و واژگان تثبیت شده در جهان گذشته، حال و آینده و معرفت قاببندی شده است. چنین رویکردی در خوانش متن، مرکز گرا و قلمرو محور است اما نگاه ریزوماتیک در شعر فراسپید؛ برهم زننده نظم پایگانی ساختار اندیشه ورزی است، توده فشرده کلمه با تنیدگی؛ نمایش، داستان، فلسفه، نقاشی، موسیقی در ساحت هنر و شاعرانگی، تا قسمتی شطحگونگی با شکست های دستور زبان در خدمت زبان و علیه زبان با وام گیری از همه ی شگرد-های شعر فارسی از رودکی تا اکنون- با ظرفیت های، نگاه کروی و لیزی دال-ها و مدوال-ها و مقتضیات عصر فرا دیجیتال، موضوعات گونه گون را در شبکه یی از روابط ناهمگون در یک متن به هم پیوند می دهد و متن را چونان مجموعه یی از سیالیت-ها، ضد روایت-های پنهان شده در روایت ارائه می کند که در خوانش آن به جای جستجوی فهم معنای اثر، می بایست دلالتی خاص، کارکرد-ها و پیوند-ها پی گرفته شود.

 

جناب آزاد، با استفاده از هوش مصنوعی که بر اساس الگوریتم و داده‌های فراوان از کلمات و ساختارهای جمله‌بندی به صورت تصادفی اقدام به گزینش کلمات بر اساس تصویر یا واژه‌ی پیشنهادی مخاطب-شعر شبیه سازی می شود، آیا می توان تجربه‌‌ی شبیه سازی شعر فراسپید را با هوش مصنوعی داشت؟

پاسخ شما خیر (منفی) است، شعر فراسپید بنیان-اش در مقابله با هوش مصنوعی است هوش مصنوعی فاقد این توانایی است شعر فراسپید را شبیه سازی کند چون هوش و مهارت‌-های شاعر شعر فراسپید در درجه اول بر اضطراب و ناخودآگاهانه او استوار است و هوش مصنوعی بر منطق سمبلی شده آگاهانه؛ و هیچ‌-گاه نمی‌تواند توانایی-های؛ سرگشتگی، ناخودآگاهانه را در قالب فرمول‌-های ریاضی تولید کند، هوش مصنوعی فاقد ادراک روانشناسی انسانی است و‌ نگاه کروی در عین رهایی در پی دیدار با پدیده‌ها می چرخد به‌مساحت زندگی، این یعنی حیرانی، که قابل اندازه گیری نیست. و دیگر اینکه؛ من از پبش زمینه نماد-های صریح در متن استفاده نمی‌کنم، از آن‌-ها در پیش زمینه تفکر شهودی استفاده می‌کنم، ویژگی-های تفکر شهودی عبارت از: سرعت بالا، وابستگی به تجربیات و ورود ی-های گذشته ذهن، شفاف نبودن مکانیزم و منطق تفکر برای خود، و بدون این پیش زمینه نماد-های متن هر معنی می‌توانند داشته باشند.این پیش زمینه نماد-های صریح یکسان در شعر فراسپید، معانی صریح یکسانی ندارد. (یعنی ذهن شاعر فراسپید؛ مانند هوش مصنوعی برای نماد-هایش معانی دقیقی ندارد)