تقلید ریاض از مواضع واشنگتن در برابر تهران 

علی روغنگران

حمایت ولیعهد سعودی از راه حل سیاسی با ایران و نیز تحرکات نخست وزیر عراق میان تهران و ریاض نشان می‌دهد که محمد بن سلمان سیاست کشورش در برابر ایران را با سیاست واشنگتن در مقابل تهران، هماهنگ کرده است. در پی حمله 14 سپتامبر به مهمترین تاسیسات نفتی شرق عربستان و خودداری کاخ سفید از پاسخ نظامی به ایران، برخی رسانه‌های دولتی عربستان به شدت از آمریکا انتقاد کردند. چرا که آمریکا و عربستان، هر دو، ایران را به دست داشتن در حمله مزبور متهم کرده بودند. اما بن سلمان در جدیدترین گفتگوی خود با شبکه آمریکایی «سی‌بی‌اس»، خواستار اجتناب از جنگ شده و از مذاکره مستقیم حسن روحانی و دونالد ترامپ هم حمایت کرده است. ولیعهد عربستان در پاسخ به این سوال که آیا او فکر می‌کند ترامپ باید با روحانی دیدار و توافق جدیدی امضا کند، گفت: «قطعا (باید دیدار کند)، این چیزی است که پرزیدنت ترامپ خواهان آن است. این چیزی است که همه ما می‌خواهیم. اما این ایرانی‌ها هستند که نمی‌خواهند سر میز (مذاکره) بشینند.» در همین گفتگو، بن سلمان ابراز امیدواری کرده که جامعه جهانی علیه ایران اقدام نظامی نکند، «چون راه حل سیاسی و صلح‌آمیز بسیار بهتر از راه حل نظامی است.» این مقام سعودی هشدار داده که جنگ میان ایران و عربستان به معنای «فروپاشی کامل اقتصاد جهانی» خواهد بود. بن سلمان لحن و ادبیات خود در برابر ایران را ملایم کرده و به موازات این امر، او به تلاش‌های جدید عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق، برای پادرمیانی میان ایران و عربستان روی خوش نشان داده است. عبدالمهدی چهارشنبه گذشته، به عربستان سفر کرد و با سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی، و محمد بن سلمان، گفتگو‌هایی پیرامون آرام کردن اوضاع در خاورمیانه انجام داد. همان زمان، برخی رسانه‌های نزدیک به عربستان مدعی شدند عبدالمهدی از جانب عربستان چراغ سبز دریافت کرده تا تحرکاتش در زمینه تنش‌زدایی را آغاز کند. عربستان مایل بود ببیند عبدالمهدی چه پیشنهادات یا پیام‌هایی از جانب ایران دارد تا جدیت آنها را بررسی کند. عبدالمهدی پس از بازگشت از عربستان در گفتگویی کوتاه با روزنامه الشرق الاوسط تصریح کرد ملک سلمان و محمد بن سلمان، کاملا ماموریت او برای آرام کردن اوضاع منطقه را درک می‌کنند. نخست وزیر عراق گفت: «موضع پادشاهی عربی سعودی درباره ماموریت ما، ممتاز بود. با خادم حرمین شریفین (ملک سلمان) و ولیعهد گفتگو‌های صریح، جسورانه و عمیقی داشتم.» وی در ادامه گفته عراق و عربستان درباره ضرورت آرام کردن اوضاع به توافق رسیدند و «سیگنال‌های دلگرم‌کننده‌ای» درباره آرام کردن اوضاع وجود دارد. منابع رسانه‌ای در عراق می‌گویند در هفته جاری، عبدالمهدی به ایران سفر می‌کند. او احتمالا نتایج سفرش به عربستان را به اطلاع مقامات ایرانی خواهد رساند. وساطت عبدالمهدی، امر جدیدی نیست. او خودش گفته است که در ماجرای توقیف نفتکش‌‎های ایران و بریتانیا نیز عراق وساطت کرده بود. اما اینکه عربستان از تکاپوی جدید عراق در زمینه تنش‌زدایی با ایران استقبال کند، امر قابل توجهی است. به نظر می‌رسد که ولیعهد عربستان، در سیاست خود بازنگری کرده، اما این بازنگری در سطحی نیست که روابط دیپلماتیک ایران و عربستان را مجددا احیا کند. تا حالا سعودی‌ها حداقل دو بار انتظار داشتند که آمریکا علیه ایران اقدام نظامی کند. بار اول، زمانی بود که سپاه پاسداران پهپاد آمریکایی «گلوبال هاوک» را بر فراز تنگه هرمز سرنگون کرد. رسانه‌های سعودی به وضوح درباره احتمال پاسخ نظامی آمریکا به ایران گمانه‌زنی کردند. اما در نهایت دونالد ترامپ مدعی شد که حمله نظامی را دقایق آخر لغو کرده است. دومین باری که سعودی‌ها انتظار داشتند آمریکا به ایران پاسخ «قاطع» نظامی دهد، 14 سپتامبر بود؛ هنگامی که مهمترین تاسیسات نفتی جهان، در شرق عربستان، مورد حمله موشکی و پهپادی قرار گرفت. حمله‌ای که در جریان آن، نصف تولید نفت عربستان – حدود 5.7 میلیون بشکه در روز معادل پنج درصد عرضه جهانی نفت- مختل شد. سعودی‌ها گفتند این حمله تهدیدی برای اقتصاد جهانی است. از این رو، آمریکا و جامعه جهانی باید به ایران پاسخ دهند. اما در نهایت، ترامپ به رغم فشار‌های محافل جمهوریخواه آمریکا، از پاسخ نظامی به ایران خودداری کرد. امری که با واکنش تند برخی محافل رسانه‌ای سعودی مواجه شد. در بحبوحه گمانه‌زنی‌‎ها درباره نحوه پاسخ ترامپ به ایران در ماجرای آرامکو، حمود ابو طالب، تحلیلگر سعودی، طی یادداشتی در روزنامه عکاظ، نوشت که تقریبا قطعی شده است که جامعه بین المللی هیچگونه تحرکی در مورد «حمله بزرگ و خطرناک و بی سابقه» علیه تاسیسات نفتی آرامکو انجام نخواهد داد. از دیدگاه ابوطالب، دولت ترامپ و خود شخص ترامپ اظهارات متناقضی بیان کرده و اروپا هم همیشه طرف ایران را می‌گیرد. چرا که قدرت‌های بزرگ از بحران‌ها و اختلافات منطقه برای تامین منافعشان سوء استفاده می‌کنند و سیاستشان  همین است. ابوطالب نوشت: «اگر بنا باشد که با شفافیت با وضعیت (فعلی) تعامل کنیم، باید بفهمیم که ما تنها هستیم و بر همین اساس امورمان را تدبیر کنیم. متحدان دیروز، دیگر مانند قبل نیستند.»

ظاهرا، سعودی‌ها بعد از ماجرای آرامکو ابعاد جدیدی از استراتژی آمریکا در برابر ایران را متوجه شدند. مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا به عربستان و امارات سفر کرد و گفتگو‌های مفصلی درباره ایران با سران این دو کشور انجام داد. پس از این سفر بود که سعودی‌ها هم به تقلید از آمریکا، کارت صلح‌طلبی در برابر ایران را بازی کردند. تا قبل از سرنگونی گلوبال هاوک، با توجه به حضور جان بولتون در کاخ سفید، دولت ترامپ به شدت تحت فشار افکار عمومی بود. بسیاری از رسانه‌ها ترامپ را به جنگ‌طلبی در برابر ایران متهم می‌کردند. اما ماجرای گلوبال هاوک و بعد‌ها اخراج جان بولتون موجب شد که تصویر ترامپ در رسانه‌‎ها عوض شود. امروز ترامپ ادعا می‌کند که او از جنگ بیزار است و رسانه‌های جریان اصلی آمریکا هم این روایت را قبول کرده‌اند. حمله به تاسیسات نفتی عربستان و خودداری ترامپ از پاسخ نظامی به ایران نیز روایت ترامپ را تقویت کرد. دولت ترامپ به رغم تاکید بر دیپلماسی با ایران، کوچکترین گامی برای تنش‌زدایی با ایران برنداشت به طوری که حتی به محمدجواد ظریف اجازه نداده است چند خیابان آن طرف‌تر به عیادت همکارش، مجید تخت روانچی، در یکی از بیمارستان‌های نیویورک برود. با این حال، آمریکا همواره بر راه حل‌های سیاسی و دیپلماتیک با ایران تاکید می‌کند. به نظر می‌رسد سعودی‌ها همین رویکرد آمریکا را در پیش گرفته‌اند. احتمالا بن سلمان می‌دانست که دیداری میان روحانی و ترامپ صورت نمی‌گیرد یا حتی اگر دیداری انجام می‌شد، تحول مثبتی در روابط ایران و آمریکا اتفاق نمی‌افتاد. در نتیجه، از دیدار ترامپ و روحانی حمایت کرد تا خود را طرفدار صلح و دیپلماسی نشان دهد. برخی ناظران معتقدند که رویکرد جدید ریاض در تاکید بر راه حل‌های سیاسی، صرفا تقلیدی از مواضع واشنگتن در برابر تهران است.

علی ربیعی، سخنگوی دولت، گفته است عربستان، از طریق سران سایر کشورها، برای رئیس جمهور ایران، پیام فرستاده است. ربیعی اعلام کرد اگر عربستان واقعا دنبال تغییر رفتار است، ایران از این امر استقبال می‌کند. استقبال ایران از رویه جدید عربستان، جدیت این کشور در زمینه پیگیری راه حل‌های سیاسی را به آزمون خواهد گذاشت.