«بیابان تاتارها» و ناکامی قهرمان

ششمین جلسه نشست «شبی با بزرگان داستان» با محوریت نقد و بررسی آثار «دینو بوتزاتی» با همکاری حوزه هنری و انجمن ادبیات داستانی دریچه با مدیریت نعیمه ترکمن‌نیا برگزار شد.

در این نشست حسین عباس زاده به عنوان مجری و کارشناس اجرای جلسه را به عهده داشت. ابتدای برنامه بروشورهایی توزیع شد که زندگینامه و لیست آثار نویسنده را در اختیار حضار قرار داد و سپس عباس‌زاده به صورت کامل‌تری به زندگی نویسنده پرداخت.

روزنامه‌نگار و نویسنده

او گفت: دینو بوتزاتی نویسنده مشهور ایتالیایی در سال 1906 در بلونوی ایتالیا در خانواده‌ای فرهنگی چشم به جهان می‌گشاید. پدرش استاد دانشگاه در رشته حقوق بین‌الملل و مادرش دامپزشک بوده است. بوتزاتی هم مانند پدر در دانشگاه میلان در رشته حقوق شروع به تحصیل می‌کند و همزمان در روزنامه «کوریه دلا سرا» استخدام می‌شود. در ابتدا از قسمت ویراستاری کار خود را آغاز می‌کند و بعدها سردبیر همان روزنامه می‌شود و تا آخر عمر نیز روزنامه‌نگار باقی می‌ماند.

بعد از این توضیحات کلیپی از مصاحبه بوتزاتی برای شرکت کنندگان پخش شد. سپس مهری غلامپور به معرفی آثار بوتزاتی پرداخت و در مورد هر کدام توضیحات مختصری را ارائه داد. غلامپور رمانهای بوتزاتی را از لحاظ ساختاری و شهرت طبقه‌بندی کرد و نگاه گذرایی به رمانها داشت و بارزترین ویژگی مشترک آثار بوتزاتی را ناکام ماندن قهرمانهای داستانهایش خواند.

روایت روح و روان

در ادامه هاشم عابدزاده به بررسی ویژگی‌های داستان‌های کوتاه بوتزاتی پرداخت، او نگاه دقیق‌تری به سه داستان کوتاه داشت. اولین داستان به نام «سگی که خدا را دید» روایت بسیار روانی دارد و ریا و دروغگویی انسانها و جدال همیشگی منفعت طلبی در مقابل خیرخواهی درون انسان را به نمایش گذاشته است؛ داستان دوم «کولومبره» نهنگ غول پیکری که در این داستان نماد مرگ است و همواره دوشادوش انسان در حرکت است و انسان را گریزی از آن نیست و در پایان داستان سوم «کت سحرآمیز» که بوتزاتی در این داستان تخیلی، به نوعی به اثرگذار بودن اعمال انسانها بر کل هستی اشاره می‌کند و تضاد میان منافع فردی و منافع اجتماعی، بن مایه اصلی این داستان را شکل داده است.

در قسمت بعدی برنامه، برشی از فیلم «بیابان تاتارها» پخش شد و زهره حائری به بررسی رمان «بیابان تاتارها» که مهمترین رمان بوتزاتی است پرداخت. این داستان سی سال زندگی یک افسر جوان را در یک قلعه مرزی که مشرف به بیابان تاتارها است، روایت می‌کندکه در آنجا همه افسران قلعه سال‌هاست در انتظار و آرزوی جنگی از جانب تاتارها هستند، اما بیابان همیشه در سکوت و سکون کامل است و افسران قلعه همه بیهوده در انتظار جنگ هستند. روایت داستان بسیار روان و فضاسازی ساده و رئالیستی دارد اما به گونه‌ای است که داستان را به فضای خیالی و مرموز می‌کشاند.

حائری ادامه داد: برخی منتقدین بر این باورند که این رمان نمادی از نیروی تخیل و توان آفرینش ادبی بوتزاتی است. شروع و پایان رمان به گونه‌ای است که گویی بوتزاتی می‌خواسته سی سال بیهودگی را در همین آغاز و پایان با نشانه‌ها و نمادهایی برای مخاطب به تصویر بکشد.

«مُرده اشتباهی» در بوته نقد

دربخش مهمان، دکتر ترکمن‌نیا نگاه جامعی به داستان کوتاه « مُرده اشتباهی» داشت. او در شروع صحبت‌های خود خلاصه‌ای از داستان ارائه کرد و سپس از درونمایه‌های مشترک داستان‌های بوتزاتی گفت و همچنین این درونمایه‌های مشترک را با درونمایه داستان «مردهٔ اشتباهی» مقایسه کرد.

او افزود: داستان از لحاظ ژانر در زمرهٔ داستان‌های رئالیستی قرار دارد و سه بخش آستانه، میانه و پایان که وظایفی را باید در داستان ایفا کنند مشخص شده و آستانه‌های داستان‌های بوتزاتی را باید در سه داستان «بیابان تاتارها»، «راز جنگل کهن» و «مردهٔ اشتباهی» مشاهده کرد.

حائری تأکید کرد: نکات مشترک آستانه‌ها در هر سه داستان، معرفی شخصیت به صورت مستقیم و توضیحی و طرح و بیان مسألهٔ داستان به همراه زمان و مکان است. ویژگی‌های سبک بوتزاتی در تمام آثار وی شامل نثر روان، موجز با حداقل توصیف است؛ نگاه فلسفی نویسنده به زندگی به خصوص به برگشت ناپذیری عمر و زمان در اکثر داستان‌های وی تأثیر گذاشته است. عنصر زمان در داستان‌های بوتزاتی شکسته می‌شود و نحوهٔ این شکستن‌ها هم متفاوت است که باعث جذابیت‌های داستانهایش شده است، خصلت قصه‌گویی و توجه به روایت تصویری از مشخصه‌های مشترک آثار بوتزاتی است و مهمترین مشخصه: استفاده از عنصر تخیل است به صورتی که در بستر بسیار واقعی داستانهای وی حل می‌شود و بعد از خواندن داستان‌ها شکلی نمادین پیدا می‌کند. در نهایت، قسمتی از داستان کوتاه «برآمدگی‌های باغ» توسط مهمان خوانش شد.

در انتهای برنامه برش دیگری از فیلم « بیابان تاتارها » برای شرکت کنندگان پخش شد.

گزارشی از نوید موسوی