فرصتی برای گسترش روابط با کشورهای عربی

علی روغنگران

هفته گذشته، هفته تکاپوهای دیپلماتیک ایران برای استفاده از فرصت کرونا جهت بهبود روابط با کشورهای عربی و سایر کشورها بود. روز دوشنبه، یکم اردیبهشت در حالی که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه، مشغول رایزنی با مقامات دولت سوریه در دمشق بود، رئیس جمهور حسن روحانی در تماسی تلفنی با شیخ صباح الاحمد جابر الصباح، امیر کویت، بر اهمیت تجدید نظر در اشتباهات «در این شرایط سخت» تاکید کرد. سفر ظریف به دمشق و گفتگوی تلفنی روحانی با امیر کویت در شرایطی اتفاق افتاد که حرف و حدیث‌ها پیرامون بهبود روابط ایران و برخی کشور‌های عربی، خصوصا کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس، بیشتر شده است. همزمان با تحرکات دیپلماتیک روحانی و ظریف، سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، در نشست خبری روز دوشنبه گفت: «از جمله فرصتی‌هایی که کرونا ایجاد کرد تغییر اولویت کشور‌ها و نزدیک شدن مواضع آن‌ها با یکدیگر بود. در منطقه نیز ما شاهد این تغییر اولویت‌ها هستیم. جمهوری اسلامی ایران همواره آماده گفتگو و توسعه روابط با کشور‌های منطقه است.»

روحانی از این فرصت استفاده کرد و ضمن مطرح کردن پیشنهاد انتقال تجربیات ایران در زمینه مقابله با کرونا به کشور کویت، از امیر این کشور خواست که «درمورد مسائل منطقه و همچنین رفتار ناصحیح آمریکا اتخاذ مواضع نماید.» روحانی با اشاره به روابط «دوستانه» ایران و کویت، گفت: «علاقمند هستیم که این روابط، صمیمانه و دوستانه‌تر باشد و برای توسعه همکاری‌ها آمادگی داریم.»

اما همزمان با سفر ظریف به دمشق، برخی گزارش‌های رسانه‌ای از امکان تبدیل سوریه به دروازه توسعه همکاری‌ها میان ایران و کشور‌های عربی حکایت دارد. سفر ظریف بعد از آن انجام شد که دو تحول مهم در رابطه با سوریه مطرح شد. نخست اینکه روابط کشور‌های عربی، خصوصا کشور‌های حوزه خلیج فارس، با سوریه مجددا گرم شده است. دوم اینکه در روز‌های اخیر، گمانه‌هایی درباره احتمال بروز اختلاف میان روسیه و سوریه مطرح شد. این گمانه‌ها عموما بر انتشار چندین گزارش انتقادی درباره دولت سوریه در خبرگزاری فدرال روسیه مبتنی هستند. برخی رسانه‌های عربی سعی کردند که سفر ظریف به دمشق را در چارچوب اختلافات ادعایی میان مسکو و دمشق قرار دهند. مثلا روزنامه العرب، چاپ لندن، در گزارشی مدعی شد که هدف سفر ظریف به دمشق، اطمینان بخشی به دولت سوریه در زمینه تدوام حمایت ایران از آن است. این روزنامه با اشاره به نارضایتی ادعایی روسیه از نظام سوریه، به نقل از منابع دیپلماتیک نوشت که ظریف در دمشق برای دولت سوریه تاکید می‌کند که ایران قصد قطع حمایت از آن را ندارد. العرب حتی مدعی شد که ایران تماس‌هایی با روسیه داشته و از آن درباره جدیت اختلاف با سوریه پرس و جو کرده است. با این حال، رسانه‌های رسمی روسیه، مانند شبکه «روسیا الیوم» انتقاد محافل غیررسمی رسانه‌ای روسی را کم اهمیت نشان می‌دهند. این شبکه، یادداشتی از روزنامه «زاوترا» بازنشر کرده که به استحکام روابط روسیه و سوریه اشاره می‌کند. امری که می‌تواند به طور غیرمستقیم گمانه‌ها درباره «رها کردن» نظام سوریه توسط روسیه را زیر سوال ببرد. از سوی دیگر، برخی رسانه‌های عربی، سفر ظریف را با گرم شدن روابط سوریه با کشور‌های عربی مرتبط می‌دانند و در نتیجه، از احتمال بهبودی روابط ایران با برخی کشور‌های عربی سخن می‌گویند. در همین رابطه، روزنامه رای الیوم، چاپ لندن، در سرمقاله روز دوشنبه خود، مدعی شد که هدف سفر ظریف به دمشق، آگاهی یافتن از وضعیت گشایش در روابط سوریه و برخی کشور‌های عربی است. این روزنامه  نوشت: «سخنگوی وزارت خارجه ایران آمادگی کشورش برای گفتگو و احیای روابط با همسایگانش در خلیج فارس را اعلام کرد. ایران می‌خواهد از موج گشایش قابل توجه در روابط کشور‌های عربی با سوریه اطلاع کسب کند و شاید دنبال این است که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از این گشایش استفاده کند چرا که ایران و سوریه هر دو جزئی از محور مقاومت هستند.»

بعد از شیوع بیماری کرونا روابط سوریه با برخی کشور‌های عربی شاهد تحولات مهمی بود. شاید مهمترین آنها، تماس کم سابقه شیخ محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، با بشار اسد بود. اگر چه بن زاید ادعا کرد کمک به سوریه در موضوع کرونا هدف اصلی این تماس بود، اما بسیاری از ناظران معتقدند که امارات از فرصت کرونا برای احیای روابط با سوریه استفاده می‌کند. علاوه بر بن زاید، رهبران عمان و موریتانی نیز با اسد تماس‌هایی داشته اند. به نوشته رای الیوم، ایران می‌خواهد بخشی از این گشایش باشد. خصوصا که گرایش نیرومندی در میان کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس در زمینه استفاده از فاجعه کرونا برای آشتی با ایران وجود دارد. این روزنامه نوشت: «خلاصه اینکه سوریه دروازه عربی به سوی ایران و دروازه ایران به سوی عرب‌هاست.»

به هر حال، فارغ از اینکه هدف تحرکات روحانی و ظریف چیست، این تحرکات در چارچوب کلی تکاپو‌های دیپلماتیک ایران برای استفاده از فرصت کرونا جهت بهبود روابط با کشور‌های عربی و سایر کشور‌ها انجام شد. علاوه بر کویت، روحانی با سران کشور‌های آذربایجان و ایتالیا نیز تلفنی گفتگو کرد. همچنین، ظریف، طی توئیتی سفرش به دمشق را در امتداد تلاش‌های دیپلماتیک ایران در پرونده‌های افغانستان و یمن ارزیابی کرد. پرونده‌هایی که بعضا کلید تنش‌زدایی در روابط ایران با برخی کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس هستند.