تهران و ریاض در مسیر آشتی

علی روغنگران

روز گذشته سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری که به صورت مجازی برگزار شد درباره خبر یک رسانه انگلیسی درباره گفتگو‌های ایران و عربستان در عراق تصریح کرد: “ما گزارش‌های رسانه‌ای را دیدیم. در این باره نقل قول‌های بعضا متضاد منتشر شده است. ایران از گفتگو با عربستان سعودی استقبال کرده و این مسئله را به نفع مردم دو کشور و صلح و ثبات منطقه‌ای می‌داند.”

نشریه انگلیسی فایننشال تایمز روز یکشنبه از برگزاری نشست‌های مستقیم بین مقامات ارشد سعودی و ایران در بغداد برای از سرگیری روابط بین دو کشور رقیب منطقه که 5 سال از قطع روابط دیپلماتیک‌شان می‌گذرد، خبر داده است. این رسانه به نقل از سه منبع آگاه که ملیت و نامشان برده نشده گفته که این مذاکرات در بغداد و در ماه جاری اتفاق افتاده و اولین مذاکرات سیاسی قابل توجهی است که دو طرف از سال 2016 انجام داده‌اند. بر اساس گزارش فایننشال تایمز، عربستان سعودی قصد دارد جنگ در یمن با نیرو‌های مورد حمایت ایران یعنی انصارالله را به پایان برساند. از طرف دیگر محمد بن سلمان ولیعهد عربستان قدم‌هایی در جهت خوشامد بایدن که قصد داشته در روابطش با عربستان تجدید نظر کند نیز برداشته که گفتگو با ایران را می‌توان در همین راستا تحلیل کرد. روند انتشار این خبر اما قابل توجه بود. فایننشال تایمز در این گزارش نوشت که یک مقام ارشد دولت عربستان وجود هر گونه مذاکره با ایران را رد کرده است. پس از انتشار این گزارش، رویترز به نقل از منابع خود از جمله یک مقام ایرانی خبر مذاکره ایران و عربستان را تایید کرد. عرب نیوز، روزنامه نزدیک به ریاض بلافاصله پس از انتشار گزارش فایننشال تایمز با انتشار خبری وجود هرگونه مذاکره میان عربستان و ایران را رد کرد. همچنین یک مقام عراقی نزدیک به نخست وزیر عراق در گفتگو با روزنامه العربی الجدید مذاکرات درباره ایران و عربستان را تایید کرد. این در حالی است که این موضوع از سوی تهران نه تایید و نه رد شد. به گزارش فایننشال تایمز، اولین دور مذاکرات بین تهران و ریاض روز 9 آوریل در بغداد انجام شده و در آن درباره حملات انصارالله یمن به عربستان صحبت شده است. این منابع آگاه که نامشان برده نشده در گفتگو با فایننشال تایمز روند مذاکرات را مثبت ارزیابی کرده‌اند. بر اساس گزارشی که فایننشال تایمز منتشر کرده، خالد بن علی الحمیدان رئیس سازمان اطلاعاتی عربستان هیات سعودی را در این جلسات رهبری می‌کرده. قرار است در هفته‌های آینده زمان برگزاری نشست‌های بعدی مشخص شود. به نوشته فایننشال تایمز، این نشست‌ها با میانجی گری مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق که ماه گذشته به عربستان سفر کرده و با محمد بن سلمان دیدار کرده بود انجام شده. نخست وزیر عراق برگزاری این جلسه را تسهیل کرده است. مقامات عراقی گفته‌اند که بغداد کانال‌های ارتباطی بین ایران و مصر و ایران و اردن را نیز تسهیل کرده است. این مقام عراقی به فایننشال تایمز گفته نخست وزیر عراق خواستار بازی نقش میانجی در منطقه میان قدرت‌های منطقه است. فایننشال تایمز همزمانی از سرگیری مذاکرات میان تهران و ریاض و روی کار آمدن بایدن را یکی از عوامل شکل گیری این نشست‌ها خوانده و گفته این گفتگو‌ها درست زمانی آغاز شده که ایران و آمریکا برای بازگشت به برجام در حال مذاکره‌اند. ایران و آمریکا در حال حاضر در وین در حال مذاکره بر سر بازگشت به برجام هستند. روز شنبه عباس عراقچی رئیس هیات ایرانی مذاکره کننده در وین روند مذاکرات را مثبت و رو به جلو ارزیابی کرد و گفت به زودی طرفین بر سر یک متن واحد به توافق خواهند رسید. نشریه شورای آتلانتیک در یادداشتی نوشته: اختلافات سیاسی و مذهبی بین ایران و عربستان شاید در سال‌های اخیر بیش از حد نسبت به اشتراک منافع این دو قدرت منطقه‌ای بزرگنمایی شده باشد. شاید اگر لفاظی‌های مقامات دو کشور علیه یکدیگر را شنیده باشیم این دو را دشمنان متخاصم و رقبای ژئوپلتیک بنامیم، اما همیشه باید نمونه رابطه ایران و عراق را که در دهه 1980 به مدت هشت سال با هم جنگیدند و امروز به نزدیکترین شرکای منطقه‌ای هم تبدیل شده اند در نظر داشته باشید. رابطه ایران و عراق نشان داد وقتی پای منافع ژئوپلتیک و اقتصادی وسط باشد اختلافاتی از جمله سابقه درگیری نظامی هم می‌تواند فراموش شود. امروز در منطقه به سختی می‌توان کشور‌هایی را پیدا کرد که از لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به اندازه ایران و عراق به هم نزدیک باشند. این رسانه همین الگو را برای رابطه ایران و عربستان در نظر گرفته و نوشت: همین استدلال در مورد ریاض و تهران نیز صادق است. بسیاری از تحلیلگران از جنگ سرد میان این دو کشور منطقه‌ای به دلیل اختلافات مذهبی حرف می‌زنند. آن‌ها معتقدند عربستان و ایران برای رهبری بر جهان اسلام با هم رقابت دارند.

به نوشته فایننشنال تایمز برگزاری نشستهای مستقیم میان مقامات ارشد سعودی و ایرانی در بغداد با میانجی گری مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق که ماه گذشته به عربستان سفر کرده و با محمد بن سلمان دیدار کرده بود انجام شده. نخست وزیر عراق برگزاری این جلسه را تسهیل کرده است

اما این استدلال اغراق آمیز است. این نشریه آمریکایی معتقد است بر خلاف کلیشه‌هایی که مطرح می‌شود تهران و ریاض منافع مشترک بسیاری دارند. هر دو وابسته به قیمت با ثبات نفت هستند. از نظر هر دوی این‌ها وجود یک منطقه با ثبات به کاهش تنش‌ها می‌انجامد و این به نفع هر دوی آنهاست. سومین منافع مشترک میان ایران و عربستان نیز مسئله اسرائیل و فلسطین است. با اینکه عربستان در سال‌های اخیر به اسرائیل نزدیک شده، اما هر دوی این کشور‌ها اهمیت زیادی به مسئله فلسطین می‌دهند. این نشریه این سوال مهم را مطرح کرده که آیا اتحاد عربستان و اسرائیل بیشتر از رابطه ایران و عربستان برای کاهش تنش‌ها و افزایش رونق اقتصادی و کاهش نفوذ قدرت‌های خارجی در منطقه سودمند‌ است؟ از نظر نویسنده یادداشت شورای آتلانتیک، چهارمین حوزه منافع مشترک ایران و عربستان در واقع رابطه نزدیک‌تر با اتحادیه اروپاست. بهبود روابط بین تهران و ریاض می‌تواند بر توسعه روابط با اتحادیه اروپا نیز تاثیر گذار باشد. این نشریه در پایان نوشته ایران و عربستان می‌توانند اختلافاتشان را کنار بگذارند و تجربه مشابهی در گذشته نیز داشتند. مذاکرات مستقیم میان این دو کشور در اواخر دهه 1990 و در سال‌های اولیه دهه 2000 در زمان محمود احمدی نژاد و همچنین میانجی گری‌های عمان و پاکستان بین ایران و عربستان شاهدی بر این مدعاست.

در ماه ژانویه روزنامه انگلیسی گاردین یادداشتی منتشر کرد و در آن روی کار آمدن بایدن را زمینه ساز از سرگیری روابط ایران و عربستان خواند. این یادداشت که به قلم عبدالعزیر ساغر رئیس و موسس مرکز مطالعات خلیج فارس و حسین موسویان دیپلمات پیشین ایرانی نوشته شده دارای طرحی برای برقراری دیالوگ میان دو قدرت منطقه بود. از سوی دیگر گفته می‌شود انتخابات ریاست جمهوری ایران نیز در تسریع روند مذاکرات میان ایران و عربستان بی تاثیر نبوده است. دور دوم ریاست جمهوری حسن روحانی رو به پایان است و او می‌خواهد قبل از ترک ریاست جمهوری رابطه با کشور‌های عربی را سر و سامان ببخشد.