روزت مبارک ” فردوسی ” بزرگ

رضا طوسی | فعال فرهنگی
بسی رنج بردم در این سال سی / عجم زنده کردم بدین پارسی / پی افکندم از نظم کاخی بلند / که از باد و باران نیابد گزند / نمیرم از این پس که من زنده ام / که تخم سخن را پراکنده ام /
ظهورهر اندیشه نویی در پروسه تاریخ امری تصادفی و دفعی نیست که توسط یک نفر اختراع شده باشد نمی توان آن را به عنوان پد یده ایی مجرد نگریست و جدا از تحولات سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی بررسی و ارزیابی کرد . این اندیشه ها ی تازه انعکاس نیازهای اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، ذهنی و روحی مردمی ست که توسط یک یا چند نفر به شکل های مختلف و گوناگون تئوریزه می شود و شکل و ساختار می گیرد . شاهنامه هم به عنوان میراث فاخر ادبی و تاریخ نگاری ایران از این قاعده مستثنی نیست و برای شناخت آن باید تاریخ را شکافت . در آن نفوذ کرد . به ژرفای آن رفت تا بتوان اندیشه ایی را که فردوسی در پی شناساندن آن است درک نمود . این اثرحماسی و سترگ زمانی سروده شد که ایرانیان در پی تصویر واحدی از هویت ملی و ایرانی خود بودند . ملتی که مورد هجوم اعراب قرار گرفته و زبانشان ، سنت هاشان و فرهنگشان از سوی بیگاه تهدید می شد ومی رفت هم چون بین النهرین ، سوریه ، مصر و فلسطین که کشورهایی با فرهنگ غنی و تمدنی دیر پا بودند زبانش در مقابل زبان عربی ذبح شود . فردوسی دلواپس این زبان بود . نگران نابودی بسیاری از سنت های ملی و جایگزینی آن با مراسم مذهبی بود . و این دغدغه ها منجر به خلق بزرگتری حماسه جهان شد . اثری که به قول محمد حسنین هیکل نویسنده مشهور مصری اگر مشابه آن را آنها داشتند هرگز زبانشان قربانی زبان عرب نمی شد . اما اینکه این اثر سترگ در کدام بستر تاریخی شکل می گیرد باید به قرن چهارم هجری برویم . به دوران سامانیان
در تاریخ بعد از اسلام به صراحت می توان گفت دوران حکومت سامانیان عصر زرین حیات سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی ایرانیان بود و به جرات می توان گفت که پادشاهان سامانی یکی از طلایه داران رنسانس اندیشه در ایران بودند . دورانی که تساهل و تسامح پادشاهان با همه مذاهب و افکار، موقعیتی را بوجود آورد بود که همه گرایشهای مختلف فکری می توانستند در آن به بیان نظرات خود بپردازند . آزاد اندیشی ، تضارب افکار و دوری از جزم گرایی و دگماتیسم ، شرایطی را ایجاد کرده بود که درآن ، رودکی ها ، فارابی ها ، ابن سیناها ، بیرونی ها و فردوسی ها ظهور کردند . امرای سامانی چنان فضایی را از لحاظ فکری شکل داده بودند که مسلمان و غیر مسلمان در کنار هم زندگی می کردند . درس می خواندند . و به توسعه علوم و فنون می پرداختند . در پرتو سیاست های آزاد اندیشانه و آزاد منشانه آنها بود که شعرا ، ادبا ، فلاسفه و برجستگان فکری دیگر بوجود آمدند که رسالت اجتماعی و فرهنگیشان احیای زبان فارسی بود . فرهیختگانی که هدفشان تعالی بخشی به هویت ایرانی در پیوند با گذشته ایران باستان بود . به راستی که دوران سامانی عصر درخشانی بود برای پرورش زبان و اندیشه ایرانی . دورانی که اگر نبود بی گمان فردوسی نمی توانست این اثر جاودانه را بنویسد . زیرا که این استاد بی همتای شعر و زبان پارسی هنر سخنوری اش را وامدار گذشتگان خود بود که در سده سوم و چهارم ، زبان فارسی را به اوج رساندند و بنیان ادبیات نوین فارسی را گذاشتند . این حماسه سرای بزرگ جهان با بهره گیری از دستاوردهای پیشینیان توانست این اثرماندگار و درخشان را بنویسد . اثری که ملهم از شاهنامه ابومنصوری – وزیر حاکم توس – و دقیقی – شاعر و یکی از پیشگامان حماسه سرا به زبان فارسی – بود که قبل از او به نگارش در آمده و نشان از رواج روحیه ایران دوستی و علاقه به زبان فارسی و خاطرات باستانی داشت که با ورود اعراب به ایران رو به فراموشی می رفت . اندیشه ایی که ریشه در خدای نامه – کتاب شاهان – دوران ساسانی دارد که توسط دبیران شاهی ، موبدان و خاندانهای بزرگ ساسانی نوشته شده و شرحی آمیخته با افسانه از زندگی پادشاهان ایرانی ست . فردوسی براین نکته آگاه بود که اندیشه و خاطرات پر شکوه گذشته ایران باستان دارد به تدریج رو به فراموشی می رود و احیای آن آرزوها و آرمانها ، نیاز و احتیاج مبرم زمانه است . لذا با تکیه به داستان ها و ادبیات شفاهی ملت ایران و احساسات استقلال طلبی که از زمان طاهریان و صفاریان شروع شده بود ، شاهنامه را آفرید تا به این نیاز ذهنی جواب دهد . اثری که احیاگر تمدن ، فرهنگ و عظمت ایران باستان است . در این راستا سامانیان تلاش بسیار نمودند تا زبان عربی را محدود و زبان پارسی را به قله برسانند . نوشتن شاهنامه اوج این مساعدت ، همت و تلاش بود . اثری که نه فقط بزرگترین و ارزشمند ترین مجموعه شعری است بلکه مهمترین سند عظمت زبان فارسی و بارزترین مظهر شکوه و رونق فرهنگ و تمدن ایران قدیم و منبعی از لغت و گنجینه ادبیات فارسی ست . به راستی که سامانیان نقش بی بدیل و منحصر به فردی را در بستر سازی خلق این اثر ادبی و فرهنگ و تمدن ایران بازی کردند و درخشانترین دوره های تاریخ ایران را رقم زدند