دیدار از دنیای سنتی در عصر مدرن

سمفونی زیبای کوچ ایل در دامان روح‌نواز طبیعت به گوش می‌رسد؛ نوایی که از دل کوهستان‌های سرسبز و سر به فلک کشیده خراسان‌شمالی بر می‌آید و روح را از این همه شور زندگی سرخوش می‌کند.
بوی اصالت می‌دهد زندگی کوچ‌روها؛ همان‌هایی که در ناملایمات زندگی کوچ‌نشینی فرهنگ اصیل ایرانی را پاس داشته‌اند و در سنتی‌ترین شیوه‌های زیستن حافظان آداب و رسوم بکر ایرانی هستند.
رقص سیاه‌چادرها در دامن طبیعت لباس‌های رنگارنگ زنان و مردان ایل، بوی نان تازه و گل‌های وحشی، تقلای رمه‌های تازه از راه رسیده برای بر گرفتن دمی از آب گوارای چشمه همه و همه هارمونی زیبایی از زندگی آرام و دلنواز را به نمایش می‌گذارد.
غریبه‌های گم شده در عصر ماشینی اما در حسرت این زندگی آرام هستند و سیاه‌چادرهای عشایر برای آن‌ها به مراتب بهتر از هتل‌های ۵ ستاره است؛ دل کندن از هیاهوی پوچ شهر و جاذبه‌های دل فریبش همانا و پرواز روح و سرمست شدن از لحظه‌های ناب در دل طبیعت همانا.
این نوع زیستن و کوچ کردن برای گردشگران و اکوتوریست‌های داخلی و خارجی جذابیت‌های فراوانی دارد و آن‌ها برای تجربه یک شبه این زندگی حاضر هستند از راه‌های دور و دراز رنج سفر را به جان بخرند.
خراسان‌شمالی یکی از استان‌های عشایرنشین کشور است در بطن خود ناگفته‌های زیادی از زندگی پر رمز و راز عشایر دارد، اما این ظرفیت بالقوه تاکنون مورد بی‌مهری قرار گرفته و هیچ برنامه راهبردی برای بهره‌گیری از این ظرفیت دیده نمی‌شود.
اقتصاد و امرار معاش عشایر استان تنها از راه دامداری امکان‌پذیر است و رونق گردشگری عشایر در بین آن‌ها می‌تواند تحول عظیمی برای کوچ‌روها به ارمغان آورد و معیشت آن‌ها را بهبود ببخشد و برای اشتغال جوانان ایل فرصت‌های نوین ایجاد کند.
لباس کرمانج‌های عشایر، بازتابی از روح زندگی در خراسان‌شمالی
دکتر محمدحسین انصاری مود عضو ستاد توسعه مردمی خراسان‌شمالی در گفت و گو با ایسنا با اشاره به اینکه کرمانج‌های عشایر یکی از طوایف این استان هستند، گفت: این افراد همیشه با کوچ کردن در فصل بهار به این استان و اقامت در میان بندهایی همچون کوه‌های شاه جهان، سالوک و مراتع و مانه و سملقان در بهار و تابستان زیبایی خاصی را به این استان می‌دهند و چشم و گوش هر مسافر و گردشگری را با هی هی چوپان‌ها در صبح و عصر و بوی طبخ نان، تهیه قره قورت، کشک و روغن زرد و بافت گلیم مجذوب خود می‌کنند.
وی با بیان اینکه زنان و دختران عشایر این استان دارای البسه خاص خود هستند که در آن طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی به کار برده شده است، افزود: رنگ قرمز یکی از رنگ‌های مورد علاقه این طایفه است که به عقاید آن‌ها نمادی از شادی و خوشبختی است و این رنگ در لباس‌های آن‌ها کاربرد فراوانی دارد.
وی ادامه داد: لباس بانوان کرمانج عشایر هشت تکه دارد که یکی از این تکه‌ها گار است؛ گار گوشواره بلندی است در دو طرف عرقچین، روی سر قرار گرفته و روی آن‌ها یاشار و سربند استفاده می‌شود.
وی اظهار کرد: کومخ (کفش) یکی دیگر از این تکه‌ها است که شکل ظاهری شبیه نعلین نوک برگشته و دارای گلدوزی‌هایی با نخ ابریشمی و یاشار، روسری زردی بزرگ و بلند از جنس حریر است.
به گفته انصاری مود سربند برای محکم نگه داشتن روسری استفاده می‌شود و گراس، پیراهن چین‌داری است که بر تن می‌کنند.
وی بیان کرد: شلیته یا همان دامن پرچین و جلیقه که از جنس مخمل که روی آن را سکه دوزی کرده‌اند دیگر تکه‌هایی است که زنان سخت کوش این خطه از کشور استفاده می‌کنند.

وی تصریح کرد: موسیقی مقامی و ادبیات فولکوریک و جشن‌های عروسی از دیگر جذابیت‌های عشایر خراسان‌شمالی است که می‌تواند هر گردشگری را به خود جذب کند و موجب ماندگاری آن در این استان شود.
گلیم سفره کردی هنر دیرینه زنان کرمانج عشایر خراسان‌شمالی
مهدی خانی رئیس اداره بهسازی امور تولید اداره کل عشایر خراسان شمالی در ادامه در گفت و گو با ایسنا، گفت: گلیم سفره کردی، جاجیم و سیاه چادر بافی هنر دیرینه زنان کرمانج عشایر خراسان‌شمالی است.
به گفته وی سفره کردی یک هنر خاص از بافته‌های منحصر به فرد زنان کرمانج عشایر خراسان‌شمالی است و به عنوان هنری وصف ناپذیر که نمادهای مذهبی و احساسی عشایر را نسبت به طبیعت در خود جای داده، و نقش‌های آن نشانگر عظمت فرهنگ و اعتقادات و آداب و رسوم قوم کرمانج است.
وی تاکید کرد: نمادها در سفره کردی همگی بیانگر شکر به درگاه خدا و نعمات الهی و احترام به طبیعت است و با توجه به ذهنی بودن بافت، نقوش و رنگ‌ها می‌تواند حاکی از روحیه بافنده در زمان بافت باشد.
خانی توضیح داد: نقش‌های بافته شده در این سفره‌ها بیشتر حیوان و انسان است و نیز نقش انگشت‌ها در سفره، نماد دست‌های بلند شده به درگاه خداوند جهت طلب رزق و روزی است و نقش‌های حوض و لاک پشت نیز نماد بارش باران و برکت هستند.
وی افزود: نگاره و نقوش سفره کردی در واقع نقش‌های کهنی هستند که در نوع خود بی نظیر هستند، نقش‌های بافته شده در این هنر بیشتر حیوان و انسان است، نمادها در سفره کردی بیشتر نماد نوع زندگی و معیشتی و سیستم اجتماعی و فرهنگی کرمانج‌های این دیار را در خود جای داده است.
وی با بیان اینکه زنان کرمانج عشایر این هنر را از گذشته از مادران خود به ارث بوده و هنوز این هنر نزد آن‌ها ماندگار است، ادامه داد: در گذشته این زنان به واسطه داشتن دام‌های فراوان اعم از گوسفند، بز و شتر پشم آن را ریسیده و تبدیل به نخ می‌کردند که در بافت سیاه چادر و یا گلیم استفاده می‌شد.
وی ادامه داد: این گلیم‌های با کاربری‌های متفاوت همچون زیرانداز، نمک دان، جای نان و غیر نیز استفاده می‌شد که همچنان این هنر ادامه دارد و بسیاری از زنان عشایری مشغول به انجام چنین کاری هستند.
خانی تصریح کرد: علاوه بر آن بافت این گلیم‌ها یک منبع درآمد برای خانواده بود چراکه زنان عشایر بعد از فارغ شدن از انجام کارهایی همچون دوشیدن شیر دام، پخت نان و غذا و … به این کار مشغول می‌شدند.
وی خاطرنشان کرد: این در حالیست که در سال های گذشته به علت پایین بودن قیمت گلیم و هم اکنون به علت بالا بودن مواد مورد نیاز برای بافت آن همچون نخ از میزان آن کاهش یافته و بافت آن صرفه اقتصادی بالایی برای زنان عشایری نداشته است.
وی گفت: علاوه بر آن، یکجانشینی برخی از جمعیت عشایر این استان نیز در کاهش این تولیدات موثر بوده و این امر سبب شده تا عشایر استان مقداری از پشم‌های تولیدی خود را به دلالان بفروشند.
رئیس اداره بهسازی امور تولید اداره کل عشایری خراسان‌شمالی افزود: واسطه‌ها را یکی دیگر از مشکلات پیش روی تولید گلیم در این استان دانست و تصریح کرد: مسوولان بارها وعده کوتاه کردن دست این افراد را به تولیدکنندگان صنایع دستی داده‌اند اما تاکنون این امر محقق نشده است.
وی تعداد کارگاه‌های تولید گلیم عشایر خراسان‌شمالی را ۱۷ تا ۱۸ واحد بیان کرد و ادامه داد: حدود ۸۰۰ نفر از زنان عشایری این استان مشغول بافت این دست بافته‌های داری هستند.
وی تصریح کرد: علاوه بر آن طی سال حدود ۱۰ هزار متر مربع انواع دست بافته‌های داری در این استان تولید می‌شود.
خانی در ادامه رنگ رزی را یکی از هنرهای دیگر زنان کرمانج عشایر این استان بیان کرد و توضیح داد: زنان عشایر برای تهیه رنگ نخ گلیم‌های خود از گیاهان صحرایی استفاده می‌کنند و بر این باورند که این رنگ‌ها با دوام تر از رنگ‌های بازاری یا جوهری است. صنایع دستی زنان ایل همانند دیگر عشایر ایران از جایگاه ویژه ای برخوردار است و چون دامپروری و پرورش دام یکی از محورهای اصلی زندگی آن‌هاست.
وی تاکید کرد: رنگرزی گیاهی در بین زنان عشایر کرمانج این استان رواج فراوان دارد بنابراین طراوت و شفافیت رنگ و تنوع غنای رنگ آمیزی دست بافته‌های این استان بیش از هر عامل دیگری در شهرت آن مؤثر است.
وی خاطرنشان کرد: توانایی زنان عشایر کرمانج در احساس رنگ‌ها و رنگ آمیزی گاه چنان باورنکردنی است که به اعجاز می‌ماند هم از نظر فراوانی رنگ و ریزه کاری‌های رنگ آمیزی و هم از لحاظ پختگی و گیرایی و چشم نوازی و هم از نظر هماهنگی پرجاذبه وافسون کننده ای که جریان وقفه ناپذیر رنگ‌ها را پدیدار می‌کند.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه تولید سیاه چادر توسط زنان عشایری که به دست فراموشی سپرده شده بود، بیان کرد: اما دوباره این هنر صنعت دست در این استان جان گرفته و در این زمینه حتی در شرکت تعاونی در اسفراین نیز راه اندازی شده که بخشی از محصولات خود را به خارج استان نیز می‌فروشند.
وی تصریح کرد: اما یکی از مشکلاتی که بر سر راه تولیدکنندگان سیاه چادر در این استان است تهیه موی بز بوده که برای تهیه آن به استان هایی همچون کرمان و یا سیستان و بلوچستان سفر کنند.
تولید سیاه چادر در خراسان شمالی جان گرفته است
رئیس اداره عشایری شهرستان اسفراین نیز در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به اینکه یک شرکت کارآفرینی عشایری در این شهرستان سفارش تولید سیاه چادر را دریافت کرده است، گفت: در حال حاضر تعدادی تخته چادر توسط جمعیت عشایری این شهرستان تولید شده و مابقی نیز در حال تولید است.
وی افزود: این شرکت کارآفرینی چادرهای بافته شده را برای یک سرمایه گذار خارج استانی تولید می‌کند.
طاهری ادامه داد: تعدادی از این سیاه چادرها توسط این سرمایه گذار به کشور ژاپن و کشورهای حاشیه خلیج فارس ارسال می‌شود و تعدادی نیز در داخل مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
وی با بیان اینکه در حال حاضر عشایر متقاضی سیاه چادر هستند، اظهارکرد: چند سالی بود که چادرهای برزنتی جایگزین سیاه چادر شده بودند اما به علت اینکه این چادرهای کارآیی سیاه چادرها را نداشتند، دوباره عشایر متقاضی این چادرها بودند.
این مقام مسئول بیان کرد: بالار فتن قیمت سیاه چادرها موجب شده بود که عشایر مجبور شوند تا چادرهای برزنتی را خریداری کنند.
به گفته وی در حال حاضر قیمت سیاه چادرهای بافته شده به ۹ میلیون تومان رسیده است.
کرونا توسعه گردشگری عشایری را در خراسان‌شمالی متوقف کرد
محمدرضا قلی پور مدیر کل امور عشایری خراسان شمالی همچنین چندی پیش در گفت و گو با ایسنا، بیان کرد: شیوع ویروس کرونا توسعه گردشگری عشایری را در این استان متوقف کرد.
وی با اشاره به اینکه عشایر خراسان‌شمالی یکی از راه‌های توسعه گردشگری در این استان است، اظهارکرد: در همین راستا نقاطی را برای توسعه گردشگری شناسایی و نشست‌هایی را نیز با بخش خصوصی برگزار کردیم.
وی افزود: افراد سرمایه‌گذاری که برای امر سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری عشایر در این استان اعلام آمادگی کرده بودند، به شرکت‌های تعاونی عشایری معرفی شده اند اما شیوع ویروس کرونا ادامه پیگیری‌ها را متوقف کرد.
قلی پور ادامه داد: در منطقه مرزی گلیل شیروان ۴۸ سامانه عرفی عشایری شناسایی شد تا موضوع گردشگری عشایری در این منطقه شکل گیرد.
وی اظهارکرد: در همین راستا زیرساخت‌هایی همچون آب شرب، سرویس بهداشتی، جایگاه های سیاه چادر و … آماده شده است.
به گفته این مقام مسئول تاکنون رقم ۱۵ میلیارد تومان اعتبار نیز برای آماده سازی این زیرساخت‌ها هزینه شده است.
وی تاکیدکرد: خراسان‌شمالی دارای بیش از پنج هزار خانوار عشایری است که ظرفیت خیلی خوبی برای توسعه گردشگری دارد.