نستعلیق جلوه‌ای از هویت ایرانی

مرجانه حسین‌زاده

آیین باستانی و کهن نوروز و ردیف‌های موسیقی سنتی ایران در سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸)، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آئینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال ۲۰۱۰ (۱۳۸۹)، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی در سال ۲۰۱۱ (۱۳۹۰) ، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۱) ، فرهنگ پخت نان لواش و آئین نوروز (با تکمیل پرونده) برای دومین بار در سال ۲۰۱۶  (۱۳۹۵)، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی در سال ۲۰۱۷-(۱۳۹۶) و ساختن و نواختن دو تار ایرانی در سال ۲۰۱۹- (۱۳۹۸ ) و هنر نگارگری (مینیاتور) و آیین زیارت کلیسای تادئوس مقدس ۲۰۲۰ (۱۳۹۹) شانزده اثری هستند که تاکنون در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند.

چند روز قبل در چهارمین روز شانزدهمین نشست کمیته جهانی حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس که در مقر یونسکو در پاریس و به‌ صورت آنلاین برگزار ‌شد، در حالیکه همه منتظر ثبت خوشنویسی ایران در یونسکو بودند. رسانه‌ها با همین تیتر در فضای مجازی سر و صدای زیادی راه انداختند. اما مشخص شد که پرونده خوشنویسی ایران با عنوان «برنامه ملی پاسداری از هنر سنتی خوشنویسی در ایران» در بخش «برنامه‌های خوب پاسداری» در یونسکو ثبت شده است که این برنامه در واقع گزارش‌ کار انجمن خوشنویسان ایران طی ۴۰ سال گذشته بود و نه خوشنویسی ایرانی.

خوشنویسی ایرانی سرآمد است

حسین صالحی، خطاط صاحبِ نام مشهدی در این خصوص اظهار می‌کند: تمامی اقوام و فرهنگ‌ها هنر «نقاشی» را دارند. اما تمام فرهنگ‌ها «خوشنویسی» را ندارند، این هنر مختص شرق و به‌ویژه خاورمیانه است و در میانِ تمامی کشورهایی که دارای این هنر هستند، خوشنویسی ایرانی سرآمد است چراکه تمامِ کارشناسانِ خوشنویسی متفق‌القول هستند که نستعلیق ایرانی عروسِ خطوطِ موجود در جهان است.

این شاعر خوشنویسی را شاخصه‌ی هنر ایران می‌داند و می‌گوید: خوشنویسی در حقیقت جلوه‌ای از هویت ایرانی ماست که در هنر متجلی شده و به همین دلیل دارای اهمیتِ بسیار بالایی‌ست از همین روی ثبت این هنر به نامِ ایران دارای اهمیتِ بسیار بالایی‌ست، ما میراثِ فرهنگی غنی و پرباری داریم که اگر از آن غافل شویم، دیگر کشورها میراثِ ما را به نام خود ثبت خواهند کرد. کمااینکه بارها و بارها جلوه‌هایی از این غفلت را در خصوص برخی مفاخر ادبی‌مان دیده‌ایم. مولانا  با اینکه حتی یک بیت شعر ترکی ندارد اما به عنوان شاعری ترک در جهان شناخته می‌شود درحالیکه او شاعری ایرانی و اصالتا خراسانی است.

خوشنویسی هنری چندگانه و چندلایه است

حسین صالحی با بیان اینکه خوشنویسی هنری چندگانه و چندلایه است، ادامه می‌دهد: این هنرِ فاخر هم لایه‌های بصری و هم لایه‌های معنایی دارد به همین دلیل به آن «هنر قدسی» می‌گویند.

او در خصوص چالش‌ها و مشکلاتِ این هنر، می‌گوید: چالش اصلی هر هنر که موجب حیات و ممات آن هنر می‌شود، «مخاطب» است. برای اینکه هر هنر نیازِ خود را به تولید برطرف کرده و هنرمندان بتوانند آن هنر را به صورت مستمر تولید کنند، حتما لازم است بسترهای اقتصادِ پویای آن هنر فراهم باشد. به دنبالِ اینکه سفره‌ عمومی جامعه در سال‌های اخیر کوچک شد، خوشنویسی هم از این آسیب در اَمان نماند.در مورد خرید آثار هنری، هرچند همه خوشنویسی را هنری فاخر می‌دانند، اما متاسفانه جامعه به آن اقبالی ندارد. علت‌اش هم این است که با مختصاتِ این هنر آشنایی ندارند.

او با گلایه از رسانه‌ها می‌گوید: می‌خواهم این‌بار رو به رسانه‌ها صحبت کنم، در ایران از نظر تنوع هنر، چیزی کم نداریم اما رسانه‌ها بیشتر به هنرهایی نظیرِ سینما می‌پردازند که اقبال عمومی جامعه به سمتِ آن‌هاست. من اعتراضی به حمایت رسانه‌ها از سینما ندارم اما نکته‌ی من این است که باید به هنرهای تجسمی، ادبیات، شعر و… هم قدری بیشتر پرداخته شود. من گمان می‌کنم در این مقطع کنونی، رفتن به دنبالِ سلیقه‌ی مخاطب، کارِ درستی نیست، بلکه رسانه‌ای موفق است که بتواند با تهیه خوراکِ خوب برای مخاطب، مخاطب‌اش را به سمتِ خود بیاورد. اگر قرار باشد رسانه به دنبالِ مخاطب‌اش بدود، روز به روز از کیفیت آن کم خواهد شد.  متفکران حوزه رسانه باید بدانند که موفقیت‌شان جایی حاصل می‌شود که آن‌ها تلاش ‌کنند تا دانش، سلیقه و خواست عمومی مردم را بالا ببرند.

هنر اخلاق عمومی جامعه را بهتر خواهدکرد

صالحی با تاکید بر شرایط بحرانی اقتصادی جامعه، ادامه می‌دهد: جامعه ما در شرایطِ خاص و خطیری قرار دارد، اگر در این وضعیتِ بحرانیِ اقتصادی، که کاستی‌های بسیاری گریبان‌گیر زندگی‌ مردم است، وضعیتِ روانی جامعه بیشتر مورد توجه قرار نگیرد، در آینده‌ نزدیک به فاجعه‌ای بزرگ خواهیم رسید. پیشنهادِ من به متولیان حوزه‌ فرهنگ و هنر، مسئولین، رسانه‌ها، برنامه‌ریزانِ کلان شهری این است که به «هنر» به عنوان یکی از مولفه‌های بزرگِ فرهنگی، اهمیت بسیار بیشتری داده شود، خیلی بیشتر از چیزی که الآن و امروز شاهد آن هستیم. هنر اخلاق عمومی جامعه را بهتر خواهدکرد، دل‌ها را بهم نزدیکتر می‌کند و موجبِ انتشارِ اندیشه خواهد شد، اگر به هنر نپردازیم پیامدهای آن گریبان‌گیر تمامی ما خواهد شد.

این خوشنویس با اشاره به وظایف وزارت ارشاد می‌گوید: به غیر از خوشنویسی که از قدیم در این سرزمین ما جایگاه خود را داشته، هنرهای قابل عرضه‌ی دیگری هم داریم، در ما حقیقت مولفه‌های فرهنگی بسیاری داریم که به آن پرداخته نشده است. در وزارت فرهنگ و ارشاد باید ساختاری ایجاد شود تا تمرکز خود را تنها روی همین بخش بگذارد و کاستی ها و نواقص را رفع کند تا بتوانیم از این جلوه‌های پنهان فرهنگ‌مان پاسداری کنیم و آن‌ها به ثبت برسانیم.

«هنر» مسیر خودش را می‌رود

وی در انتها می‌گوید: انجمن خوشنویسان به عنوان متولی هنر خونویسی در ایران تنها یک بخش کوچک است، خوشنویسی صرفا در حوزه این انجمن تعریف نمی‌شود چراکه من هنرمندانِ بسیاری را می‌شناسم که به صورتِ مستقل فعالیت می‌کنند. «هنر» مسیر خودش را می‌رود و انجمن‌ها و تشکل‌ها و دیگر برنامه‌ریزان باید تلاش کنند تا همواره خود را با پویش‌های هنری و هنرمندان همراه کنند تا بتوانیم این هنر را ثبت جهانی کنیم. چندی پیش استاد امیرخانی به عنوان یکی ازمیراث زنده بشری در یونسکو به ثبت رسیدند که اتفاق بسیار خوشایندی بود.