بن کتاب یا نمایشگاه؟

مریم اصغری

هفته پایانی آبان­ماه هرسال بنا به پیام رهبر فرزانه جمهوری اسلامی به نام هفته کتاب و کتاب­خوانی نام­گذاری شده است. کتاب محصول تجربه­های ملموس وعینی، خلاقیت، علم و دانش درازمدت است و در انتقال داده­ها به‌مراتب بهتر از سایر ابزار آموزشی و سرگرمی عمل می­کند. آثار مکتوب، میراث فرهنگی بجا مانده برای نسل­های بعد است و بی­گمان نمی­توان از اهمیت این موضوع چشم­پوشی کرد.

به این بهانه با مردم به گفتگو پرداختیم و از جایگاه کتاب در سبد کالای خانواده­ها پرسیدیم. قریب به اتفاق افراد از افزایش سه برابری قیمت کتاب نسبت به سال گذشته و اهمیت طرح اختصاص یارانه کتاب در سه سال گذشته، که کمک بزرگی به خرید کتاب و البته ترویج فرهنگ کتاب­خوانی داشته است، اشاره داشتند. با توجه به اهمیت موضوع در سطح کشوری، بر آن شدیم تا با تعدادی از ناشرین و کتاب‌فروشی‌ها به گفتگو بپردازیم.

به گفته کتاب­فروشان در حال حاضر و با توجه به قدرت کم خرید مردم، کتاب در سبد اولیه کالای خانوار قرار نمی­گیرد و طرح اختصاص یارانه کتاب، به عنوان یکی از روش­های موثر در ترغیب مردم به خرید کتاب و ترویج کتابخوانی عمل کرده­است.

برگزاری نمایشگاه استانی یا تخصیص یارانه خرید کتاب به تمام شهرستان­ها

ابراهیم بالاپژوه مدیر شهر کتاب مشهد گفت: از سال ۹۵ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری موسسه خانه کتاب، طرح تخفیف کتاب فصلی را اجرا کرد. این طرح در اسفندماه تحت عنوان عیدانه، در تیرماه با عنوان تابستانه و در آبان­ماه و همزمان با هفته کتاب، با عنوان طرح پائیزه کتاب ارائه می­شد و کتاب ­فروشی­های کل کشور که تمایل به مشارکت در این طرح را داشتند، ثبت نام کرده و مردم با مراجعه و ارائه کد ملی اقدام به خرید کتاب و بهره­وری از تخفیفات می­کردند و در پایان زمان طرح، وزارت فرهنگ و ارشاد از طریق موسسه خانه کتاب یارانه تقریبا 25 درصدی خرید کتاب را به کتاب فروشی­ها بر می­گرداند. طبیعتا این­کار هم رونقی مقطعی برای کتاب فروشی­ها ایجاد می­کرد و هم مردم را ترغیب به خرید کتاب می­کرد.

بالاپژوه بیان کرد: متاسفانه در سال جاری، به دلیل مشکلاتی که تحت عنوان بودجه مطرح می­شود، طرح عیدانه و پائیزه برگزار نشده­است. ‌طبق آمار ارائه شده از طریق موسسه خانه کتاب، تقریبا هزینه برگزاری یک طرح برای کل کشور چیزی حدود یک و نیم تا دو میلیارد تومان است و در سال، نهایتا حدود شش میلیارد تومان می­شود. حالا سوال این است که آیا اختصاص مبلغی معادل شش میلیارد تومان در سال، به نسبت کل جمعیت کتاب­خوان کشور، مبلغ غیرقابل پرداختی است؟ از سمت دیگر با توجه به عدم تخصیص دو نوبت از یارانه کتاب در سال جاری چه نیازی به برگزاری نمایشگاه استانی است. به طور مثال وزارت فرهنگ و ارشاد ارومیه به جای برگزاری نمایشگاه کتاب در سطح استان، مبلغی را به موسسه خانه کتاب داد و موسسه از طریق کتاب فروشی­های استان تخفیفات را در سطح استانی به مردم ارائه دادند.

وی اذعان داشت: در واقع آیا بهتر نیست به جای اینکه برای برگزاری نمایشگاه استانی هزینه شود، از طریق همین کانال، تخفیفات به تمام شهرهای خراسان رضوی داده شود؟ قطعا هدف از برگزاری نمایشگاه موجی است که مردم به نمایشگاه مراجعه کنند و با کتاب انس گرفته و خرید کنند. اما آیا برای کسی که در نیشابور ساکن است، صرفه اقتصادی دارد که برای استفاده از بن خرید کتاب که تنها در نمایشگاه عرضه می­شود، به مشهد بیاید؟ آیا ساده­تر نیست که این بن تخفیف در قالب یارانه و بدون واسطه در تمام شهرها توزیع شود تا هرکسی در شهر خود به خرید کتاب تخفیف­دار دسترسی داشته باشد؟

فراهم­سازی بسترهای مناسب برای تشویق به خرید کتاب

برای پیگیری مسئله در سطح کشوری به سراغ حسین قوامیان مدیر مجموعه دنیای کتاب در شهرستان قم رفتیم. غفاریان بیان کرد: همان طور که می­دانید کتاب نقش غیر قابل انکار و به سزایی در حفظ فرهنگ یک کشور دارد و برای این فرهنگ­سازی باید بسترهای مناسب فراهم شود تا مردم  تشویق به خرید کتاب و بحث کتاب­خوانی شوند. متاسفانه در حال حاضر رشد تقریبا سه برابری قیمت کتاب در سال جاری، به مراتب اشتیاق را برای خرید کمتر کرده­است. از طرف دیگر کتاب فروش­ها ولی­نعمت صنعت نشر ایران و زنجیره آخر این حلقه هستند و اگر این زنجیره پاره شود، بحث کتاب­خوانی دچار بحران خواهد شد. در حال حاضر کتاب­ فروشی­ها هر روز کوچک­تر می­شوند و باید تمهیدی برای این مهم اندیشید و اختصاص یارانه کتاب به حل هردو این مشکلات می­پردازد. این طرح در مراحل قبل موفق عمل کرد و مراجعات بسیاری از سمت مردم جهت خرید کتاب و دریافت بن تخفیف وجود داشت و به طور مثال در طرح عیدانه که در هفته آخر اسفندماه برگزار می­شد مردم مراجعه کرده و برای فرزندانشان به عنوان عیدی، کتاب می­خریدند اما امسال طرح عیدانه برگزار نشد، مردم مراجعه کرده و دست خالی برمی­گشتند.

وی ادامه داد: حدودا یک ماه قبل به ما اعلام شد که طرح پاییزه اختصاص بن خرید کتاب طبق سه سال قبل برگزار خواهد ­شد. این طرح به نوعی شبیه به جشنواره است و ما باید آمادگی لازم برای آن را داشته باشیم تا بتوانیم پاسخگوی زمان اجرای طرح که در واقع زمان پیک کتاب­فروشی محسوب می­شود، باشیم و به همین دلیل خریدهای کلان کردیم. از طرف  دیگر یک فرد کتاب­خوان مگر در سال چند بار کتاب می­خرد؟ خرید مردم کاهش پیدا کرده بود و منتظر طرح و هفته کتاب بودند که دو روز مانده به اجرای طرح اعلام شد که طرح اجرا نخواهد شد و تنها در تهران قابل اجرا است. طبق آمار ارائه شده توسط خانه کتاب، کتاب فروشی ما چهل درصد فروش طرح تابستانه کل شهر را داشته است و ما دومین رتبه کشوری بین ۹۰۰ کتاب فروشی را داشتیم. کسانی که نزدیک به پایتخت هستند مثل قم، کاشان و قزوین از تهران خرید می­کنند و این اتفاق برای کتاب فروشی­های اطراف تهران وحشتناک است.

قوامیان ادامه داد: سوال من این است که اگر بودجه نداریم چرا نمایشگاه­های استانی با بودجه­های کلان برگزار می­شود و این در حالی است که در نمایشگاه، کتاب به درستی معرفی نمی­شود اما در کتاب فروشی­های بزرگ، کارشناسانی برای معرفی کتاب و راهنمایی خریداران وجود دارد‌.

رواج کتاب­گریزی

اهمیت کتاب و کتاب­خوانی بر کسی پوشیده نیست و همان­طور که می­دانیم، در دنیای امروز و با بروز شبکه­های اجتماعی نوعی پدیده کتاب گریزی رواج پیدا کرده است و افراد با اعتماد به اخبار و اطلاعاتی که بسیار راحت و مختصر در اختیار آن­ها قرار می­گیرد، با خرده اطلاعات فاقد منبع استناد و هجوم داده­های گاها نادرست روبه‌رو هستند و یکی از راه­های مواجه با این شرایط، اشاعه فرهنگ کتاب­خوانی و کتاب­دوستی است و اختصاص یارانه کتاب یکی از تمهیدات اندیشیده شده لازم‌الاجرا در این امر است و امیدواریم به این مهم، توجه بیشتری شود و کتاب به‌عنوان مهم‌ترین ابزار ارتقا سطح علمی جامعه و اشاعه فرهنگ در رأس امور قرار گیرد.