بن کتاب یا نمایشگاه؟
مریم اصغری
هفته پایانی آبانماه هرسال بنا به پیام رهبر فرزانه جمهوری اسلامی به نام هفته کتاب و کتابخوانی نامگذاری شده است. کتاب محصول تجربههای ملموس وعینی، خلاقیت، علم و دانش درازمدت است و در انتقال دادهها به‌مراتب بهتر از سایر ابزار آموزشی و سرگرمی عمل میکند. آثار مکتوب، میراث فرهنگی بجا مانده برای نسلهای بعد است و بیگمان نمیتوان از اهمیت این موضوع چشمپوشی کرد.
به این بهانه با مردم به گفتگو پرداختیم و از جایگاه کتاب در سبد کالای خانوادهها پرسیدیم. قریب به اتفاق افراد از افزایش سه برابری قیمت کتاب نسبت به سال گذشته و اهمیت طرح اختصاص یارانه کتاب در سه سال گذشته، که کمک بزرگی به خرید کتاب و البته ترویج فرهنگ کتابخوانی داشته است، اشاره داشتند. با توجه به اهمیت موضوع در سطح کشوری، بر آن شدیم تا با تعدادی از ناشرین و کتاب‌فروشی‌ها به گفتگو بپردازیم.
به گفته کتابفروشان در حال حاضر و با توجه به قدرت کم خرید مردم، کتاب در سبد اولیه کالای خانوار قرار نمیگیرد و طرح اختصاص یارانه کتاب، به عنوان یکی از روشهای موثر در ترغیب مردم به خرید کتاب و ترویج کتابخوانی عمل کردهاست.
برگزاری نمایشگاه استانی یا تخصیص یارانه خرید کتاب به تمام شهرستانها
ابراهیم بالاپژوه مدیر شهر کتاب مشهد گفت: از سال ۹۵ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری موسسه خانه کتاب، طرح تخفیف کتاب فصلی را اجرا کرد. این طرح در اسفندماه تحت عنوان عیدانه، در تیرماه با عنوان تابستانه و در آبانماه و همزمان با هفته کتاب، با عنوان طرح پائیزه کتاب ارائه میشد و کتاب فروشیهای کل کشور که تمایل به مشارکت در این طرح را داشتند، ثبت نام کرده و مردم با مراجعه و ارائه کد ملی اقدام به خرید کتاب و بهرهوری از تخفیفات میکردند و در پایان زمان طرح، وزارت فرهنگ و ارشاد از طریق موسسه خانه کتاب یارانه تقریبا 25 درصدی خرید کتاب را به کتاب فروشیها بر میگرداند. طبیعتا اینکار هم رونقی مقطعی برای کتاب فروشیها ایجاد میکرد و هم مردم را ترغیب به خرید کتاب میکرد.
بالاپژوه بیان کرد: متاسفانه در سال جاری، به دلیل مشکلاتی که تحت عنوان بودجه مطرح میشود، طرح عیدانه و پائیزه برگزار نشدهاست. طبق آمار ارائه شده از طریق موسسه خانه کتاب، تقریبا هزینه برگزاری یک طرح برای کل کشور چیزی حدود یک و نیم تا دو میلیارد تومان است و در سال، نهایتا حدود شش میلیارد تومان میشود. حالا سوال این است که آیا اختصاص مبلغی معادل شش میلیارد تومان در سال، به نسبت کل جمعیت کتابخوان کشور، مبلغ غیرقابل پرداختی است؟ از سمت دیگر با توجه به عدم تخصیص دو نوبت از یارانه کتاب در سال جاری چه نیازی به برگزاری نمایشگاه استانی است. به طور مثال وزارت فرهنگ و ارشاد ارومیه به جای برگزاری نمایشگاه کتاب در سطح استان، مبلغی را به موسسه خانه کتاب داد و موسسه از طریق کتاب فروشیهای استان تخفیفات را در سطح استانی به مردم ارائه دادند.
وی اذعان داشت: در واقع آیا بهتر نیست به جای اینکه برای برگزاری نمایشگاه استانی هزینه شود، از طریق همین کانال، تخفیفات به تمام شهرهای خراسان رضوی داده شود؟ قطعا هدف از برگزاری نمایشگاه موجی است که مردم به نمایشگاه مراجعه کنند و با کتاب انس گرفته و خرید کنند. اما آیا برای کسی که در نیشابور ساکن است، صرفه اقتصادی دارد که برای استفاده از بن خرید کتاب که تنها در نمایشگاه عرضه میشود، به مشهد بیاید؟ آیا سادهتر نیست که این بن تخفیف در قالب یارانه و بدون واسطه در تمام شهرها توزیع شود تا هرکسی در شهر خود به خرید کتاب تخفیفدار دسترسی داشته باشد؟
فراهمسازی بسترهای مناسب برای تشویق به خرید کتاب
برای پیگیری مسئله در سطح کشوری به سراغ حسین قوامیان مدیر مجموعه دنیای کتاب در شهرستان قم رفتیم. غفاریان بیان کرد: همان طور که میدانید کتاب نقش غیر قابل انکار و به سزایی در حفظ فرهنگ یک کشور دارد و برای این فرهنگسازی باید بسترهای مناسب فراهم شود تا مردم تشویق به خرید کتاب و بحث کتابخوانی شوند. متاسفانه در حال حاضر رشد تقریبا سه برابری قیمت کتاب در سال جاری، به مراتب اشتیاق را برای خرید کمتر کردهاست. از طرف دیگر کتاب فروشها ولینعمت صنعت نشر ایران و زنجیره آخر این حلقه هستند و اگر این زنجیره پاره شود، بحث کتابخوانی دچار بحران خواهد شد. در حال حاضر کتاب فروشیها هر روز کوچکتر میشوند و باید تمهیدی برای این مهم اندیشید و اختصاص یارانه کتاب به حل هردو این مشکلات میپردازد. این طرح در مراحل قبل موفق عمل کرد و مراجعات بسیاری از سمت مردم جهت خرید کتاب و دریافت بن تخفیف وجود داشت و به طور مثال در طرح عیدانه که در هفته آخر اسفندماه برگزار میشد مردم مراجعه کرده و برای فرزندانشان به عنوان عیدی، کتاب میخریدند اما امسال طرح عیدانه برگزار نشد، مردم مراجعه کرده و دست خالی برمیگشتند.
وی ادامه داد: حدودا یک ماه قبل به ما اعلام شد که طرح پاییزه اختصاص بن خرید کتاب طبق سه سال قبل برگزار خواهد شد. این طرح به نوعی شبیه به جشنواره است و ما باید آمادگی لازم برای آن را داشته باشیم تا بتوانیم پاسخگوی زمان اجرای طرح که در واقع زمان پیک کتابفروشی محسوب میشود، باشیم و به همین دلیل خریدهای کلان کردیم. از طرف دیگر یک فرد کتابخوان مگر در سال چند بار کتاب میخرد؟ خرید مردم کاهش پیدا کرده بود و منتظر طرح و هفته کتاب بودند که دو روز مانده به اجرای طرح اعلام شد که طرح اجرا نخواهد شد و تنها در تهران قابل اجرا است. طبق آمار ارائه شده توسط خانه کتاب، کتاب فروشی ما چهل درصد فروش طرح تابستانه کل شهر را داشته است و ما دومین رتبه کشوری بین ۹۰۰ کتاب فروشی را داشتیم. کسانی که نزدیک به پایتخت هستند مثل قم، کاشان و قزوین از تهران خرید میکنند و این اتفاق برای کتاب فروشیهای اطراف تهران وحشتناک است.
قوامیان ادامه داد: سوال من این است که اگر بودجه نداریم چرا نمایشگاههای استانی با بودجههای کلان برگزار میشود و این در حالی است که در نمایشگاه، کتاب به درستی معرفی نمیشود اما در کتاب فروشیهای بزرگ، کارشناسانی برای معرفی کتاب و راهنمایی خریداران وجود دارد.
رواج کتابگریزی
اهمیت کتاب و کتابخوانی بر کسی پوشیده نیست و همانطور که میدانیم، در دنیای امروز و با بروز شبکههای اجتماعی نوعی پدیده کتاب گریزی رواج پیدا کرده است و افراد با اعتماد به اخبار و اطلاعاتی که بسیار راحت و مختصر در اختیار آنها قرار میگیرد، با خرده اطلاعات فاقد منبع استناد و هجوم دادههای گاها نادرست روبه‌رو هستند و یکی از راههای مواجه با این شرایط، اشاعه فرهنگ کتابخوانی و کتابدوستی است و اختصاص یارانه کتاب یکی از تمهیدات اندیشیده شده لازم‌الاجرا در این امر است و امیدواریم به این مهم، توجه بیشتری شود و کتاب به‌عنوان مهم‌ترین ابزار ارتقا سطح علمی جامعه و اشاعه فرهنگ در رأس امور قرار گیرد.