نمایش مشهد پیش چشم بزرگترین سینماگران جهان

صادق شیخی

شنیدن خبر معرفی فیلم «در جستجوی فریده» بعنوان نماینده ایران در اسکار، برای مشهدی‌ها حسی بسیار شبیه به راهیابی تیم ملی فوتبال ایران به جام جهانی 98 فرانسه با گل «خداداد عزیزی» است یا بلیط جام جهانی 2014 برزیل که با گل «رضا قوچان‌نژاد» به ایران رسید.

اینکه چرا سهم دومین کلانشهر ایرانی با فضاهای سنتی و مذهبی و پیشینه تاریخی از سینمای ایران اندک است، بحث مفصلی است که دلایل متعدد و تاسف‌باری دارد اما همینکه تابحال دو فیلم فاخر با فضای مشهد نماینده ایران در «اسکار» بوده‌اند اتفاق دلچسبی است و کمی حس ناسیونالیسی ما را قلقلک می‌دهد. پیش از این فیلم «دایره مینا» که در مشهد فیلمبرداری شده بود به «اسکار» راه پیدا کرده بود.

«دایره مینا»، قاچاق خون و بیمارستان امام رضا(ع)

فیلم سینمایی «دایره مینا» ساخته کارگردان بزرگ و صاحب سبک ایرانی یعنی «داریوش مهرجویی» است. فیلمنامه این اثر هم اقتباسی از کتاب «آشغالدونی» نوشته نویسنده نامی کشور «غلامحسین ساعدی» است و قرار گرفتن این دو عنصر در کنار هم با چاشنی بازی‌های درخشان مرحوم «عزت الله انتظامی»، «علی نصیریان»، مرحوم «سعید کنگرانی» و بازیگر فیلمفارسی معروف یعنی مرحوم «فروزان»، معجونی کم‌نظیر را برای سینمای ایران ساخت که اولین تجربه حضور کشورمان در «اسکار» نیز بود.

داستان جسورانه این اثر که با موضوع تجارت خون، در سال 53 ساخته شده بود، باعث شد تا سه سال در توقیف بماند و بعداز آن توانست در جشنواره‌های «برلین» و «پاریس» جوایز متعددی را بدست آورد. چندماه قبل از انقلاب 57 نیز روی پرده سینما رفت و علاقه‌مندان زیادی به تماشای آن نشستند. «پرویز صیاد»، «ملک ساسان ویسی» و «بهمن فرمان آرا» نیز تهیه کنندگان این اثر بودند.

داستان این فیلم که صحنه‌های اصلی آن در بیمارستان امام رضا(ع) مشهد فیلمبرداری شده است، به این صورت است که پسر جوانی همراه با پدر پیر و بیمارش از خیابان‌های حاشیه شهر به راه می افتند و به بیمارستانی می‌رسند، مقابل در بیمارستان با آقای سامری برخورد می کنند. پدر از او صدقه می خواهد، سامری به پدر و پسر می گوید که اگر می‌خواهند به راحتی پولدار شوند فردا صبح ساعت شش سر چهار راه منتظر او باشند. صبح روز بعد پدر و پسر سوار کامیونی می شوند که دونرها را به آزمایشگاه می برند. پدر و پسر هنوز نمی‌دانند برای چه و به کجا می روند و از پرسش های خود نیز نتیجه نمی‌گیرند. در آزمایشگاه پدر متوجه می‌شود که می خواهند از او خون بگیرند و شدیداً به این عمل اعتراض می کند ولی از پسرش خون گرفته می شود و سامری در مقابل 20 تومان به او پول می دهد. سامری از پسر می خواهد برای او کار کند و برای آزمایشگاه خون گیری دونر جمع آوری کند و بدین ترتیب پسر مشغول به کار می شود. پدر در این میان فوت می کند و پسر در این کار روز به روز بیشتر فعالیت می کند و زندگی تازه ای را آغاز می نماید.

محاکمه مهرجویی

داریوش مهرجویی در جایی گفته است: یکی از دوستانم به نام دکتر کیومرث فرد در شیراز روزی به من تلفن کرد و از من دعوت کرد نزد او بروم تا مراکز انتقال خون را مشاهده کنم. این مراکز از معتادان خون می‌گرفتند و وضعیت فجیعی داشتند. این پیشنهاد باعث شد به شیراز بروم و یکی دو مرکز را ببینم و تحت تأثیر قرار بگیرم. هدف این بود که یک فیلم مستند بسازیم منتها آنقدر این قضیه پیچیده بود که فیلم مستند برای آن کافی نمی‌نمود.

مهرجویی تاکید کرده است: در آن زمان غلامحسین ساعدی به من گفت داستانی در مورد بیمارستان نوشته و می‌توان آن را در فیلم من گنجاند. این داستان منتهی ربطی به قضیه خون و خون فروشی نداشت. با این حال فیلمنامه نوشته شد و به وزارت فرهنگ و هنر آن زمان رفت.

یک روز به طور خصوصی شاه و همسرش در قصر این فیلم را دید و گفت: باید کسی که این قصه را نوشته اگر دروغ گفته، محاکمه شود و اگر راست گفته باید ببینیم این دیگر چه وضعی است. حتی شاه و ملکه بر سر این فیلم دچار اختلاف شده‌اند و محمدرضا پهلویاعتراض کرده که چرا فیلمی با چنین موضوعی ساخته شده و باید جنبه‌های مثبت جامعه را به تصویر کشید. ناگفته نماند این فیلم اثر مهمی در شکل‌گیری سازمان انتقال خون ایران داشت.

جستجوی یک هویت گمشده در مشهد

«در جستجوی فریده» داستان زنی است که پس از سال‌ها زندگی در هلند، حالا در مشهد به دنبال هویت و اقوام و خانواده خود می‌گردد. این فیلم مستند که امسال نماینده ایران در فستیوال «اسکار» 2020 است، براساس داستانی واقعی و توسط آزاده موسوی و کوروش عطائی ساخته شده است.

فریده چهل سال پیش در حرم امام رضا(ع) رها شده و بعد از انتقال به شیرخوارگاه توسط زوجی هلندی به فرزندی گرفته شده و به هلند برده می‌شود. او که در طول این سال‌ها به‌خاطر ترس از سفر به ایران و تمایل نداشتن خانواده‌اش به وطن بازنگشته، چند سالی است از راه دور جستجویی را برای پیدا کردن خانواده واقعی‌اش شروع کرده و حالا برای اولین بار به ایران سفر می‌کند تا زادگاهش را ببیند و با سه خانواده که مدعی‌اند خانواده واقعی او هستند، ملاقات کند.

پیروزی بر 9 فیلم برگزیده

دکتر رائد فریدزاده، دبیر و سخنگوی هیات معرفی فیلم ایرانی به اسکار، درباره این انتخاب گفت: در ابتدا فهرستی اولیه متشکل از ۱۰ فیلم در جلسه انتخاب نماینده سینمای ایران به اسکار از میان ۷۰ فیلم اکران شده که شرایط لازم برای شرکت در مراسم اسکار را داشتند، انتخاب شدند.

در ادامه اعضای هیات انتخاب با بازخوانی مقررات به بررسی تخصصی فیلم‌ها پرداخته و در نهایت از میان فهرست اولیه که شامل ۱۰ فیلم بود، پس از رای گیری و تجمیع نظرات، به یک فهرست متشکل از ۳فیلم قصر شیرین (رضا میرکریمی)، در جستجوی فریده (آزاده موسوی و کوروش عطایی) و متری شش‌ونیم (سعید روستایی) رسیدند.

به گفته فریدزاده، از میان فهرست ۳ فیلم موجود و با رای هیات انتخاب، فیلم «در جستجوی فریده» به کارگردانی کوروش عطائی,  آزاده موسوی به عنوان گزینه نهایی و به عنوان نماینده سینمای ایران به مراسم اسکار سال ۲۰۲۰ معرفی خواهد شد.

فیلم‌های مغزهای کوچک زنگ زده (هومن سیدی)، بمب یک عاشقانه (پیمان معادی)، سرو زیر آب (محمدعلی باشه آهنگر)، آشغال های دوست داشتنی (محسن امیر یوسفی)، قصر شیرین (رضا میرکریمی)، در جستجوی فریده (آزاده موسوی و کوروش عطایی)، عرق سرد (سهیل بیرقی)، متری شیش و نیم (سعید روستایی)، سرخ پوست (نیما جاویدی) و شبی که ماه کامل شد (نرگس آبیار) فهرست اولیه هیات انتخاب برای معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار را تشکیل داده بودند.

او درباره تعجیل در انتخاب نماینده ایران در «اسکار» تصریح کرد: کادر اسکار در بخش فیلم‌های خارجی زبان در این دوره تغییر کرده‌اند و کادر قبلی در دوره‌های گذشته مهلت اضافه به ما می‌دادند تا بتوانیم فیلم موردنظر را معرفی و حداکثر تا اول اکتبر، تمام متریال فیلم را در اختیار آکادمی قرار دهیم تا آنها دریافت فیلم را تایید کنند اما با تغییر صورت گرفته زمان کافی نداشتیم.

حالا جلوه‌هایی از مشهد روی پرده بزرگترین رویداد سینمایی جهان، پیش چشم بزرگان این عرصه به نمایش در خواهد آمد و همه پیش‌روی این سوال بزرگ قرار گرفتیم که آیا تابحال چهره‌ای اصیل و قابل قبول برای شهرمان ساخته‌ایم یا خیر؟