مثلث تاثیرگذار
این روزها صحبت از چند نام کلیدی در دولت که گفته می‌شود بیشترین نقش را در تصمیمات اصلی روحانی بازی می‌کنند در بسیاری از محافل سیاسی به گوش می رسد. حلقه‌ای که اعضای آن محمود واعظی، محمد نهاوندیان و محمدباقر نوبخت هستند. این مثلث آنقدر برای رئیس‌جمهور مهم تلقی می‌شود که می‌خواهد از آن برای پست‌های کلیدی‌تر کابینه استفاده کند. ظاهرا این مثلث برای دولت تصویرسازی می‌کند و روحانی هم از حرف‌های این سه نفر نتیجه‌گیری می‌کند، اما طرف مقابل این مثلث جهانگیری است. او همان اول با اعلام استعفایش نشان داد که حریف این مثلث کلیدی نمی‌شود، مخصوصا وقتی فهمید واعظی از پست وزارت به رئیس دفتر ارتقا پیدا می‌کند و این سمت یعنی مهم‌ترین فرد که تصمیم‌ساز برای رئیس‌جمهور است. البته ریاست دفتری فقط در ایران پست مهمی تلقی نمی‌شود. رئیس دفتر ماکرون نیز از وزیران جایگاهی پررنگ‌تر دارد و این سمت تا حدی کلیدی است که وزرا برای جذب رئیس‌جمهور به سراغ رئیس دفتر می‌روند. البته در ایران رئیس دفتر همیشه نقش و موقعیتش مشخص بوده و از یک حدی فراتر اعمال قدرت و نفوذ نمی‌کرده اما در دولت روحانی نقش واعظی پررنگ‌تر است و حتما یکی از مشکلات جدی برای شخص رئیس‌جمهور همین است. چرا که این نقش فراگیر همه تعاملات و هماهنگی‌های کابینه را دچار مشکل کرده و به نحوی شیرازه کابینه را از هم پاشیده است. البته جهانگیری با اینکه دید حریف واعظی و دیگر اعضای مثلث دولت نمی‌شود بنابر مصلحت‌ها بالاخره معاون اول شد اما الان دوباره زمزمه رفتنش مطرح شده که باید در روزهای آینده دید که شنیده ها در این خصوص تا چه حد به واقعیت نزدیک است. علت اصلی همان موضوع قبلی است به خاطر اینکه واعظی همه کارهای اصلی دولت را انجام می‌دهد و دیگر معاون اول نقش‌آفرین نیست لذا رفتن معاون اول دوباره رسانه‌ای شده و ممکن است در این هفته این اتفاق بیفتد.
اما ماجرا از آنجا شروع شد که بعد از انتخاب مجدد روحانی به عنوان رئیس‌جمهور دولت دوازدهم، نقش اسحاق جهانگیری به عنوان معاون اول کمتر شد چرا که در آن دوره به تصمیم روحانی برای تشکیل کابینه اعتراض داشت مخصوصا از نزدیک شدن بیش از قبل نوبخت، محمود واعظی و نهاوندیان به سیاست‌های دولت روحانی. از طرفی با وجود آنکه جهانگیری در زمان انتخابات طوری رفتار کرد تا روحانی در سایه حرکت کند و انصافا هم نقش کاربردی در پیروزی‌اش داشت اما خود روحانی بعد از انتخابش به دنبال آن افتاد که حضور جهانگیری تداوم پیدا نکند و به جای او از گزینه‌هایی همچون واعظی، نوبخت و یا نهاوندیان استفاده کند.
البته جهانگیری رئیس ستاد اقتصاد مقاومتی بوده و یکی از اعضای اصلی تیم اقتصادی دولت است اما او مدت‌هاست از عملکرد تیم اقتصادی دولت که عمدتا تحت سیطره حزب اعتدال و توسعه است، رضایتی ندارد و خواستار تغییراتی در این تیم شده. مخالفت حسن روحانی با این درخواست تحت تاثیر مشاوران خود که همان نزدیکان نوبخت و اعتدال و توسعه هستند، باعث شده حتی جهانگیری چند باری استعفای خود را تقدیم رئیس‌جمهور کند؛ موضوعی که رسانه‌ای و به سرعت نیز توسط مقامات تکذیب شد اما واقعیت مخالفت رئیس‌جمهور با این استعفا بر خلاف میل باطنی‌اش بود.
حالا جهانگیری معتقد است که دیگر کارهای نیست و عموم اختیارات در دستان واعظی رئیس دفتر رئیس‌جمهور است.
ایجاد شکست و فاصله اعتدالیون و کارگزاران درون دولت
مثلث نهاوندیان، نوبخت و واعظی با وجود حضور در حزب اعتدالیون به لحاظ تفکر سیاسی تفاوت چندانی با جهانگیری به عنوان نماینده حزب کارگزاران در دولت ندارند. به‌طور جد اما باید گفت این تفاوت به لحاظ وزن قدرت‌نمایی این دو حزب قابل لمس است.
این دو گروه در تلاش برای حذف یکدیگر و به دست آوردن قدرت سیاسی بیشتر هستند. حال با توجه به قدرت بیشتر اعتادلیون در دولت انتصاب‌ها اغلب با نگاه مصلحت‌اندیشی و خواست‌های سیاسی آنها پیش رفته و سعی دارند امتیازهای بیشتری را به حزب متبوع خود اختصاص دهند. این تفکر اما تا امروز منجر به آسیب‌هایی درون دولت شده است.
امروز با وجود همه بحران‌های اقتصادی حاکم بر کشور و مشکلات معیشتی مردم به هیچ عنوان زمان جنگ بر سر به دست آوردن قدرت سیاسی بیشتر نیست. در شرایط فعلی نیاز جدی به مدیریت خردمندانه با توجه به نیازهای مردم را نباید فراموش و قربانی خواست‌های درون‌حزبی کرد.
افراد تاثیرگذار در دولت بیش از هر نکته دیگری در این راستا حرکت می‌کنند که کماکان افراد مدنظر خود را وارد دولت کنند و همین روند بر سرعت آسیب‌های اقتصادی و سیاسی می‌افزاید. به یقین ضعف شرایط اقتصادی در حال حاضر به دلیل تصمیم‌گیری‌های جریان اعتدال در دولت و بی‌توجهی این جریان به نیازهای مردم است.
رئیس‌جمهور همواره آنچه از سوی مثلث اعتدال بر دولت دیکته می‌شود را اجرایی می‌کند و این موضوع منجر به آن شده تا امروز با گذشت دو ماه از عزل وزرایی که نقش فرمانده جنگ اقتصادی را دارند هیچ گامی به منظور انتخاب بهترین گزینه برداشته نشود. گویا اعضای هیات دولت از زندگی دشوار مردم و جنگ اقتصادی بی‌خبرند.
اگر این گمانه‌زنی‌ها به حقیقت بپیوندد به طور قطع خط فکری اعتادلیون با وارد کردن یکی دیگر از همفکران خود به هیات دولت قدرت بیشتری خواهند گرفت. روند کاری دولت تا امروز نشان داده که شاهد هیچ پوست‌اندازی در دولت نخواهیم بود و متاسفانه مجلس نیز نمی‌تواند گام راه‌گشایی بردارد.
نقش پر رنگ واعظی در دولت
همانطور که گفته شد نقش و جایگاه محمود واعظی را می‌توان فراتر از یک رئیس دفتر دانست؛ نشانه‌های زیادی هست که می‌توان برای جایگاه واعظی آنها را مثال زد؛ چند ماهی از استعفای محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت، گذشته است و تقریبا این محمود واعظی است که جور او را در حاشیه جلسه هیات دولت به دوش می‌کشد و اخبار دولت را به خبرنگاران می‌گوید. واعظی چند باری هم به عنوان نماینده ویژه رئیس‌جمهور به کشور‌های مختلف سفر کرده و حتی برای رساندن پیام حسن روحانی به مراجع تقلید به قم رفته است که این نشان می‌دهد او کارهای زیادی در دولت برعهده گرفته است. واعظی چندی پیش درباره نامه حسن روحانی به رئیس مجلس در مورد سوال از رئیس‌جمهوری این جمله را گفته بود: حساب علی لاریجانی را از مجلس جدا می‌دانیم و این نشان از آن دارد که رابطه دوستی لاریجانی با واعظی در رابطه دولت و مجلس هم تاثیرگذار است. این‌ها می‌تواند نمونه‌هایی باشد که نشان می دهد نقش محمود واعظی در دولت پررنگ‌تر از یک رئیس دفتر است.
از همه مهم‌تر فهرست حذف و اضافه کابینه دولت دوازدهم در اختیار او و محمد نهاوندیان؛ و محمدباقر نوبخت قرار داشت. واعظی یکی از آن دولتمردانی بود که بنابر گفته‌ها در عدم ریاست عارف بر مجلس نقش داشته است آن هم با گفت‌وگو با برخی نمایندگان مجلس. پس از آن هم در بزنگاه دومین انتخابات هیات‌رئیسه گفته شد که واعظی خواهان کنار گذاشتن علی مطهری از صندلی نایب‌رئیسی مجلس بود. از همین روی می‌توان یکی از علل اصلی حذف اصلاح‌طلبان از کابینه و حضور چهره‌های اصولگرا به آن را ناشی از تفکرات واعظی دانست.
البته جهانگیری، طی گفت‌وگویی نکاتی را گفت که نشان می‌داد نقش رئیس دفتر رئیس‌جمهور پررنگ‌تر از قبل است.
جهانگیری گفته بود: دفتر رئیس‌جمهور جایی سیاسی است که باید رئیس‌جمهور را در کار‌هایی که باید انجام دهد، پشتیبانی و نیازهای این امور را برطرف کند. انصافا آقای واعظی حضور فعال‌تری دارد، فردی اجرایی است و تصمیم‌های جدی‌تری هم می‌گیرد. شاید به همین دلیل است که حضور رئیس‌جمهور در امور اجرایی کشور نسبت به دوره گذشته بیشتر و پررنگ‌تر شده و از این‌رو دستوراتی که می‌دهند و مکاتباتی که با دستگاه‌ها دارند، نسبت به گذشته زیادتر شده است. همچنین گفته بود: در دفتر رئیس‌جمهور درباره انتصابات بعد از کابینه تمرکزی شکل گرفته که من تقریبا در جریان آنها نیستم. من این‌ها را سیاسی نمی‌بینم. به نظرم عمدی هم در کار نبوده که بخواهند من در جریان نباشم.
البته ایجاد تلاطم‌هایی در اقتصاد طی ماه‌های اخیر و بروز تنش‌هایی در بازارهای مختلف کشور به‌ویژه بازار ارز و طلا به دلیل اعلام خروج آمریکا از برجام، این اختلاف‌نظرها ابعاد جدی‌تری به خود گرفت تا جایی که این اختلافات از درون دولت و جلسات داخلی، به رسانه‌ها و فضای مجازی کشیده شد و در یکی از این موارد درحالی که جهانگیری آیین‌نامه اجرایی تبصره 14 قانون بودجه (مربوط به هدفمندی یارانه‌ها) سال 97 که درباره حذف یارانه سه دهک بالای درآمدی صراحت دارد و در هیات دولت تصویب شده بود را ابلاغ کرده بود، نوبخت به عنوان رئیس سازمان برنامه و بودجه و سخنگوی دولت در حساب کاربری خود در توئیتر حذف یارانه سه دهک را تکذیب کرد. گرچه چند روز بعد نوبخت اقدام به دلجویی از معاون اول رئیس‌جمهوری کرد تا شاید مقداری از اختلاف‌نظرهای فی‌مابین بکاهد. او در حساب کاربری خود در توئیتر نوشت: «حضور دکتر جهانگیری در کابینه، نقطه قوت دولت دکتر روحانی است. همواره شاهد مواضع منطقی و امیدآفرین از ایشان بودم.»
به هر حال نقش پررنگ واعظی و یارانش در کابینه باعث شد تا جهانگیری در جلسه‌ای دیگر با حضور روحانی و برخی مقامات دولتی، دوباره آمادگی خود را برای استعفا اعلام کند اما برخلاف دفعه پیش، رئیس‌جمهور مخالفت نکرده و با سکوت خود، از سخنان معاون اول گذر کرده است. با این حال با وجود تمایل واعظی و نوبخت و حتی روحانی برای خداحافظی جهانگیری از دولت، برخی مصلحت‌ها مانع پذیرش استعفای جهانگیری شد و با وجود برخی اختلاف‌ها در سطوح عالی دولت، شرایط اقتصادی کشور و به ویژه نقش جهانگیری در هماهنگی قرارگاه اقتصادی موجب شد او تا این لحظه معاون اول بماند. اما طبق گفته منابع آگاه دوباره خبر رفتن و استعفای جهانگیری از دولت همزمان با معرفی وزرای جدید به مجلس قوت گرفته. او هنوز دل خوشی از کابینه روحانی ندارد و این اختلاف قابل کتمان نیست. جهانگیری از اعضای اصلی حزب کارگزاران سازندگی است و رئیس‌جمهور انتظار طرح چنین انتقاداتی از جانب اعضای حزب متبوع معاون اول را نداشته است. به نظر می‌رسد طبق پیش‌بینی‌های قبلی در صورت خروج جهانگیری از دولت، اختیارات معاون اولی با قرار دادن یکی از نیروهای «خودی» احیا شود.
علی روغنگران
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.