پاییز بی پایان موسیقی سنتی ایران

اردیبهشت 25, 1397/406 دیدگاه /در فرهنگ و هنر /توسط صبح امروز

یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که موسیقی اصیل ایرانی و موسیقی سنتی و بومی نواحی در این سالها با آن دست و پنجه نرم می‌کند، خطر نابودی اصالت تاریخی موسیقی کشور است. هر اقلیمی، سازها و سبک خاص خود را دارد که نسل به نسل از گذشتگان به ارث رسیده و در فرهنگ آن سرزمین جایگاه خاصی دارد. امروزه پیشکسوتان موسیقی برای ترویج و بقای موسیقی اصیل ایران ابراز نگرانی می‌کنند. در همین هفته، کنسرت نوازنده بزرگ دو تار خراسان، استاد عثمان محمد پرست به همراه گروه خود با نام شب فرهنگی خراسان در تالار رودکی تهران، برای دومین بار در آستانه لغو قرار گرفت و بسیاری از منتقدان، دلیل آن را عدم استقبال و آشنایی مردم با موسیقی نواحی و دور شدن از موسیقی سنتی می‌دانند. این جریان، واکنش و حمایت هنرمندان سرشناس کشور از این کنسرت را در پی داشت و بزرگان هنر از مردم خواستند تا با خرید بلیت و حضور در این اجرا از موسیقی سنتی حمایت کنند. در این شرایط، اگر در سیاست‌های مرتبط به موسیقی در کشور، اصلاحاتی صورت نگیرد، علاوه بر گرایش هر چه بیشتر مردم به موسیقی های بدون محتوا و بی‌اصالت، در آینده نزدیک، شاهد از بین رفتن اصالت خطه‌ها و آیین‌های بومی خواهیم بود. در حالی که همه هنرمندان برای امرار معاش دچار مشکلات جدی هستند، رسانه‌های ملی می‌توانند با حمایت هنرمندان و دعوت آن‌ها به رسانه‌ها، نشاط، شادی و امید را به مردم و هنرمندان برگردانند.

این هفته در مشهد، اولین آلبوم موسیقی رضا انسان با نام «پاییز تا پاییز» در آموزشگاه موسیقی سروش رونمایی شد. در این مراسم هنرمندان و اساتید بسیاری از جمله استاد سلوکی، حسن کیانی نژاد، روزبه آذر، امیر ختایی، آلا شوکودکو و شکیب سروش حضور داشتند.

رضا انسان، صاحب این اثر، متولد 1360 در نیشابور و دانش آموخته مهندسی برق از دانشگاه فردوسی مشهد است. وی در مراسم رونمایی پاییز تا پاییز، به تحلیل و بررسی موسیقی پرداخت و بخش اول از این گزارش به خواندن تحلیل‌های او درباره جایگاه موسیقی اختصاص دارد:

تحلیل جایگاه موسیقی در جامعه به قلم رضا انسان

موسیقی در یک نوع تقسیم بندی به دو دسته سازی و آوازی تقسیم بندی می شود. موسیقی که در آن کلام و آواز به کار نرفته باشد، موسیقی سازی نامیده می شود. جامعه کنونی میل کمتری به شنیدن موسیقی سازی دارد، چرا که موسیقی، تبدیل به ابزاری برای تفنن و پر کردن اوقات فراغت شده است. سیطره شعر برموسيقي امروز و درک راحت‌تری که عوام جامعه از کلام دارد باعث می شود که تمایلات و گرایش ها به شنیدن موسیقی با کلام سوق داده شود. کما اینکه در جامعه شنیده می شود مثلا… آیا فلان آهنگ فلانی را شنیده ای که می گوید: …(و قسمتی از شعر را می خواند.) در اینجا آنچه از آهنگ در گوش شنونده به جای مانده است همان شعر است و مخاطب عام، موسیقی را بدون شعرش دارای هویت نمی داند.

جامعه امروز ایران شتاب‌زده تر از تمام جوامع و بدون طى مناسب مراحل گذار و بدون داشتن زیر ساخت مناسب فرهنگی، روز به روز به دنبال رفع دلزدگی خود می باشد و نام «نوآوری» را بر سلیقه غير هنری خود می نهد. سليقه غير هنری به این معنا و دلیل که هیچ آموزش اجتماعی همه گیر، در راستای شناساندن موسیقی ارزشمند در سطح جامعه مشاهده نمی شود و در دستور آموزش همگانی قرار ندارد. کما اینکه قشر و بخش وسیعی از جامعه از تقسیم بندی ژانرهای موسیقی بی اطلاع و با سازهای موسیقیایی حتی به لحاظ شکل ظاهری نیز غریبه می باشند.

امروزه از تولید موسیقی در هر ژانری، تعداد بسیار اندک و ناچیزی به موسیقی بی کلام اختصاص می یابد. حال آنکه در گذشته بسیار بیشتر شاهد انتشار تولیدات موسیقی بی کلام بودیم و برنامه های رادیویی تحت نام تکنوازان و …گواه این مدعاست. دلیل این امر نیز نه الزاما عدم توانایی نوازندگان و موسیقی دانان و آهنگسازان، بلکه به واسطه جلب سلیقه حداکثری مخاطبان همان جامعه ای است که ذکر شد. به تعبیر استاد فقيد محمد رضا لطفی، موسیقی جدی به نوعی از موسیقی اطلاق می شود که در اجرای آن ، اندیشیدن فراموش نشده باشد. این اندیشه هم باید در ذهن نوازنده ( بداهه پرداز) با آهنگساز باشد و هم مخاطب را وادار به اندیشیدن نماید.

شرح جزئیات آلبوم

آلبوم پاییز تا پاییز به آهنگسازی، نوازندگی تار و تنظیم رضا انسان، شامل نه قطعه موسیقی بی کلام سنتی به نام‌های «پاییز»، «پیاده رو»، «رقص رنگها»، «موج سرما»، «سوگ مشکاتیان»، «جاده»، «شادمانی عصرگاهی»، «زمستان» و «تکرار از آغاز» است که هر کدام از این قطعات فضای خاصی از موسیقی سنتی را در بر می‌گیرد. نوازندگان آلبوم، صمد برقی(کمانچه و کمانچه آلتو)، على فربودنيا(نی)، امیر آرش قاسمی(سنتور و عود)، سیامک برقی(تنبک، دایره)، مرجان خوش اندام (دف و دایره) و رضا انسان(تار، بم تار) هستند که در قطعه تکرار از آغاز، مرتضی جلیلی، مهدی علوى و على فربودنیا، انسان را در نوازندگی سه تار همراهی می‌کنند.

به گفته رضا انسان، پاییز تا پاییز شرح پاییزی است که پس از گذر از زمستان به بهار نمی رسد و دوباره به پاییز بر می گردد. روایتی است موسیقایی با نغمات سنتی و کلاسیک ایران، با گذر از دریچه ذهن یک نوازنده و آهنگساز که در جامعه کنونی ایران، زندگی می کند حضور در عصر فن آوری و شتاب نتوانسته تاثیری بر علاقه و پایبندی او به سنت موسیقی ایران بگذارد. او گوشه هایی از زندگی نگاه و علاقه اش را در قطعات این آلبوم روایت کرده است.

در ادامه با این هنرمند به گفت و گو نشستم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید.

گفت و گو با صاحب اثر

درباره سابقه فعالیت‌هایتان بگویید و بفرمایید از چه زمانی نوازندگی تار را شروع کردید.

من نوازندگی تار را از سال 1376 در نیشابور شروع کردم و زیر نظر اساتید برجسته‌ای همچون استاد هوشنگ ظریف و استاد مجید درخشانی آموزش دیده‌ام. برای آموزش تار از دوران نوجوانی و دانشجویی، به تهران می‌رفتم و به دلیل تحصیل در دانشگاه فردوسی برای ادامه زندگی به مشهد آمدم. در آن سالها با شرکت در جشنواره‌های دانشجویی فعالیت خود را به طور جدی تر به عنوان نوازنده تار و آهنگساز ادامه دادم. پس از پایان دوران دانشجویی و دوران سربازی به طور دائم در مشهد مستقر شدم و از سال 80 در آموزشگاه های مشهد مشغول تدریس تار و سه تار هستم.

با چه هنرمندانی تاکنون همکاری کرده‌‎اید؟

همکاری اولم در آلبوم «پیدای پنهان» به خوانندگی سالار عقیلی و به نوازندگی گروه خسروان که در حال حاضر در آن فعالیت می‌کنم بود. پاییز تا پاییز اولین آلبوم مستقل شخصی‌ام است که قطعاتی برای گروه سازهای ایرانی و بداهه نوازی تار برای آن ساخته‌ام و یک آلبوم سازی و بی کلام محسوب می‌شود.

وضعیت فعلی موسیقی سنتی در جامعه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در جامعه امروز، باید شرایطی مهیا شود که عموم جامعه سطح سواد بالاتری درباره موسیقی پیدا کنند، نه اینکه هنرمندان سطح هنر خودشان را پایین بیاورند تا مورد قبول جامعه قرار بگیرند. یکی از دلایل بی ارزش شدن موسیقی غنی کشور، عدم آموزش همگانی و جدی در راستای ارتقای سطح فرهنگی جامعه است و به نظر من رسانه های ملی مهم ترین نقش را در بالا بردن سطح دانش و فرهنگ مردم دارند و امیدوارم در رویکرد خود در زمینه موسیقی تجدید نظر کنند.

من اخیرا اصطلاحی را در سطح جامعه می‌شنوم که می‌گویند موسیقی سنتی هم جدیدا خیلی خوب شده است و از آن استقبال می‌کنند. در حالی که موسیقی سنتی دارای الگو، مشخصات و ویژگی هایی است که باید در قالب موسیقی ایرانی قرار بگیرد و آنچه مردم از او به عنوان موسیقی سنتی خوب یاد می‌کنند ژانر تلفیقی است که در آن چندین سبک با هم تلفیق می‌شوند و از موسیقی سنتی هم در آن استفاده می‌شود. در حال حاضر بسیاری از هنرمندان تراز اول در موسیقی سنتی برای اینکه بتوانند به دلیل مشکلات مالی مقبولیت کسب کنند، مجبور هستند سطح غنای کارشان را پایین بیاورند و کارهای تلفیقی تولید کنند تا قشر عمومی جامعه موسیقی آن‌ها را گوش کنند و بگویند که موسیقی سنتی هم خوب شده است!

درباره روند تولید و تهیه آلبوم بفرمایید.

من شغل دیگری دارم که از طریق آن امرار معاش می‌کنم و درآمدم را برای تولید این اثر وارد کار کردم. در چاپ اولم هزار نسخه آلبوم چاپ کردم که اگر این هزار تا فروش برود، برای اینکه بتوانم هزینه های آلبومم را از فروش آثار تامین کنم باید به چاپ هفتم یا هشتم برسم؛ این در حالی است که اکثر آلبوم های بی کلام به چاپ دوم نمی‌رسند و من این اثر را برای عشق و علاقه شخصی خودم به موسیقی تولید کردم و در آن به این موضوع که آیا عوام جامعه آن را دوست خواهند داشت یا خیر توجه نکردم و صرفا تلاشم را بر روی تولید یک اثر بی کلام ایرانی با ساختاری درست متمرکز کردم .

کمی از شکل گیری گروه خسروان فعالیت ها و رویکردهای گروه بگویید. در حال حاضر مشغول فعالیت بر روی چه پروژه‌ای هستید؟

گروه خسروان در سال 86 به سرپرستی احسان انوریان تاسیس شد و در سال 87 در جشنواره بین المللی فجر حضور پیدا کرد. ما از سال 89 تا 95 در فستیوال های داخلی و شهرستان های خراسان رضوی به اجرای برنامه پرداختیم و در همین سال‌ها تولید آلبوم پیدای پنهان را شروع کردیم که امسال با خوانندگی سالار عقیلی در دسترس عموم قرار گرفت. ما اخیرا اهدافمان را بر روی تولید موزیک ویدیو معطوف کرده‌ایم که هر کدام از این موزیک ویدیوها پیام خاصی دارند. ما در سال گذشته موزیک ویدیوهایی از جمله «کهربا»، «سرمست» و «بهار من» را تولید کردیم و به صورت رایگان با پخش در شبکه‌های مجازی در اختیار مردم قرار دادیم. آلبوم جدید تصویری گروه خسروان تا پایان امسال روانه بازار خواهد شد و امیدوارم مورد استقبال و حمایت هنردوستان و مخاطبان همیشگی ما قرار بگیرد.