بَعد از آزادی!

ماه مبارک رمضان امسال شاهد صحنه‌هایی بودیم که بیش از پیش به ما نشان داد چه مردمان خوبی در این خاک زندگی می‌کنند. مردمانی که رحمت و مهربانی را از خالقشان آموخته‌اند و به بهترین شکل ممکن آن را ابراز می‌کنند؛ انسان‌هایی که اگر به آن‌ها بگوییم فرشته‌هایی در کالبد انسان، دور از واقعیت نگفته‌ایم.

در این ماه با بخشش و مهربانی این فرشته‌های زمینی که در کنار ما نفس می‌کشند، چندین هزار زندانی بدهکار از زندانِ اشتباه گذشته‌شان رها شده‌اند و هزاران چشم منتظر با دیدن فرزند، پدر، مادر و همسرشان، از شوق گریسته‌اند.

اما نباید فراموش کرد که وقتی این افراد از زندان ازاد شده‌اند، دیگر زندانی نیستند و حق زندگی طبیعی را دارند اما چطور و به چه طریقی می‌شود پس از مدت‌ها دوری، به این زندگی معمول برگشت.

اتفاقیه در گفتگو با کارشناسان حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی، به بررسی بایدها و نبایدهایی پرداخته است که بعد از آزادی باید برای این افراد رقم بخورد تا زودتر و بهتر به زندگی عادی خود برگردند.

بهترین کمک ایجاد کسب و کار است

روانشناس فعال در حوزه اجتماعی با اشاره به این که هر فردی با ایجاد خلل در زندگی طبیعی‌اش، مشکلاتی را تجربه می‌کند، گفت: افرادی که به تازگی از زندان آزاد می‌شوند، به دلیل مشکلاتی که داشته‌اند، تا حدودی افسرده هستند و به دنبال آن میان آن‌ها و جامعه فاصله می‌افتد و چون مدتی از خانواده و جامعه جدا و حتی طرد شده است، احساس سرخوردگی و تنهایی می‌کند. برای بازگشت به زندگی طبیعی، این فرد نیاز به کمک خانواده و البته افزایش آگاهی خودش دارد.

دکتر محمدرضا ایمانی، دراین باره افزود: آگاهی خود فرد به این معنی است که بداند به هر دلیلی یک اتفاقاتی در زندگی‌اش افتاده است و مدتی را در زندان بوده؛ بنابر این باید به این فکر کند که اگر می‌خواهد به جامعه برگردد چه مسائلی را پیش رو دارد. اولین نکته این است که باید به اشتغال فکر کند. شغل و سرگرم شدن با موضوعاتی که درامدی برایش ایجاد می‌کند، کمکی است تا به زندگی برگردد.

وی با بیان تفاوت‌هایی که بین زندانیان مجرد و متأهل در شرایط بازگشت به زندگی وجود دارد، تصریح کرد: نگرش افراد مجرد و متأهل متفاوت است و آسیب‌های افرادی که متأهل هستند هم، بیشتر است چون خانواده آن‌ها در مدتی بی سرپرست بوده‌اند. در گام اول طبیعی است که خانواده و فرد با این آزادی خوشحال هستند اما در گام دوم باید مسائل اقتصادی این افراد برطرف شود. این که دیگران ممکن است در مدت زندانی بودن فرد به خانواده‌اش کمک کرده باشند، از نظر روانی، فشار مضاعفی را بر او وارد می‌کند. اگر کسی قرار است به این‌ها کمک کند بهترین راه این است که بعد از آزادی برایشان کسب و کاری را فراهم کند که درامدی داشته باشند و احساس استقلال پیدا کنند.

از نجات تا نابودی با نگاه جامعه!

کارشناس حوزه روانشناسی با اشاره به نقش جامعه در بازگشت به زندگی این افراد، اضافه کرد: مسئله بعدی نگاهی است که در جامعه وجود دارد. افراد ممکن است در موضوعات و شرایط مختلف نگرش‌های متفاوتی داشته باشند و مسائلی را عنوان کنند که به سرخوردگی و احساس تنهایی این زندانیان رها شده از بند، اضافه کند و تأثیرات نامطلوبی را برایشان به دنبال داشته باشد که به همین دلیل به شدت باید از این مباحث در خانواده و از سوی افرادی که با این زندانیان تازه آزاد شده در ارتباط هستند، دوری شود.

ایمانی با تأکید بر این که این افراد نباید متهم شوند و در جامعه برچسب بخورند، این گونه مسائل را از واقعیت‌های تلخ جامعه دانست و ادامه داد: خانواده هم با این افراد تا زمانی باید با تحمل بالا رفتار کند تا خودشان را پیدا کنند و به زندگی عادی برگردند. اگر این همکاری شکل نگیرد ناراحتی را پیش می‌آورد و در مقابل ممکن است با تعارض شدید به مشکلات بدتری ختم شود و جدای از این که از نظر درونی به این افراد آسیب می زند ممکن است به این دلیل که فرد به دنبال رهایی از یک فشار روانی است، از نظر اجتماعی هم واکنش‌های تندی را نشان دهد و به این رفتار تند عادت کند. ما شاهد این موضوع بوده‌ایم که به دلیل همین گونه درگیری‌ها افراد پس از آزادی از زندان دوباره به آنجا برمی گردند.

به آن‌ها زمان بدهید!

وی با اشاره به این که که هرچه قدر این افراد مدت زمان بیشتری را در زندان سپری کرده‌اند، به همان میزان زمان لازم دارند تا به زندگی عادی برگردد، گفت: همه ما مثل زنجیره‌هایی متصل به هم در این موضوع نقش داریم. خیرین نقش خودشان را به بهترین شکل انجام دادند و این کار بسیار بزرگ و با ارزشی است اما در مرحله بعد اگر بخواهیم این موضوع تداوم داشته باشد باید کمک کنیم که در صورت شکل نگرفتن این کمک ممکن است مشکلات دیگری پیش بیاید و آن هزینه ای که نیکوکاران ما انجام داده‌اند هم به شکست منجر شود.

کارشناس حوزه روانشناسی تأکید کرد: وقتی خداوند بزرگوار همه ما را مورد لطف و بخشش خودش قرار می‌دهد، این افراد بخشیده می‌شوند و از زندان آزاد می‌شوند، دیگر نباید با ان گناه و اشتباه گذشته، میان آن‌ها و جامعه فاصله ایجاد کرد. این که از این اشتباه گذشته آن‌ها مدام به عنوان یک چماق استفاده کنیم و ان ها را مورد سرزنش قرار دهیم، نتایجش بسیار منفی است. این افراد از یک نقطه صفر به دنبال بازگشت زندگی هستند و نباید آن اتفاقات تلخ گذشته را مرور کنیم.

ایمانی به اتفاقات خوبی که ممکن است در زندگی زندانیان آزاد شده پیش بیاید، پرداخت و خاطرنشان کرد: ما بارها شاهد این موضوع بوده‌ایم که این افراد که با لطف خداوند و مهربانی خیرین از زندان رهایی یافته‌اند و پس از آن، خانواده و جامعه به آن‌ها کمک کرده‌اند، انسان‌های فعال اجتماعی می‌شوند که این موفقیت در اثر دستیابی خود فرد به خودآگاهی و پذیرشی است که جامعه نسبت به او در پیش می‌گیرد. این افراد بسیار موفق هستند و در کارهای اجتماعی بیشترین مشارکت را دارند.

توجه به اصلاح مدل زندگی پس از آزادی!

پژوهشگر اجتماعی و کارشناسی ارشد جامعه شناسی با قابل تقدیر دانستن اقدام خیرین برای آزادی بخشی از زندانیان، گفت: این که گروهی از خیرین و نهادهای خیریه در زمینه آزادسازی زندانیان با جرائم مالی یا غیرعمد فعالیت می‌کنند، قطعاً اقدام تحسین برانگیزی است که به نوعی خرید زمان برای فرد به منظور خروج از زندان و حضور دوباره در فضای کسب و کار می‌باشد. زندانیانی که به جهت جرائم مالی سبک در زندان‌ها گرفتارند عمدتاً از طبقات پایین اجتماع محسوب می‌شوند که استطاعت مالی لازم به منظور پرداخت جریمه مالی را نداشته و لذا مدت زیادی را در زندان باقی می‌مانند تا شاید خانواده، اطرافیان و یا خیرین بتوانند هزینه‌های لازم برای خروج آن‌ها را فراهم آورند.

علیرضا عزیزی افزود: درباره چنین زندانیانی، به نظر می‌رسد آنچه بیش از آزادسازی آن‌ها از زندان حائز اهمیت می‌باشد، اصلاح شکل و شیوه زندگی آن‌ها پس از فراغت از زندان می‌باشد. در این باره، اگر تمهیدات لازم مورد توجه قرار نگیرد و فرد دوباره به همان چرخه زندگی ای که پیش از زندان از آن برخوردار بوده است، بازگردد، قاعدتاً دیر یا زود دوباره به زندان بازخواهد گشت.

ورود خیرین به حوزه گسترش سبک زندگی سالم

وی با اشاره به این که به لحاظ جامعه‌شناختی، دو نوع از سبک زندگی را می‌توان از یکدیگر جدا کرد، تصریح کرد: نوع اول، سبک زندگی مخاطره‌آمیز و نوع دوم، سبک زندگی سالم است. مساله‌ای که به لحاظ اجتماعی اغلب زندانیان و مجرمین با آن درگیر هستند، نوع و سبک زندگی است که آن‌ها را به سمت جرائم مالی، مواد مخدر و … سوق می‌دهد. سبک زندگی‌ای که در آن هنجارشکنی، بی‌تفاوتی نسبت به قانون و رویه‌های قانونی، بی‌تفاوتی نسبت به ارزش‌های اجتماعی، مسئولیت‌ناپذیری، حضور در شبکه‌های اجتماعی ناسالم و هنجارشکن و.. که در مجموع آن را سبک زندگی مخاطره‌آمیز می‌نامیم، به چشم می‌خورد و با درگیر بودن روزمره فرد در چنین سبک زندگی‌ای احتمال ارتکاب جرم و بازگشت دوباره او به زندان افزایش می‌یابد.

پژوهشگر اجتماعی اضافه کرد: در مقابل، اتخاذ سبک زندگی سالم، مربوط به سبکی از زندگی است که در آن احترام به قانون، مسئولیت پذیری، تعهد فردی و اجتماعی و حضور در شبکه‌های اجتماعی سالم به شکلی پایدار اهمیت می‌یابد. لذا بدین لحاظ، آن چه می‌تواند چرخه بازگشت زندانیان را کند یا متوقف نماید، توجه به اصلاح سبک زندگی آن‌ها در هنگام خروج از زندان می‌باشد. ایجاد و بسترسازی لازم به منظور انجام فعالیت‌های سالم اجتماعی نظیر اشتغال به کار، تفریحات سالم نظیر ورزش و حضور در فعالیت‌های مذهبی، برخی فعالیت‌های داوطلبانه اجتماعی، حضور در جمع خانواده و … می‌تواند در تمایل افراد به اتخاذ سبک زندگی سالم مؤثر باشد.

عزیزی خاطرنشان کرد: بدین لحاظ فعالیت خیرین و نهادهای خیریه در محل زندگی زندانیان در زمینه کارآفرینی، توسعه فضاهای فراغتی تفریحی، و کمک به گروه‌های مردم نهاد در راستای اصلاح و نظارت بر زندانیان آزاد شده می‌تواند حرکتی در جهت کاهش سبک زندگی مخاطره آمیز و حرکت به سوی ایجاد و غلبه سبک زندگی سالم در محل زندگی زندانیان باشد.

گزارشی از مصطفی قویدل