خیلی جاها کتابفروشی نیست!

وقتی به پشت سرم در سالیان درازی که در انتشاراتی طی مسیر کرده و همه روزه با مخاطبین بی‌شماری در سراسر ایران و مراجعینی که همه یا نویسنده هستند و یا هنرمند، نگاه می‌کنم به خود می بالم که عمرم تباه نشده. کارکردن در یک انتشارات و مهمتر اینکه در انتشاراتی که منتسب به امام هشتم باشد غنیمتی است. اینجا به نشر است، بزرگترین انتشارات در شرق کشور و با سابقه‌ای سی و سه ساله در امر نشر. با بیشمار کتاب‌هایی در زمینه‌های مختلف که هر یک برای خود داستانی شنیدنی دارند. وظیفه یک انتشارات نشر علم و فرهنگ است. نشر علمی که جامعه را به سمت و سوی نور و سپیدی رهنمون کند.

مطالعه و توسعه انسانی

مهندس حسین سعیدی مدیرعامل «به نشر» (انتشارات آستان قدس رضوی) با سابقه‌ای طولانی و خدمت در مراکز فرهنگی آستان قدس براین باور است که: سرانه مطالعه در کشورها به رشد فرهنگی آن‌ها و به طور گسترده‌تر به توسعه انسانی در هر کشور مربوط می‌شود. به این معنا که هر چه سرانه مطالعه بالاتر باشد – به شرط وجود دیگر عناصر- آن کشور از رشد فرهنگی بالاتری برخوردار است و برعکس.

جامعه جهانی هر روز در پرتو تحولات جدید، تکنولوژی‌های مدرن و روزآمدی را به جامعه ارائه می‌دهد. در این میان اگر کسی از دانش و فن و تکنیک روز عقب بماند هیچ فرصت جبرانی برای سال‌های از دست رفته ندارد و در نتیجه در بسیاری از مسائل همگام و هماهنگ با دیگر افراد جامعه نخواهد بود. اگر بخواهیم جامعه‌ای پیشرو داشته باشیم و هر روز فاصله ما از نظر تمدن و تکنولوژی با جوامع پیشرفته بیشتر نشود، همچنین اگر بخواهیم از نظر فرهنگی جامعه‌ای بهنجار داشته باشیم، یعنی جامعه‌ای که بتواند از یک تاریخ و فرهنگ غنی و عظیم حمایت کند و حامی و نماینده آن در بین کشورهای دیگر باشد، باید برای اهمیت و ارزش دادن افراد به مطالعه عمیقاً در اندیشه بود و به شکل وسیعی برنامه‌ریزی کرد، زیرا ما چه بخواهیم چه نخواهیم تکنیک، دانش و فناوری روز به ما دیکته خواهد شد. پس جامعه باید وسایل ارتقاء و زمینه‌های ایجاد آن را فراهم کند. از سوی دیگر نگاه فرهنگی به مقوله نشر فقط چاپ کتاب نیست بلکه بر پایه نگاه فرهنگی و ساختاری می‌توان سرانه مطالعه کتاب در ایران را بالا برد.

توجه به فن‌آوری‌های جدید

مدیرعامل «به‌نشر» در ادامه می‌گوید: در حال حاضر انواع مختلفی از کتاب وجود دارد که باعث می‌شود کتابخوانی آسان‌تر بشود. انواع مختلف کتاب به انسان این امکان را می‌دهد که در مکان‌های مختلف بتواند به مطالعه کتاب بپردازد. تکنولوژی‌های جدید این امکان را فراهم کرده تا انسان بتواند از تمام ساعت‌های زندگیش استفاده کند و هیچ ساعتی را به بطالت نگذراند. انواع مختلف کتاب در حال حاضر شامل موارد زیر است: کتاب‌های کاغذی که این نوع کتاب که قدمت آن به هزاران سال پیش می‌رسد رایج‌ترین نوع است. در حال حاضر در ایران بیشترین تیراژ کتاب در این قالب منتشر می‌شود. کتاب‌هاب چاپی در قطع‌های مختلفی چاپ می‌شود و «به نشر» در طول سالیان دراز با همین گونه از کتاب و مقوله نشر برخورد داشته است و نیز با توجه به مقوله نشر دیجیتال و کتاب‌های صوتی که هنوز تازه و اول راه در کشور ماست قدم‌ها و دورخیزی برای این مسئله برداشته‌ایم.

اضافه بر این، برای نگرش کلان در باب مطالعه باید نگاهی فراتر از پیش پای خودمان داشته باشیم. بارها در کتابفروشی‌های همین انتشارات حضور داشته و با خانواده و کودکانی روبرو شده‌ام که این مکان را برای سپری کردن اوقاتشان انتخاب کرده و اغلب در روی صندلی همیشگی خود در کتابفروشی حضور دارند و این یک افتخار برای یک ناشر است که مخاطبین کتابفروشی را خانه دوم خود بدانند. زندگی با کتاب شیرین است و شیرین‌تر آنکه خود انسان هم در چگونگی تولید یک کتاب و یک فرهنگ نقش داشته باشد.

معظل مطالعه تک بعدی نیست

سعیدی آینده روشنی را برای همکارانش پیش روی آنها گشوده است. نگاه فرهنگی دارد و با لبخند همیشگی با مراجعینش برخورد می‌کند. او بر این باور متکی است که ترویج مطالعه موضوعی چند وجهی است و شامل سطوح خرد و کلان  است. در این باره می‌گوید: اگر از سطح کلان  به آن نگاه کنیم، راهبردی ملی و نیازمند توجه و برنامه‌ریزی برای حلقه‌های گوناگون مطالعه است. این حلقه‌ها شامل تألیف، نشر، برپایی و تجهیز کتابخانه‌های عمومی و… است. یک سوی این حلقه، دسترسی به کتاب‌های مناسب و ارزان و سوی دیگر آن، ایجاد انگیزه برای کتابخوانی است. برای اینکه سرانه مطالعه افزایش یابد، این کار باید از نظر مردم به عنوان یک فعالیت ضروری شناخته شود. تا زمانی که مردم مطالعه را فعالیتی زائد و بی‌فایده بدانند سرانه مطالعه همچنان پایین خواهد بود. معضل مطالعه در کشور مانند بسیاری دیگر از مشکلات فرهنگی، یک مسئله تک بعدی نبوده و عوامل بسیاری در به وجود آمدنش صاحب نقش‌اند. برای حل این مشکل ابتدا باید این عوامل و نقش آن‌ها را شناسایی کرد. عوامل متعددی در پایین بودن سرانه مطالعه در ایران نقش دارند که مهم ترین عامل، عدم احساس نیاز به مطالعه از سوی اقشار مختلف جامعه است.

کتابفروشی‌های نزدیک به خانه!

سعیدی ادامه می‌دهد: دیگر عامل موثر در عدم رغبت مردم به مطالعه دسترسی محدود به کتابفروشی است. در بسیاری از محله‌های شهری در ایران کتابفروشی وجود ندارد و مردم برای خرید کتاب مجبورند وقت و هزینه زیادی صرف کنند لذا ترجیح می‌دهند از خانه‌شان بیرون نروند و در عوض اوقات فراغت‌شان را به گونه دیگری (مشاهده تلویزیون، بازی‌های رایانه‌ای و… ) بگذرانند.

«به نشر» با توجه به این رویکرد به نشر فروشگاه‌های بزرگی در اقصی نقاط شهر مشهد و نیز نمایندگی‌هایی در کل ایران مردم کتابخوان را با فروشگاه‌هایش آشنا ساخته و کتاب ارزان را نیز در دستور کار خود قرار داده است. خواندن کتاب‌ها و مجلات مختلف موجب شکل‌گیری ارزش‌های گوناگون در ذهن می‌شود، حساسیت انسان را رشد می‌دهد و احترام به دیگران را به انسان می‌آموزد. رضایتی که انسان از مطالعه به دست می‌آورد او را متکی به خود بار خواهد آورد. سؤالاتی که بر اثر مطالعه برای انسان مطرح می‌شود و مقایسه‌هایی که او بین مسائل مختلف می‌کند، در مجموع موجب می‌شود که انسان، خلاق بار بیاید. با بهره‌گیری از تخیل که ضرورت اساسی خلاقیت است دنیایی بزرگ و پهناور در مقابل چشمان انسان گشوده می‌شود و قدرت می‌یابد تا آزادانه خیال پردازی کند. در این حالت انسان هرگز خود را محدود ومحبوس در حصار واقعیت‌ها و امور مشهود نمی‌بیند بلکه دنیایی فرا حسی را می‌شناسد و تجربه می‌کند.

مروری بر فعالیت‌ها

مهندس سعیدی از وضعیت کنونی به نشر در حال حاضر می‌گوید: به نشر –انتشارات آستان قدس رضوی– به عنوان بزرگترین ناشر شرق کشور و تنها موزه آثار فرهنگی آستان قدس رضوی، با بیش از سه دهه سابقه فعالیت فرهنگی و انتشاراتی، تاکنون بیش از صدها نوع قرآن و ادعیه در طرح و قطع‌های مختلف منتشر کرده است. «به نشر» هم اکنون دارای هجده فروشگاه کتاب و محصولات فرهنگی در مشهد، تهران و سایر شهرهای کشور است. از 12 فروشگاه سطح شهر مقدس مشهد، 6 مورد در نقاط و مسیرهای پرتردد و 6 مورد در جوار حرم مطهر رضوی ساماندهی شده است. ارتقاء سطح کیفی و تنوع خدمات فرهنگی مورد ارایه به زائران و مجاوران حضرت رضا(ع) مطابق با شان و جایگاه مجموعه آستان قدس رضوی، از جمله رویکردهای این مجموعه فرهنگی است.

برگزاری چندین همایش از جمله اقتصاد درنشر، نقش روانشناسی هنر در تصویرگری کتاب کودک و برگزاری نمایشگاهی گرافیکی با عنوان مطالعه و نیز جشنواره طرح جلدهای قرآنی که در آینده‌ای نزدیک شاهد برپایی آن خواهیم بود، خوانش کتاب که نوعی جدید از حس نمایشگونه به اثر دارد و مخاطب با دیدن و شنیدن خوانش یک کتاب ترغیب به خواندن می‌کند در اولویت‌های نگاه مهندس سعیدی و سکاندار انتشارات به نشر است.

اتخاذ این رویکرد با نگاه جدید به فروشگاه‌های کتاب به عنوان مکانی فرهنگی برای مراجعه و سپری کردن اوقات خانواده‌ها و افراد علاقه‌مند صورت می‌گیرد. دراین نگاه، فروشگاه‌های به نشر، نه فقط یک کتاب فروشی، بلکه محیطی زیبا، امن و آرامش‌بخش برای پذیرایی از رویدادهای فرهنگی و ادبی، بازدید از آثار هنری و ارایه مشاوره در خصوص تهیه کتاب مناسب برای موضوعات مورد نظر مخاطبان است.

علی رغم مشکلات متعدد پیش روی صنعت نشر کشور، ظرفیت‌های «به نشر»، نشان از فرصت‌های خوب فراروی آن دارد. این مجموعه درصدد است با حداکثر بهره برداری را از این فرصت‌ها رویکرد حرفه‌ای و موثر خود را در صنعت نشر حفظ و تقویت کند. ساماندهی آثار موجود، مدیریت توزیع، بازنشر و اولویت‌بندی و رده بندی محصولات، بررسی رقبا در بازار کتاب، ایجاد تعامل سازنده در مراودات با سایر ناشران، توسعه کالاهای فرهنگی هنری مورد فروش در فروشگاه‌ها و حضور موثر در نمایشگاه‌های شهری و کشوری، از دیگر تلاش‌های «به نشر» در راستای بهره برداری حداکثری از این ظرفیت‌ها بوده است.

گزارشی از سعید بابایی