وداع با اسطوره موسیقی مقامی دیار میراث‌های ماندگار‌؛

تجلی روح استاد عثمان محمدپرست در دوتار خراسانی

اردیبهشت 31, 1401/2,093 دیدگاه /در اصلی, فرهنگ و هنر /توسط صبح امروز

مربم اصغری
حوالی ساعت ده صبح پنجشنبه‌ای که گذشت، زمان سیاهی برای موسیقی بود و خبری تلخی منتشر شد، چراکه یکی از مهمترین چهره های موسیقی کشور که از کودکی با دوتار مأنوس بوده‌ و اسطوره موسیقی مقامی دیار میراث‌های ماندگار‌ نامیده می‌شد، پس از تحمل دوره بیماری، از میان ما رفت.
به گزارش روزنامه «صبح امروز» استاد عثمان محمدپرست فقط یک نوازنده دوتار نبود؛ او این ساز را ارتقا داد و روحی به آن بخشید که بی شک میراثش بود. چراکه اعتقاد داشت «خدا عاشق موسیقی است».
زنده یاد محمدپرست هنرمندی بود که نام او در فهرست گنجینه زنده بشری میراث‌فرهنگی ناملموس ایران نقش بسته است، هرجا حس می‌کرد تکنیک‌های موسیقی دست و پایش را بسته، مبدع نوآوری تازه‌ای بود و یکی از نوآوری های او برای دوتار، اضافه کردن سیم و نواختن دوتار دوازده پرده ای بود و خودش می‌گفت این دلیلی است که دیگر هنرمندان بزرگ موسیقی همچون شجریان و… به ساز و آواز او جذب شوند.
هنرمندی تمام عیار و خیّری محبوب
مرحوم استاد عثمان محمد پرست معروف به عثمان خوافی است؛ هر علاقه‌مند به موسیقی مقامی با صدای دوتار او آشناست. وی بعد از عمل جراحی ستون فقرات با استفاده از صندلی چرخ‌دار حرکت می‌کرد و قادر به نواختن ساز نبود اما آثار مطرحی از خود به جا گذاشت که یکی از مهم‌ترین آن‌ها «مقام نوایی» از اشعار طبیب اصفهانی است.
این دوتار نواز چیره دست ایران، علاوه بر فعالیت هنری در امور خیریه هم پویا بود و در ساخت بیش از 900 مدرسه به همراهی خیرین دیگر مشارکت داشت و در این زمینه نشان سفیر مدرسه‌ساز از سوی رییس جامعه خیرین مدرسه‌ساز کشور به وی اهدا شده بود. همچنین او در هزینه درمان کودکان مبتلا به سرطان نیز گام برداشته و این امور بازتاب همان جمله معروفش است که می‌گفت “در راه خدا موسیقی نواختم” و همه این‌ها او را به چهره‌ای محبوب در جهان تبدیل کرده است.
در 8 شهریور 1396 خورشیدی، نخستین کاشی ماندگار خراسان رضوی در راستای حفظ میراث ناملموس کشور از سوی اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی بر سر در منزل عثمان محمد پرست نصب شد. همچنین پس از موفقیت در ثبت جهانی دوتار در چهاردهمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو، نسخه‌ای از گواهینامه ثبت جهانی دوتار که به دو زبان انگلیسی و فارسی نگارش شده بود به عثمان محمد پرست اهدا شد.
سماع روحانی با خویشتن خویش
زنده یاد عثمان محمدپرست در سال 1307 در شهر خواف از توابع خراسان رضوی زاده شد. او از 10 سالگی با دوتار مأنوس بوده است. پدر وی با نوازندگی مخالف بود. اما پس از آنکه دید عثمان درباره حضرت محمد(ص) شعر می‌گوید و می‌نوازد نظرش تغییر کرد.
وی از طایفه «بای» بود که طایفه‌ای دامدار و چادرنشین هستند. عثمان محمد پرست، شش پسر و سه دختر دارد. وی دربارهٔ آغاز فعالیت‌های خود در عرصه موسیقی می‌گفت: از دوازده یا سیزده سالگی با دوتار هم نواز شدم و روزها و شب‌ها بعد از فراغت از کار که جوهر هر مرد خوافی است به سماع روحانی با خویشتن خویش می‌پرداختم و هیچ گاه استادی در این زمینه نداشتم. دو تار یعنی عشق، «دوتار»، ساز آرام و ملایمی است که هم نوازنده را آرامش می‌دهد و هم مردمی را که علاقمند به این ساز هستند.
عثمان محمدپرست، در خصوص منشأ دوتار نوازی می‌گفت: «خاستگاه دوتار، سه شهر خواف، تایباد و تربت جام است که بیشتر آهنگ‌های فارسی و محلی می‌پردازند و بعد از آن هم در قوچان، شیروان و بجنورد دوتار رایج است که با آن آهنگ‌های کردی و ترکی می‌زدند، از آنجا هم به ترکمن‌ها در گنبد کاووس رسید که با دوتار، آهنگ‌های ترکمنی می‌نواختند.»
عثمان محمدپرست آثار مطرح و معروفی دارد که از چاوشی و سرحدی گرفته تا دیگر مقام‌های این دیار، اجراهای گوناگونی را درعین وحدت آفریده‌ بود. او نخستین کسی بود که در سال 1353 ترانه نوایی نوایی را اجرا کرد.
هنرمندی با جایگاه والای هنری در پرونده میراث جهانی دوتار
پس از انتشار خبر درگذشت این چهره شناخته شده در عرصه موسیقی مقامی، پیامهای تسلیتی از سوی جامعه هنری و مسئولین روانه شد.
در این خصوص در بخشی از پیام تسلیت علی دارابی، قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که درگذشت استاد عثمان محمدپرست، گنجینه زنده بشری میراث فرهنگی ناملموس ایران را تسلیت گفت، آمده است: «حاج عثمان محمدپرست، چهره‌ ماندگار، خیر مدرسه‌ساز و هنرمندی که جایگاه والای هنری او در پرونده میراث جهانی دوتار مورد توجه قرار گرفته و نام او در فهرست گنجینه زنده بشری میراث‌فرهنگی ناملموس ایران نقش بسته است، به رحمت ایزدی پیوست.»
رئیس فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران نیز در پیام تسلیتی نوشت: «او ــ همچنان‌که خود می‌گفت ــ موسیقی را برای خدا می‌نواخت. نوای دل‌نوازِ روحبخش دوتارش صمیمیت و معنویت را توامان داشت و جان‌های عاشقان راستین را صورتی از نغمه‌های آسمانی جلوه می‌کرد.»
حنجره گرم و نوای دوتار با پنجه سحرآمیزش
همچنین محمود سالاری (معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) و محمد الله‌یاری (مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) در پیامی درگذشت استاد عثمان محمدپرست، نوازنده پیشکسوت دوتارِ خراسانی را تسلیت گفتند.
در بخشی از متن پیام محمود سالاری چنین آمده است: «موسیقی مقامی خراسان، یکی از پیشکسوتان خود مرحوم حاج عثمان محمدپرست که نامش با نواهای محلی و نوازندگی کهن ساز دوتار مأنوس بود، از دست داد. تأثیر ایشان در عرصه موسیقی مقامی کشورمان انکارناپذیر است. حنجره ی گرمش و نوای دوتار وی با پنجه سحرآمیزش از چاوشی و سرحدی گرفته تا دیگر مقام های آن دیار هرگز از ذهن پاک نمی‌شود.»
در بخشی از متن پیام محمد الله‌یاری نیز آمده است: «قریب به یک قرن زندگی و ده‌ها سال تلاش در زمینه ساخت آثار ماندگار موسیقی نواحی کشور، حاصل شخصیت کسی بود که امروز چهره در نقاب خاک کشید.نام مرحوم محمدپرست به عنوان گنجینه زنده بشری در زمینه موسیقی مقامی در میراث فرهنگی ناملموس کشور طی سنوات گذشته به ثبت رسیده است.»
سما بر کویر سیاهی افکند
محمد حسین‌زاده، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی نیز در بخشی از پیام خود برای درگذشت عثمان محمدپرست گفت: « سما بر کویر سیاهی افکند و نغمه‌ برشده از وادی رود تا اقصای دهر به خاموشی گرایید.
سپید موی سپید کردار و روشن ضمیر موسیقی مقامی ایران، استاد عثمان محمدپرست، خداپرست دیار خواف که با عنایت الهی روزگاران را با الحان و نغمات عارفانه به تسبیح سبحان مشغول بود، به نیک سرانجامی پس از عمری دلسوختگی هنر و خیر و حق به دیدار معبود رسید و با فقدان خود مریدان و شاگردانش را از سماء نجوای استادانه ابیات و اذکار و شور سرانگشتان افسونگرش محروم ساخت و جامعه‌ فرهیختگان و هنرمندان موسیقی مقامی را به ماتم نشاند.
اکنون همنوا با پایان اردیبهشت پاییزگون موسیقی خراسان افول اختر دوتار ایران را به سوگ می‌نشینیم و به احترام او بلندای مقامش را در طومار خوش نغمه فرهنگ و هنر دیارمان ارج می‌نهیم و آمرزش و غفران باری تعالی را برای روح سترگش مسالت می‌نماییم.»
خاکسپاری در ضلع شرقی آرمستان خواجه یار شهر خواف
شایان ذکر است عثمان محمدپرست ـ دوتار نواز شهیر کشورمان ـ پس از اینکه حالش رو به وخامت گذاشت و دو روز در بیمارستان زادگاهش خواف بستری شد، پنجشنبه ۲۹ اردیبهشت ماه در سن 94 سالگی جان خود را از دست داد. نماز میت بر پیکر مرحوم عثمان محمدپرست نیز ظهر روز گذشته در مصلی بزرگ شهر خواف اقامه شد و با حضور جمع کثیری از دوستداران استاد، تشییع پیکر مرحوم برای خاکسپاری در در ضلع شرقی آرمستان خواجه یار شهر خواف به انجام رسید.