المان‌های شهری با اعتقادات و عقاید شهروندان همسو باشند

هرساله قبل از عید شاهد نصب مجسمه‌ها و المانهایی در سطح شهرمان هستیم که هر یک با نگاهی نوگرایانه‌تر و فرم‌های پیچیده و رنگ‌هایی دگراندیشانه در منظر و دید مردم شهرمان قرار می‌گیرند و هریک برداشتی و عکسی به یادگار از المان با مخاطب شهری در خاطرات مردم ثبت می‌گردد. این المانها از نگاه تیزبین داوران هنری گذشته و رخ برمی‌نمایاند. «مسعود وزیری» هنرمند و استاد دانشگاه با سابقه بیش از پانزده سال در وادی و حوزه گرافیک شهرمان نیز خود المان‌هایی در سطح شهر نصب کرده. نگاهش را جویا شدم و امیدوارم که امسال شاهد نگاه‌های جدیدتری در حوزه امید و فرح بخشی به همشهریانمان تقدیم کنند.

دیدگاهتان را در ارتباط با فضای شهری و المان‌های محیطی بگویید

فضای شهری، ساختاری سازمان یافته دارد و شهروندان هر روز به صورت آگاهانه و ناآگاهانه با آن مواجه می‌شوند. این فضا بستری مناسب برای فعالیت‌های انسانی فراهم می‌کند که باعث ایجاد روابط اجتماعی می‌شود و شرایط لازم برای رسیدن به اهداف فرهنگی را می‌سازد، همچنین عرصه‌ای برای تجلي فرهنگ و تاريخ ملت‌ها شمرده می‌شود. شهر علاوه بر عناصر کالبدی، شامل نمادها، سمبل‌ها، معانی و رموزی است که مردم بر اساس نقش‌ها، انگیزه‌ها، ذهنیات و دیگر عوامل درونی آن‌را درک می‌کنند. انسانها در شهر علاوه بر رفع نیازهای مادی، برای پاسخگویی به نیازهای معنوی خود در کنار هم جمع شده و آیین شهروندی را به‌جا می‌آورند. سيماي شهري و نمادهاي موجود در آن، نمودار شخصيت، منش و فرهنگ ساكنان آن است. همواره کنش‌های مردمان یک جامعه، از تاریخ و سنت‌های فرهنگی آن جامعه بر‌می‌خیزد و فضاهای زیستی آنان ‌را نقش می‌زند. بنابراین فضاهای شهری، عناصر زیباشناختی و آثار هنری گوناگون آن، متاثر از منابع فرهنگ و سنت‌های جامعه است. فرهنگ و سنت هر جامعه‌ای دربرگیرنده نشان‌ها و نمادهای مورد استفاده در آن جامعه است و در حوزه فضای شهری، عناصر زیباشناختی در کالبد شهر بر بستر همین فرهنگ و سنت شکل می‌گیرند. به یقین در زندگی روزمره ساکنان شهرها ارزش‌ها و مفاهیمی‌ وجود دارد که از راه عناصر قابل لمس، می‌توان آنها را به دیگران منتقل ساخت. بدون تردید انتقال این ارزش‌ها، فضاهای فکری واحد و همگانی را شکل و پیوندهای اجتماعی را می‌سازد. المان محیطی، سازه‌ای است اندام‌وار که به صورت کلیتی منسجم و پایدار در سطح شهر نصب می‌شود و گاها می‌تواند عاملی در تشخیص قسمت‌های مختلف شهر باشد. ساختار زیبایی‌شناسی در یک المان، همواره مورد توجه است، زیرا در تعامل مخاطبین و شهروندان قرارگرفته و حس زیبایی‌شناسی آنان را تحریک می‌کند. المان‌ها نوعی نشانه‌اند و نشانه‌ها از عناصر اصلی سازنده سیمای شهری‌اند. از آنجاییکه المان‌های محیطی در فضای شهری نصب می‌گردند، ارتباط مستقیمی با مبلمان شهری دارند و در مواجهه مستقیم شهروندان قرار می‌گیرند. شهروندانی که بخش عمده‌ای از ارتباطات‌شان در بستر فضای شهری رخ می‌دهد و همه روزه با محیط شهر و آنچه در آن در جریان‌ است در تعامل‌اند. این عناصر غالباً  با رویکردی نمادین در فضای شهری قابل مشاهده‌اند و چنانچه با دقت و انديشه متعالي انتخاب شوند، مي‌توانند بعنوان رسانه عمومي بسيار مهمي ايفاي نقش كنند و به آگاهي ‌بخشي شهروندان بپردازند، همچنین می‌توانند از جنبه‌هاي گوناگون بر ساكنان شهر تأثيرگذارند و رفتار آن‌ها را شكل ‌دهند. در یک اثر هنری معمولا محتوا و شکل در اتحاد باهم قرار دارند، بر همین اصل در المان‌های شهری، عناصر استفاده شده باید به درستی و در ارتباط با مضمون بکار گرفته شوند تا شکل زیباشناسانه تجسمی به بهترین وجه خودنمایی کند و در مواجهه ناظرین و شهروندان موثر باشند.

عناصر نمادین در فضای شهری باید چگونه باشد؟

شهر بعنوان بستر زندگی انسان‌، همواره در تعامل با ساکنین آن  قرار می‌گیرد و شکل آن بازگو کننده زندگی یکایک شهروندان آن است. ساکنین شهرها نیز بر اساس تنظیم روابط خود در غالب روح شهروندی موفق به ایجاد یک شهر و در نهایت موفق به ایجاد حس تعلق به فضا و محیط‌های اجتماعی می‌شوند. به تناسب موقعیت فرهنگی و تعلق خاطر شهروندان، فضای شهر همواره مملو از عناصری است که به نحوی یادآور مناسبات و عقاید حاکم بر آن جامعه است. شهر مکانی است که باید بتواند به نیازهای آیین شهروندی پاسخ دهد و یک شهر کامل باید دارای فضاهای مطلوبی باشد که مردم تمایل به حضور و تعاملات داشته باشند. مدیریت شهر، باید پس از شناسایی اجزای آیین شهروندی، محیطی را فراهم آورد تا شهروندان در فضاهای شهری به تعاملات اجتماعی بپردازند.

با توجه به تاثیرات غیرقابل انکار فرم و تزئینات به کار رفته در فضای شهری بر رفتار انسان، بدیهی است که کاربرد سمبل‌ها و عناصر نمادین که جلوه‌ای معنوی و سنتی دارند، ابعاد متافیزیکی محیط شهری را ممکن ساخته و در القاء روحیه معنوی می‌تواند بر انبوهی از ساکنان و مراجعه کنندگان شهرها تاثیرگذار باشد. اين نشانه‌ها، بدليل آنكه در زندگي روزمره تكرار مي‌شوند، حس خاصي از معنا و هويت را نيز تقويت مي‌كنند.

المان‌های شهری مشهد باید چگونه باشد؟

مشهد بدلیل موقعیت خاصی که به لحاظ دینی در جهان اسلام دارد جایگاه ویژه ای را در میان مسلمانان اختیار کرده است. حضور انبوه زائرین از سراسر کشور و سایر کشورهای مسلمان در شهر مشهد و قرارگیری هر روزه آنان در فضاهای شهری آن، ایجاب می‌کند تا مبلمان شهری و المان‌های نصب شده در سطح شهر با اعتقادات و عقاید مردم همسو باشند. چراکه نمادها و المان‌های شهری در چنین موقعیتی نقش مهمی در ایجاد حس مکان در شهروندان و زائرین این شهر دارند. روح هر ملت در ارزش‌هاي ديني آن نمايان است و ارزش‌هاي ديني عميق ترين، گرانقدرترين و لطيف‌ترين بخش فرهنگ به ‌شمار مي آيند. آراستن محیط شهری با نشان‌ها و سمبل‌های معنوی بر گرفته از هنر اسلامی، می‌تواند اضطراب‌ها و وسوسه‌های افسار گسیخته دنیوی را کاهش و آرامش را جایگزین آنها سازد و انسان را به خضوع، ستایش و نوعی شادی و عشق معنوی وا دارد. بطور کلی المان‌های طراحی شده در مشهد را می‌توان به چهار گروه عمده تقسیم نمود. دسته اول المان‌هایی هستند که دربرگیرنده حسی نوستالژیک اند و بر مبنای تاکید بر خاطرات مشترک طراحی می‌شوند. دومین گروه دربرگیرنده المان‌های سنتی برگرفته از فرهنگ بومی و مخصوصاً عناصر محلی خراسان است. گروه سوم را سازه‌های مفهومی تشکیل می‌دهند که عموماً ساختاری گرافیکی دارند و گروه چهارم دربرگیرنده مفاهیم دینی و اسلامی هستند و بر اساس نمادها و نشانه‌های مذهبی و به پشتوانه عناصر ایرانی–اسلامی طراحی شده‌اند. این آثار با هرکاربردی از جمله اقتصادی، مذهبی یا آیینی، باید تجربه ای زیباشناختی از امر متعال را عینیت بخشند. از این رو، هنر دینی چه از سبک تجرید در بیان رمز و تمثیل بهره‌مند باشد و چه رمز و نماد و تمثیل را از طریق اشکال و تصاویر فیگوراتیو به نمایش گذارد، چه از طریق باز نمود طبیعت و واقعیت محض آنرا بیان کند در هر حال تجربه‌ای زیباشناختی از امر قدسی است. در تعریف هنر دینی بررسی امر قدسی و چگونگی بیان آن مهمترین قدم است. بسیاری از نظریه پردازان برای هنر قدسی ماهیتی غیرزمینی و تجریدی قائلند و ذات آنرا نمادین می‌دانند، در این هنر هر طرح و نقشی علاوه بر وجوه تزئینی و ظاهری‌اش، یک معنای مازاد درونی و باطنی نیز دارد. نمادگرایی از ارکان هنر اسلامی است و شایسته است که هدف اصلی در طراحی و ساخت این دسته از المان‌ها، انتقال مفاهیم دینی و ایجاد تاملات مذهبی برای شهروندان و زائران این شهر باشد.