متاورس و خانواده، فرصت یا تهدید؟

زمانی دید و بازدیدها، تعاملات و دوستی ها در خانواده های ایرانی زبانزد بود به گونه‌ای که حتی بچه ها برای آخر هفته‌ها روزشماری می‌کردند، رفتن به خانه پدربزرگ و مادربزرگ ها و بزرگترهای فامیل، قرارهای هفتگی و شام و ناهار های ساده و دور از تجملات، همه و همه جذابیت های خودش را داشت تا اینکه از یک دهه گذشته همه چیز تغییر کرد .پای سوشال مدیا در سبک زندگی و خانواده های ما باز شد و همه چیز از جمله تعاملات ساده و روزمره گرفته تا خرید، معاملات و ارتباطات را دستخوش تغییراتی عمیق کرد.
تعاملات و مناسبات خانوادگی نیز رنگ و بوی دیگری گرفته است، این روزها کمتر آن دورهمی های آخر هفته ها تکرار می شود، همه درگیر زندگی و کار هستند و نهایت با یک ارتباط تصویری، دلتنگی و خستگی های خود را در فضای مجازی به در می کنند.خریدها هم آنلاین شده، جنس مورد نظرت را می بینی و می پسندی و پولش را آنلاین پرداخت می کنی و در نهایت جنس مورد نظر به درب منزلت می آید.
دنیای امروز، جهان سه بعدی یا همان “متاورس” است، دنیایی که سراسر اینترنت و فضای مجازی، همه امکانات و دسترسی ها مجازی شده است، آدم ها هم مجازی هستند. عده ای بر این باورند که فضای مجازی همه دسترسی ها را راحت کرده است، امکانات به راحتی در دسترس قرار می گیرد، هزینه ها کاهش یافته و وقت و انرژی انسان ها نیز به هدر نمی رود در عین حال عده ای نیز معتقدند که این فضا، دوستی ها را کاهش داده، تعاملات ضعیف تر شده و فضا برای جرائم اینترنتی تسهیل شده و آسیب های ناشی از آن گریبان کودکان و نوجوانان را گرفته است.
از هم دور شده ایم
ناصر مردی میانسال است و به گفته خودش از فضای مجازی سردر نمی آورد اما فرزندان و نوه اش مدام سرشان در گوشی است و او از این وضعیت خسته شده است، می گوید: ۲ پسر و ۲ دختر دارم، یکی از پسرانم ازدواج کرده و یک پسر ۱۲ ساله دارد، نوه ام مدام سرش در گوشی است و هر وقت از او می پرسم چه کاری انجام می دهی یا چرا در جمع نمی آیی؟ می گوید در مرحله حساس بازی اش است، فرزندان دیگرم یا در خانه نیستند یا وقتی در خانه هستند نیز مشغول گوشی های خودشان هستند. جوان ها کار خودشان را می کنند و در دنیای خودشان غرق هستند، اعتراض هم که می کنید، جواب سربالا می دهند. احساس می کنم خیلی از یکدیگر دور شده ایم.
به متاورس نگاه آینده نگری داشته باشیم
در جهان متاورس تقابل بین نسل های جدید و قدیم وجود دارد .با همه این حرف ها نظرات متفاوتی نیز بین کارشناسان علوم اجتماعی و روانشناسی وجود دارد اما در عین حال همه متفق القول هستند که باید با تکنولوژی روز حرکت کرده و تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. سرهنگ “سید مهدی موسوی راد” که دارای مدرک دکتری تخصصی روانشناسی و مدیرکل مشاوره و مددکاری معاونت فرهنگی اجتماعی فرماندهی نیروی انتظامی است در این زمینه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا زندگی می گوید: «سوال های بسیاری در مورد متاورس مطرح است، متاورس همه حواس پنجگانه انسان را تحت تاثیر قرار داده و در عین حال تمام نیازهای مرتبط به این حواس را تامین می کند براین اساس دیگر نیازی به دنیای واقعی نیست. ما متاورس را در زمان کرونا تجربه کردیم. زندگی افراد مبتنی بر فضای مجازی شده بود از خرید ها گرفته تا آموزش و ارتباطات مجازی، در واقع یک پیش تمرینی برای متاورس داشتیم اما سئوال این است که آیا در این حوزه خوب عمل کردیم یا نه؟ در حوزه آموزش و تحصیل که به گفته کارشناسان، ناموفق بودیم و آموزش ما آسیب دید حال باید به دنبال بازنگری در شیوه های آموزش در متاورس باشیم، کشورهایی که از این تکنولوژی حمایت می کنند به دنبال سودآوری اقتصادی هستند و روابط انسانی و اخلاقی برای آن ها مهم نیست یا در اولویت اول آن ها قرار ندارد، باید دید که آیا فضای مجازی کنونی برای ارتباطات درون خانوادگی مثبت بوده یا خیر؟ تسهیل گری در ارتباط زوجین و فرزندان داشته است؟ آیا فواید آن از مضرات آن بیشتر است؟ باید محققان و پژوهشگران به میدان بیایند و آسیب ها، تهدید و فرصت ها را شناسایی کنند. نکته دیگر این است که طرح صیانت از فضای مجازی باید در زمینه متاورس نیز پیش بینی شود، فضای مجازی کشور را کنترل کرده و ورود و خروج ها را تحت کنترل قرار دهد، باید دید با وجود متاورس بر سر خانواه ها چه می آید؟ از سوی دیگر باید دید قوانین متاورس را چه کسانی تعریف می کنند؟ قاضی متاورس چه کسی خواهد بود؟ چنانجه افراد دچار آسیب های اقتصادی، اجتماعی و حقوقی شدند چه کسی پاسخگو خواهد بود؟ در این زمینه آگاه سازی باید صورت گیرد که اگر دیر شود، نمی توان اقدام سازنده ای انجام داد، نباید در این زمینه مساله محور باشیم باید آینده نگرانه به این مساله فکر کنیم و ناظران قوی در متاورس داشته باشیم. لازم است متخصصان فضای مجازی به همراهی تیمی از روانشناسان و جامعه شناسان با تیزبینی و هوشیاری وارد عمل شوند و از هم اکنون برنامه های موثر در راستای تعالی انسان در جهان متاورس ترسیم کنند.»
متاورس جهان را فرا خواهد گرفت، آماده شویم
با وجود نظرات متفاوتی که در این زمینه وجود دارد، متاورس جهان را فرا گرفته و به سرعت نیز در حال گسترش است و به زودی بشر را پوشش خواهد داد. همان طور که افشین طباطبایی نویسنده و پژوهشگر مسائل اجتماعی نیز بر این باور است که باید خودمان را برای ورود به این تکنولوژی جدید آماده کنیم. “برخی دانشمندان علوم اجتماعی معتقدند چنین تغییراتی ما را از روند طبیعی زندگی در فضای های حقیقی دور می کند اما با توجه به چهار انقلاب صنعتی که سپری کردیم، می بینیم هر تکنولوژی جای خود را باز کرده و اگر درست از آن استفاده شود، می تواند زندگی بشر را به سمت مثبت تغییر دهد اما اگر درست از آن استفاده نشود، می تواند آثار تخریبی در زندگی انسان ها بر جای بگذارد.
متاورس یک تیغ دو لبه است
این پژوهشگر مسائل اجتماعی اعتقاد دارد در تهدید ها همیشه فرصتی نهفته است که باید آن را کشف کنیم :« متاورس دنیای مجازی و غیر واقعی است که می تواند برای خانواده ها هم تهدید باشد و هم فرصت و در عین حال در هر تهدید و تحریمی باید به دنبال فرصت ها باشیم اینکه چگونه از این فرصت ها استفاده کنیم. تلویزیون و شبکه های اجتماعی و سایت های اینترنتی می توانند آموزنده و در جهت بالا بردن و ارتقای دانش و فرهنگ عمومی کمک کننده باشند و در عین حال می توانند مضر نیز باشند و در جهت اهداف اهریمنی حرکت کنند هر دو وجود دار و یک تیغ دولبه است موضوع این است که ما چگونه از آن استفاده کنیم تا آسیب نبینیم.
ورود متاورس تا سال ۲۰۲۴
دکتر حسین ابراهیمی مقدم متخصص روانشناسی و استاد دانشگاه با اشاره به پیدایش اینترنت در سال ۱۹۹۵ می گوید: «زمانی که اینترنت به دنیا آمد، مسائل جذابی با خود به همراه آورد اما نکته ای وجود داشت و اینکه تا چه زمانی قرار است اینرتنت در دنیا حکمفرمایی کند؟ اینترنت تعریفش یک شبکه جهانی است تا همه با هم متصل شوند اما در یک دنیای دو بعدی اما حالا فرض کنید این اتفاق در دنیای سه بعدی اتفاق بیفتد، مثل یک زندگی واقعی که می توان طول و عمق همه چیز را دید براین اساس در آینده ای نه چندان دور همه چیز متاورس می شود متاورسی که جای اینترنت را می گیرد.
از نظر سخت افزاری نیز در انقلاب جدید، تکنولوژی با بازی ها شروع شد. اکنون ۴۵ درصد بازی ها در گوشی های موبایل ها، ۳۰ درصد با کنسول ها و ۲۵ درصد با کامپیوتر انجام می شود لذا خیلی از شرکت ها دنبال تقویت آن هستند به گونه ای که حس گرهای مجازی را تقویت کنند براین اساس به نظر می رسد در سال ۲۰۲۴ متاورس جای خود را باز کرده و در آینده نیازی نباشد که گوشی به دست بگیرید.
یک پیش بینی/ نسل انسان مجازی می شود و خانواده ها از هم می پاشد
این استاد دانشگاه با اشاره به تبعات متاورس می گوید: «اولین تبعات متاورس این است که البته به نوعی درگیر آن هستیم، اینکه خیلی از هم دور شده ایم، با وجود کرونا آدم ها از هم دور شدند و به رغم اینکه اکنون شرایط بهتر شده اما باز ارتباط های قدیم و رفتن به خانه پدربزرگ و مادربزرگ، رفت و آمد فامیلی و بازی و روابط انسانی مثل گذشته نیست بنابراین با وجود متاورس، همین ارتباط باقیمانده نیز از بین می رود اگر دید و بازدیدی نیز وجود دارد به صورت مجازی است هر چند می تواند فرصت هایی را نیز بوجود آورد، می توانیم بسیاری از هزینه های زندگی را کاهش داد اما به نظر می رسد تنها هایی می شویم که روابط انسانی آن ها به شدت کاهش می آید و احتمال زیاد خانواده ها از هم می پاشند. روابط زناشویی و تشکیل خانواده می تواند در دنیا مجازی اتفاق افتاده حتی ممکن است نسل انسان دچار مشکل شود و نسل انسان مجازی شود و در عالم واقعی کسانی که زندگی می کنند تعدادشان کاهش یابد. همان طور که اکنون تعداد افرادی که از اینترنت استفاده نمی کنند بسیار کم هستند حتی در دورافتاده ترین نقاط کشور هم کمتر کسی از اینترنت استفاده نمی کند. با این حال ذات ارتباطات، مبانی اجتماعی و مسائل انسانی به شدت زیر سئوال می رود هر چند هیجان انگیز است و جنبه های مثبتی هم دارد اینکه در خانه نشسته ای و هر روز می توانی یک کشور را بگردی و لمس کنی به همان شکل و رنگ و بو، بدون اینکه هزینه ای بپردازی اما نباید از آسیب های آن نیز غافل شد باید اطلاعات و دانش خود در زمینه روانشناسی و علوم رایانه ای را افزایش داد تا آسیب ندید. نمی توانیم خودمان را از دنیای پیرامون جدا کنیم و محصور شویم تا تکنولوژی نیاید و از جامعه جهانی منفک شویم که آسیب های بیشتری نصیبمان می شود باید ابتکار عمل را به دست بگیرم چه از نظر اقتصادی و چه اجتماعی و فرهنگی تا بتوانیم تاثیرگذاری خوبی داشته باشیم بنابراین تهدیدهای متاورس را می توانیم به فرصت تبدیل کنیم تا بهترین بهره را برده و دچار آسیب نشویم.»