چرخ‌زدن‌هایی که انحراف گرند!

حاج‌سعیدی

با همه‌گیری ویروس کرونا و افزایش فعالیت‌های نوجوانان در بستر فضای مجازی، شاهد افزایش بزهکاری در این فضا هستیم. بزهکاری یک رفتار ضد اجتماعی و خلاف مقررات و قوانین است؛ درواقع هر نوع رفتارى که با قوانین جامعه در تضاد باشد و برای آن مجازاتى تعيين شده باشد، بزهکارى ناميده مى‌شود.

قانونگذار برای این رفتارها که عموماً منجر به بر هم خوردن نظم اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و … در جامعه می‌شود، مجازات مختلفی وضع کرده است. در ضمن واژه «بزه» در مورد تخلفات و قانون‌گریزی‌های کودکان و نوجوانان به کار مى‌رود و براى تخلفات بزرگسالان عمدتاً از واژه جرم استفاده مى‌شود.

به گزارش روزنامه «صبح امروز» از اواخر قرن نوزدهم ارتکاب رفتارهاى بزهکارانه از جانب کودکان و نوجوانان در کشورهاى بزرگ صنعتى بيشتر مورد توجه واقع شده است. در مورد علت بزهکارى عقايد مختلفى ابزار شده، بسيارى از جامعه‌شناسان، روانشناسان، جرم‌شناسان و روان‌پزشکان معتقد هستند که تکامل صنعتى جوامع در تشدید رفتارهای بزهکارانه تاثیرگذار بوده است. درواقع هر چه جامعه در مسیر ماشینی شدن و دور شدن از مناسبات اجتماعی و خرده فرهنگ‌های سنتی شتاب بگیرد، همان نسبت نيز تبهکاري، قانون‌شکني، بزهکارى و ارتکاب اعمال ضدّ اجتماعى بيشتر مى‌شود. از سویی عده‌ای بر این باورند که فروريختن بنای اعتقادات مذهبی یا حتی ضعف اخلاقيات در هر جامعه‌ای منجر به بی‌اثر یا کمرنگ شدن وجدان يا همان پليس باطنى فرد گشته، ارتکاب به اعمال خلاف قانون را بيشتر مى‌سازد.

هر گاه خانواده و نوجوان اهداف و مقاصد خود را از حضور در این فضا تبیین و مشخص کنند، تبعات کمتر و کم رنگ‌تر خواهد شد. پرسه‌زنی‌های بی‌مورد و چرخ خوردن‌های بی‌هدف در این بستر، علاوه بر اتلاف وقت و انرژی و بروز آسیب‌های جسمی، اولین گام در بروز بزهکاری و یا در معرض بزهکاری واقع شدن است

در این راستا به‌منظور آشنایی بیشتر با لایه‌های مختلف بزهکاری در بین جوانان و نوجوانان گفت‌وگویی با مریم علمی، کارشناس ارشد روانشناسی داشته‌ایم.

بزهکاری به چه معناست؟

بزهکاری به زبان ساده یک پدیده اجتماعی است که در محیط‌های مختلف اجتماعی دارای اشکال گوناگونی است. درواقع هر رفتارى که باعث دخالت در حقوق ديگران، بر هم زدن رفاه جامعه و يا خود شخص شود بزهکاری نامیده می‌شود. به ‌عنوان مثال مى‌توان سرقت، استفاده از مواد مخدر، فروش مواد مخدر، قتل، فحشاء، اذيت و آزار رسانيدن به ديگران را از جمله رفتارهاى بزهکارانه نام برد.

به نظر شما چه عواملی منجر به گرایش نوجوانان به بزهکاری می‌شود؟

ببینید بزهکاران از نظر روانشناسی دارای شخصیت‌های متفاوتی هستند و متغیرهای متعددی در بزهکاری نوجوانان مؤثر هستند. از جمله این متغیرها می‌توان به متغیرهای ژنتیکی، شخصیتی، متغیرهای خانوادگی و طبقه اجتماعی اشاره کرد. احساس بی‌کفایتی، طردشدگی عاطفی و نیاز به ابراز وجود، نداشتن دسترسی به منابع زندگی، فقر ، طلاق و اعتیاد والدین، تبعیض بین فرزندان، کمبود محبت، عدم حضور پدر در خانه، بزهکاری یکی از اعضای خانواده، نداشتن الگوی رفتاری مناسب، عدم درک فرزندان، سکونت در محله‌های کمتر برخوردار، گروه همسالان، بی‌اعتنایی و سهل‌انگاری خانواده‌ها به رفتارهای فرزندان و … تنها تعدادی از عواملی هستند که مسیر بروز بزهکاری را در دسترس و هموار می سازند.

در دوران کرونا با فعالیت بیشتر افراد در فضای مجازی بزهکاری چه ابعادی پیدا کرده است؟

تا قبل از همه‌گیری بیماری کرونا، خانواده‌ها به دلیل مسایل اجتماعی پیچیده و بروز مخاطرات ریز و درشت، محیط خارج از خانه را عمدتاً محیطی ناامن تلقی می‌کردند. این تلقی خانواده از ناامنی بیرون منزل نیز امری طبیعی است؛ چرا که عمدتاً احتمال آلوده شدن به مفاسد اجتماعی و یا بروز بزهکاری و در سطح کلان‌تر بروز جرم در خارج از محیط خانه صورت می‌گیرد. اما بعد از همه‌گیری کرونا و تعطیلی مدارس، استفاده از فضای مجازی در انجام بسیاری امورات به‌ویژه درس و ادامه تحصیل، فراگیر شد و ضریب نفوذ استفاده از فن آوری‌های نوین چند برابر شد.

حضور بیشتر نوجوانان در فضای مجازی؛ عاملی برای گرایش به بزهکاری

همزمان با این گسترش پر شتاب استفاده از تکنولوژی و ساعات حضور متمادی نوجوانان در فضای مجازی، زمینه بروز برخی بزهکاری‌ها را نیز افزایش داد. عدم آشنایی با الفبا و مقدمات حضور در این فضا، کانالیزه نبودن موارد استفاده، عدم آشنایی خانواده‌ها با شیوه‌های کنترل فرزند در فضای مجازی، امکان بروز مخفی‌کاری و داشتن لایه‌های امنیتی متعدد، حضور افراد سودجو با اهداف و مقاصد مختلف در فضای مجازی، عدم امکان نظارت بر این فضا در مقایسه با فضای حقیقی و … از جمله مواردی هستند که امروزه بسیاری از خانواده‌ها با آن درگیر هستند.

بی‌تردید فیلتر کردن تمام سایت‌ها در عصری که با نصب فیلترشکن می‌توان تمام سدهای اینترنت را فتح کرد، امری غیرمنطقی است و این فیلتر را باید بر روی تفکرات و منطق تصمیم‌گیری افراد نصب کرد که ذهن و روان خود را در بستر بزه و فساد و پلشتی قرار ندهند و با هدف‌گذاری صحیح از همان اوان کودکی ، قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب صحیح را به آن‌ها آموزش بدهیم

همچنین حضور در برنامه‌های پخش زنده(لایو) افراد معلوم‌الحال، عضویت در کانال‌ها و شبکه‌های با تصاویر و کلیپ‌های خارج از عرف، معاشرت با گروه غیرهمسالان و غیر همجنس، بدون آشنایی از تبعات و مخاطرات و … مقدمات ایجاد انحرافات ذهنی، روانی، جنسی، عقیدتی، مذهبی و هویتی نوجوانان را در این بستر فراهم می‌کند.

راهکارهای مقابله با بزهکاری نوجوانان در فضای مجازی چیست؟

گام اول به عقیده بنده آموزش والدین و نوجوان است. هر گاه خانواده و نوجوان اهداف و مقاصد خود را از حضور در این فضا تبیین و مشخص کنند، تبعات کمتر و کم رنگ‌تر خواهد شد. پرسه‌زنی‌های بی‌مورد و چرخ خوردن‌های بی‌هدف در این بستر، علاوه بر اتلاف وقت و انرژی و بروز آسیب‌های جسمی، اولین گام در بروز بزهکاری و یا در معرض بزهکاری واقع شدن است.

در گام دوم، نهادهای نظارتی باید تلاش بیشتر و شایسته‌تری در خصوص صیانت از این فضا و برخورد با افرادی کنند که این فضا را ناامن کرده و در صدد اهداف غیرانسانی خود هستند.

در گام بعد رسانه ملی می تواند با نمایش فیلم های آموزشی نحوه استفاده صحیح از این فضا را در قالب کسب درآمد، تولید محتوی، معرفی سایت هایی که دغدغه آموزش انواع مهارت‌ها را دارند، زمینه استفاده صحیح از این فضا را فراهم سازد.

فیلتر شدن برخی از سایت‌ها می‌تواند عاملی بازدارنده از گرایش افراد به برخی از انحرافات باشد؟

بی تردید فیلتر کردن تمام سایت‌ها در عصری که با نصب فیلترشکن می‌توان تمام سدهای اینترنت را فتح کرد، امری غیرمنطقی است و این فیلتر را باید بر روی تفکرات و منطق تصمیم‌گیری افراد نصب کرد که ذهن و روان خود را در بستر بزه و فساد و پلشتی قرار ندهند و با هدف‌گذاری صحیح از همان اوان کودکی ، قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب صحیح را به آن‌ها آموزش بدهیم.

امیدوارم خانواده‌ها نیز خود را بی‌نیاز از آموزش نبینند و با کسب مهارت‌های مختلف و آموزه‌های علمی، روانی، مذهبی، فرهنگی و … زمینه را برای تعامل بیشتر با فرزندان خود هموار سازند تا محیط خانواده برای نوجوانان گرم‌تر، با محبت‌تر، صمیمانه‌تر و امن‌تر از فضای مجازی و بیرون خانه شود و نوجوانان خانه و خانواده را را پناهگاه و ملجاء اول و آخر خود بدانند.