مهریه تضمینی نه چندان قوی برای تداوم زندگی مشترک

در آخرین سخنرانی رئیس قوه قضائیه، صحبت از احتمال حذف مجازات کیفری بدهکاران مهریه که تمکن مالی ندارند، و بازنگری قانون به میان آمده است. در سالهای اخیر، همزمان با افزایش آمار طلاق به شمار بدهکاران مهریه در زندان هم افزوده شده و این موضوع را به یکی از معضلات اجتماعی تبدیل کرده است.

مهر یا صداق مالی است از طرف زوج (مرد) که همزمان با جاری شدن صیغه عقد ازدواج به زوجه (زن) تعلق میگیرد. ریشه و فلسفه اولیه مهر، هدیه ای بوده بدون عوض که به منزله ابراز صداقت در عشق، شوهر به همسر خود می بخشیده است.

برخی از کارشناسان معتقدند نگاه سنتی مبنی بر وجود مهریه های سنگین به هیچ وجه نمی تواند تضمینی برای زندگی مشترک باشد چنانکه تاکنون چنین نگاهی بستر ساز افزایش تعداد بدهکاران و زندانیان مهریه شده است.

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا براساس آخرین آمار منتشر شده از سازمان ثبت احوال کشور در سال ۹۷، ۵۴۹ هزار و ۸۶۱ ازدواج و ۱۷۴ هزار و ۶۹۸ طلاق ثبت شده است.

براساس این آمار میانگین سن مردان در اولین ازدواج ۲۷.۵ سال، میانگین سن زنان در اولین ازدواج ۲۳.۴ سال و میانگین سن مردان در طلاق‌های ثبت شده ۳۶.۹ و سن زنان ۳۲.۱ سال است.

همچنین ۵ استان خراسان رضوی، تهران، کردستان، قم، گیلان و اردبیل به ترتیب دارای بالاترین میزان عمومی طلاق و ۵ استان سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، ایلام، خراسان جنوبی، هرمزگان و بوشهر دارای پایین‌ترین میزان عمومی طلاق هستند.

طلاق اگرچه باید به عنوان آخرین حربه در زندگی زناشویی برای رهایی از بار مسائل و مشکلات شناخته شود، اما شوربختانه امروزه شاهد هستیم که این اتفاق به اولین حربه و به عنوان آسان ترین راه برای گریز از تعهدات و مشکلات زندگی خانوادگی شناخته می شود و همین امر آسیب ها و پیامدهایی از پرداخت مهریه و بدهکاری مردان گرفته تا نگاه های سنگین جامعه به زنان را به همراه می آورد.

برای پرداختن بیشتر به این بحث پژوهشگر ایرنا با حسن فدایی، دکترای تخصصی حقوق خصوصی و مدیر آموزش کرسی حقوق بشر، صلح و دموکراسی یونسکو به گفت و گو نشست.

مهر صداق مالی است

فدایی در خصوص مهریه و ماهیت آن گفت: مهر صداق مالی است از طرف زوج (مرد) که همزمان با جاری شدن صیغه عقد ازدواج به زوجه (زن) تعلق میگیرد. ریشه و فلسفه اولیه مهر، هدیه ای بوده بدون عوض که به منزله ابراز صداقت در عشق، شوهر به همسر خود می بخشیده است.

وی افزود: اگر چه در طول زمان، این حق مالی جنبه های دیگری هم پیدا کرده است. در عرف ایران هنگام عقد نکاح، این حق مالی معمولاً بیش از توان مالی مرد تعیین می شود و به صورت یک دین (کسره) بر عهده شوهر باقی می ماند. از طرف دیگر قانون مدنی ایران با وام داری از شرع اسلام، حق طلاق را به صورت یک طرفه فقط برای شوهر مجاز می داند و به همین دلیل در روند دادرسی دادگاه های خانواده معمولاً این دو موضوع، طلاق و مهریه، در تقابل با هم قرار می گیرند.

فدایی در خصوص اینکه آیا مهریه سنگین می تواند جلوی طلاق را بگیرد یا خیر گفت: به تعبیر عده ای از بزرگان مهریه های سنگین جلوی طلاق را می گیرد. اما امروز ما بر این باور هستیم که مهرهای سنگین اهرم فشار هستند که جلوی طلاق را باز می کنند و مسیر طلاق را باز می کنند. متاسفانه فکر می کنم این مهریه و صداق قرانی به یک چماق تبدیل شده است.

وی افزود: اینکه عده ای معتقدند مهریه سنگین جلوی طلاق را می گیرد اشتباه است. تا زمانیکه عشق و مودت تار و پود آن خانواده را شکل دهد، بر این اعتقادیم که هیچ اتفاقی برای آن خانواده صورت نمی گیرد و تا زمانیکه که عشق و علاقه نباشد هزاران سکه هم نمی تواند مانعی برای طلاق باشد. پس بهتر است عاقلانه انتخاب کنیم و سال ها عاشقانه زندگی کنیم.

فدایی در خصوص افزایش آمار طلاق در جامعه گفت: امروزه طلاق از مسیر اصلی و جاده اصلی خود و همچنین از آنچه مدنظر قانون گذار است جدا شده و به جای اینکه به عنوان آخرین حربه برای رهایی از مسائل و مشکلات زندگی زناشویی شناخته شود به نخستین حربه برای راحت شدن از بسیاری از مسائل تبدیل شده است. بسیاری از زوجین سر کوچک ترین مسائل به سراغ طلاق مخصوصاً طلاق توافقی می روند که به سرعت هم انجام می شود.

این کارشناس در خصوص طلاق توافقی و جنبه های مختلف آن گفت: اگر چه طلاق وجه خوب و موجهی ندارد اما طلاق توافقی بسیار بهتر از طلاق یک طرفه است. زیرا آن بدون توسل به تهدید، تطمیع، بازداشتی اموال، کدر شدن روابط فامیلی، اذیت کردن طرف مقابل و استفاده از فرزند برای تحت فشار گذاشتن طرف مقابل استفاده می شود. بنابراین اگرچه طلاق راه حل مناسبی نیست اما اگر در صورتی به عنوان آخرین حربه استفاده شد بهتر است با توافقات بین طرفین برای جلوگیری از میزان آسیب ها و پیامدهای وارد بر طرفین باشد.

آسیب ها و پیامدهای ناشی از طلاق

فدایی در خصوص آسیب ها و پیامدهای ناشی از طلاق گفت: طلاق دارای آسیب ها و مشکلاتی برای هر دو نفر است که کاملاً هم طبیعی است. این آسیب ها و مشکلات از نگاه های سنگین اجتماع گرفته تا بار مسئولیتی که بصورت دو چندان بر روی زوجه است را شامل می شود. لذا بهتر است در بحث طلاق، همانطور که رهبری در سیاست های کلی در خصوص کراهت این مساله بیان کرده اند، پیگری کنیم و نه تنها از وقوع بسیار آن در جامعه بکاهیم بلکه از بسیاری از مسائل و مشکلاتی که به موازات آن در جامعه به وجود می آید هم جلوگیری نماییم.

وی افزود: در برخی مواقع شاهد جشن طلاق در جامعه هستیم که نشان از یک سبک زندگی مجزا و متفاوت از فرهنگ ایرانی است. این در حالی است که ما همواره در جامعه ای زندگی می کنیم که هنجارها و ارزش های آن با امری به نام طلاق موافق نیست و آن را قبح و زشت می داند. بنابراین بهتر است تا آنجایی که ممکن است به طلاق به عنوان آخرین راه حل نگریسته شود و در مرتبه دوم به مهریه به عنوان یک ابزار که تضمین کننده زندگی نگریسته نشود.