یک لایه خاک روی قانون هوای پاک

اینطور که پیش می‌رود « هوای پاک » را باید بزودی در لیست لاکچری‌ها و کمیاب‌ها ببینیم. چیزی که روزگاری آنقدر در دسترس ما بود که حتی توجه ما را جلب نمی‌کرد. حالا برای تنفس کمی از آن باید کوله‌بار سفر ببندید، هزینه کنید و کیلومترها از محیط شهری دور شوید به طبیعت پناه ببرید و یا سری به باغ ویلای خود در منطقه‌ای ییلاقی بزنید( البته اگر دست تخریب‌گر بشر آن‌جا را نابود نکرده باشد). به روزهایی فکر کنید که قطعی گاه به گاه آب اتفاقی طبیعی بود و همیشه چند ظرف پر از آب بعنوان ذخیره در خانه‌ها پیدا می‌شد، حالا هوا هم به همان وضعیت دچار شده‌است و اگر روزی شنیدید که در وضعیت پاک قرار دارد حتما به شکل‌های مختلف تا می توانید آن را ذخیره کنید. شاید ضرب‌المثل « به شکمت وعده کباب نده » برای نسل آینده به ضرب‌المثل « به ریه‌هایت وعده هوای پاک نده » تبدیل شود و از این نعمت طبیعی تنها خاطره‌ش بماند.

قانون هوای پاک با عنوان لایحه اصلاح قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا که از سال 1393 در دست بررسی مجلس شورای اسلامی قرار داشت بالاخره بعداز 3سال تصویب و به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شد. قانونی که ماده و تبصره‌های خوبی دارد و برای دستگاه‌های مختلف وظایف مشخصی را تعریف و تعیین کرده‌است اما هنوز از سنگینی هوای آلوده بر ریه‌های شهر کم نکرده‌است. با اینکه چندین ماه از ابلاغ این  قانون می‌گذرد اما هنوز تاثیری در کاهش آلودگی هوا نگذاشته‌است و یا حداقل عمل موثری از مجریان آن به چشم نمی‌خورد. هنوز همه‌ تقصیرها متوجه شرایط جوی است و تنها امید شهروندان به وزش باد و بارش باران است تا شاید بتوانند کمی نفس راحت بکشند.

قانون هوای پاک چه می‌گوید؟

یکی از نکات جالب این قانون تعریف شرایط اضطراری است که طبق آن شرایط اضطراری مواقعی است که با استمرار پایداری جوی (براساس اعلام سازمان هواشناسی) و یا افزایش میزان غلظت آلاینده‌ها (براساس اعلام وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست) شرایط به‌گونه‌ای در کوتاه‌مدت، سلامت انسان و محیط‌زیست را دچار مخاطره جدی بنماید. البته امیدواریم این تعریف به این معنا نباشد که اگر در درازمدت و بصورت تدریجی بر اثر آلودگی هوا بمیریم اشکالی ندارد.

وظیفه اصلی در این قانون برعهده سازمان حفاظت محیط زیست است که مسئولیت تعیین و ابلاغ الزامات و شاخص‌ها و نظارت بر نحوه عملکرد برخی از دستگاه‌ها را برعهده دارد.

برای مثال سازمان موظف است از ادامه تولید و ورود وسایل نقلیه‌ای که حدود مجاز انتشار آلاینده‌های تعریف‌شده موضوع این قانون را رعایت نمی‌نمایند، جلوگیری نماید. پیش فروش یا فروش این‌گونه وسایل نقلیه موتوری ممنوع است. همچنین سازمان مکلف است با همکاری سازمان ملی استاندارد ایران طی مدت اجرای قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، حدود مجاز انتشار آلاینده‌ها را به استاندارد روز دنیا ارتقاء دهد.

طبق این قانون وسایل نقلیه که ضوابط مربوط به گواهی معاینه فنی را رعایت نمی‌کنند باید جریمه شوند و درآمدهای حاصل از آن پس از واریز به خزانه در چارچوب قوانین بودجه سنواتی جهت ساماندهی، ‌آموزش و ارتقای نظارت بر مراکز معاینه فنی توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای به‌مصرف برسد.

یکی از وظایف شهرداری در قانون «هوای پاک» این است که نحوه‌ تردد وسایل‌ نقلیه‌ موتوری‌ و سامانه(سیستم)‌ حمل‌ و نقل‌ شهری‌ را به‌صورتی‌ طراحی‌ و ساماندهی کند که‌ ضمن‌ کاهش‌ آلودگی‌ هوا جوابگوی‌ سفرهای‌ روزانه‌ شهری‌ باشد.

محمد حاجیان شهری

رئیس کمیسیون خدمات شهری، بهداشت، سلامت و محیط زیست شورای اسلامی شهر مشهد

اولین قدم، اجرای قانون هوای پاک

بنظر من اولین کاری که باید انجام بدهیم اجرای قانون هوای پاک است و آن را مدنظر قرار دهیم که محور اصلی آن اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان است. در این قانون وظایف هر دستگاهی که به‌نوعی در کاهش آلودگی هوا دست دارند مشخص شده‌است. این قانون اتفاق بسیار خوبی است که باید محور کارها و اقدامات قرار بگیرد.

موضوع دیگر اینکه بعنوان یک مسکن موقتی و کوتاه‌مدت باید بحث طرح‌های زوج و فرد را در هسته‌های مرکزی شهر گسترش بدهیم.

اما واقعیت این است که مشکل مشهد با کاهش خودرو و ایجاد خیابان‌ها و پل‌ها و بزرگراه‌ها حل نمی شود بلکه معضل اصلی تعداد بسیار بالای سفرهای درون شهری است که باید کاهش یابد. در مشهد بطور روزانه 6 میلیون سفر انجام می‌شود که هوشمندسازی شهر و استفاده از امکانات الکترونیکی و اینترنتی برای ارائه خدمات به شهروندان یکی از راهکارهای اصلی کاهش این سفرها است.

شهرداری در موضوع شهر هوشمند خروجی نداشته‌است

شهردار مشهد در تمام احکام صادره برای مدیران جدید این موضوع را مورد تاکید قرار داده‌است اما تابحال حوزه شهرداری در رابطه با برنامه‌ریزی جزئیات شهر هوشمند و اینکه چگونه می‌خواهیم به شهر هوشمند برسیم هیچ خروجی قابل توجهی نداشته است. ما تجربیات جهانی زیادی داریم و باید با الگوبرداری از آن‌ها و بهره‌گیری از امکانات بسیار خوبی که سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری دارد خیلی سریع به‌سمت شهر هوشمند پیش برویم. این اقدام علاوه بر اینکه باعث اشتغالزایی خواهد شد به کاهش تعداد سفرهای درون‌شهری و به تبع آن کاهش آلودگی نیز می‌انجامد.

همانطور که می‌دانید درحال حاضر احداث خطوط بی.آر.تی و مترو با مشکلات مختلفی مواجه است و بنظر نمی‌رسد به این زودی‌ها از بحران خارج شود و بهترین راه‌حل حرکت به‌سمت هوشمندسازی با کمک توانایی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است، مشروط بر اینکه دستگاه‌ها نیز همکاری لازم در ارائه خدمات حوزه آی‌تی به شهروندان را داشته باشند.

ضمن اینکه شورای شهر مشغول مطالعه و بررسی طرحی است که بر اساس آن شهرداری سندی اجرایی در رابطه با کاهش آلودگی هوا متناسب با وظایف و خدماتی که دارد تهیه کند تا مسیر مشخص و روشنی در این زمینه داشته باشد.

دستگاه‌های مختلف باید در اجرای قانون هوای پاک تعجیل کنند و مجلس نیز بودجه لازم را در اختیار قرار دهد تا شاهد کاهش آلودگی در کلانشهرها باشیم.

حمید صالحی

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی

طرح‌های خاص تنها در شرایط خاص

درحال حاضر علت اصلی آلودگی هوا پدیده پایداری و وارونگی است که باعث تشدید شرایط آلایندگی است و اقلیم و شرایط جغرافیایی مشهد در آن موثر است که قابل تغییر نیست. بنابراین در این شرایط باید مجموعه‌ای از اقدامات صورت بگیرد که قدم اول شناسایی علت آلودگی هوا است که عمده آن مربوط به خودروها است. اجرای طرح‌هایی مانند تشدید طرح زوج و فرد تنها در شرایط اضطراری قابل اجرا است و باید شاخص آلودگی در محدوده خطر باشد.

درمورد تعطیلی مدارس نیز شاخص باید بیش از 150 باشد تا دستور تعطیلی صادر شود. از آن گذشته برای تصمیم‌گیری در این خصوص باید میانگین 24 ساعته شاخص‌ها در مجموع مناطق شهری و ایستگاه‌های سنجش را ملاک عمل قرار بدهیم.

طبق قانون وظایفی برعهده ما گذاشته شده است که یکی از آن کنترل واحدهای صنعتی است. در شرایط اضطراری برخی از واحدها باید فعالیت خود را متوقف کنند که دستورات لازم به آن‌ها داده می‌شود. در شرایط عادی نیز به این واحدها مهلت داده می‌شود تا ایرادات خود را رفع کنند. در روز پایانی هفته گذشته که شاخص آلودگی هوا در شرایط ناسالم برای تمامی گروه‌ها قرار داشت فعالیت‌ آن‌ها متوقف شد و مدارس نیز تعطیل شد.

وظیفه اصلی ما نظارت است

وظیفه اصلی اداره حفاظت محیط زیست نظارت بر عملکرد دستگاه‌هایی است که در راستای کاهش آلودگی هوا وظایفی برعهده آنان نهاده شده است، برای مثال سازمان اتوبوسرانی موظف به نوسازی ناوگان و انجام معاینه فنی اتوبوس‌های خود است. این سازمان باید در هسته‌های مرکزی شهر از اتوبوس‌های فاقد آلودگی استفاده کند و از تردد اتوبوس‌های دودزا جلوگیری کند. همچنین اتوبوس‌ها نباید در پایانه‌ها روشن بماند که همه این موارد به سازمان اتوبوسرانی ابلاغ شده‌است که اخیرا نیز در این رابطه تذکر داده شده‌است. درباره سایر ارگان‌ها نیز به همین صورت است.

همچنین در وضعیت قرمز استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌ها ممنوع است و وظیفه تامین سوخت جایگزین برای برعهده وزارت نیرو است در غیر این صورت مرتکب تخلف شده‌است.

این پایان گزارش نیست و در ادامه بر اساس قانون « هوای پاک» عملکرد سایر دستگاه‌های دخیل نیز بررسی و پیگیری می‌شود.

گزارشی از صادق شیخی