هویت تاریخی مشهد قربانی نامگذاری

خبر نگار : علی نژاد

تپل‌محله (ته پل محله) یکی از محلات قدیمی مشهد است که بخشی از هویت تاریخی مشهد بوده که در فرآیند اجرای طرح نوسازی و بهسازی بافت اطراف حرم مطهر رضوی بسیار از عناصر هویتی این محله تخریب و نابود شد تقریبا چیزی از سازختار یک محله قدیمی و تاریخی باقی نمانده است و تنها نامی از این محله وجود داشت که بر بولواری نهاده شده بود اما با تصمیم شورای اسلامی شهر مشهد قرار است بولوار تپل محله (ته پل محله) به آیت ا… حسن‌زاده آملی تغییر پیدا کند، این تصمیم با مخالفت فعالان اجتماعی مواجه شده است، مسعود نبی‌دوست فعال اجتماعی در حوزه تاریخ و هویت مشهد روز گذشته در این محله حاضر شده و اعتراض خود به این تصمیم شورای اسلامی شهر را از طریق سلکه‌های اجتماعی اعلام کرده است. گزارش صبح امروز را می‌خوانید.

تپل محله (ته پل محله) کجاست؟

از نظر موقعيت جغرافيايي خيابان نوغان منطبق بر تپل محله (ته پل محله) و اين نام قسمتي از همان منطقه قديمي است. نوغان از كنار حرم مطهر رضوی شروع مي‌شود به صورت يك خط منحني با انحناي كم از شمال شرقي حرم به طرف شمال غربي حرم انحنا پيدا مي‌كرد و چون بخشي از اين منطقه نوغان كه در اواخر عهد قاجاريه به قسمت انتهاي نوغان را در شمال غربي حرم تشكيل مي‌داد و پلي هم در آنجا بود به اين دليل به آن محله ته‌پل محله مي‌گويند.

بعدها با گسترش مشهد اين قسمت گسترش يافت و تپل‌محله (ته پل محله) در قسمت وسط بخش غربي نوغان قرار گرفت و اكنون بعد از ايجاد ميدان طبرسي نام قديمي تپل‌محله هم‌چنان بر بخش مياني نوغان اطلاق مي‌شود. تاريخچه اين محله جزء يكي از محلات قديمي نوغان است و شواهد تاريخي حاكي از آن است كه مشهد در اوايل عهد پهلوي هنوز ساختار قديمي خود را داشته، تا آنكه در سال ۱۰-۱۳۰۷ با احداث خيابان موورد (فلكه حرم) در اطراف حرم خياباني به نام طبرسي در محله قديمي نوغان به وجود آمد و احتمالاً از همين زمان با احداث خيابان طبرسي در حد فاصل حرم و ميدان طبرسي نوغان به دو قسمت شرقي و غربي مجزا شده به گونه‌اي كه كوچه گنبدخشتي و چهارسوق و كوچه‌هاي اطراف آن از جمله كوچه بي‌آب مسگرها، كوچه مسجد كشميري‌ها، قبرستان مير و راسته حمام حاج نوروز در بخش شرقي نوغان و تپل محله و كوچه حمام حاج رستم و كوچه گلشن و دروازه نوغان در قسمت غربي آن واقع شده است.

وجه تسميه تپل محله (ته پل محله)

در مورد وجه تسميه تپل محله (ته پل محله) روايات متعدد وجود دارد كه عبارتند از:

۱- تپل محله آخر پل بوده است گفته شده كه آخر پل سنگي بوده كه اين محله در آن قرار داشته، سرپل نوغان و ته‌پل اين محله بوده است.

۲- طبال محله كه طبل مي‌زدند، در گفتگو با برخي ساكنين اين محله گفته شد كه در بالاي حمام كميسري طبل زده مي‌شده، به اين صورت كه صبح كه مي‌شده طبل مي‌زدند مردم از خواب بيدار و هنگام شب دوباره طبل مي‌زدند مردم مي‌خوابيدند و حق نداشتند بيرون رفت‌وآمد كنند بگونه‌اي حكومت نظامي برقرار بوده يا گفته شده كه در هنگام سحر و افطار طبل زده مي‌شد تا مردم متوجه شوند.در دوران قاجار و عهد ناصري پاسداران و شب‌گردان و پادگان در اينجا داير بوده‌اند و شبها با نواختن چند مرتبه طبل دكانها بسته و آمد و رفت ممنوع مي‌شد آهنگ طبلها بدين صورت بوده است.

۱- برچين برچين

۲- برخيز برو، برخيز برو ۳- بگير و ببند، بگير و ببند و اين تشكيلات كار شهرباني و كلانتري فعلي را داشتند امنيت بازار و دكاكين و منازل بوسيله اشخاص بنام بازار اداره مي‌شده و هر نفر مأمور نگهداري و حفظ پنجاه دكان بود و تا صبح بوسيله صداي بيدار باش، حاضر باش يكديگر را خبر مي‌كردند».

۳- تپل محله: چون اين محله، محله‌اي با وسعت زياد بوده و به تپل محله معروف شده است.

۴- تپاله محله: كه گفته شده بقاياي كله‌پاچه و مغازه‌هاي سيراب،‌شيرداني و بطوركلي آشغال‌ها را مردم به بخشي از اين محله مي‌آوردند كه مطمئناً همراه آن بوي بد و متعفن و مگس و حشرات و حيوانات موذي بوده و به همين دليل به آن تپاله محله گويند.

طب‌المحله با املاي عربي گونه يا تپ‌المحله تلفظ عاميانه است.

مهم‎ترین رويدادهاي تاریخی مشهد

تشييع جنازه امام رضا و ساكنان نوغاني در گفتگو با يكي از ساكنان اين محله به يك رويداد مهم اشاره نمود آنهم اينكه گفت: «اين محله در حدود ۷۰۰ سال قدمت داشته تشييع جنازه حضرت رضا (ع) از همين نوغان صورت گرفته است». «زنان هم قباله‌هاي خود را به شوهرانشان بخشيدند و براي تشييع جنازه آن حضرت با بقيه همراهي نمودند.

اعتراض به تغییر نام

مسعود نبی‌دوست خبرنگار، فعال اجتماعی و فرهنگی در حوزه هویت و تاریخ مشهد با حضور در تپل‌محله مشهد نسبت به تصمیم شورای اسلامی شهر مشهد مبنی بر تغییر نام بولوار تپل محله (ته پل محله) به آیت‌ا… حسن‌زاده آملی اعتراض کرده است.

او می‌گوید: تصمیم مدیریت شهری طی سال‌های اخیر این است که هر عالم دینی که از دنیا می‌رود و هر بزرگی که فوت می‌کند یک خیابان به نام آن بزرگوار نامگذاری شود، نمی دانم اولین بار چه فردی این تصمیم را گرفته است که برای تکریم چهره‌ها باید خیابان‌ها شهرها را به نام آن‌ها نامگذاری کرد اما این تصمیم مناسب نیست چون ما نام‌های خیابان‌ها و محلات تاریخی خود را از دست می‌دهیم.

نبی دوست تاکید می کند: مصوبه اخیر شورای اسلامی شهر مشهد مبنی بر تغییر نام تپل محله به آیت ا… حسن زاده آملی تصمیمی نامناسب بوده است چون تپل محله که محله‌ای تاریخی بوده و صدها خانه تاریخی، مسجد، حسینه، موقوفه و حتی تعداد زیادی خانه خانواده شهدا و همین معیارهایی که اکنون شعارش را زیاد سر می‌دهند، در طول چند سال از بین رفته و تنها یک نامی باقی مانده است که متاسفانه شورای اسلامی شهر مشهد همین نام را هم نمی تواند تحمل کند و تصویب کرده است که نام به حسن‌زاده آملی تغییر پیدا کند.

این قدر نفهمیدن امراجتماعی بروز و ظهورنداشته است

نبی‎دوست افزود: او با انتقاد از اعضای شورای اسلامی شهر گفت: هیچ‌کدام از اعضای شورای اسلامی شهر مشهد را به عنوان فعال اجتماعی در این حوزه نمیشناسم و تاکنون صدای آن‌ها برای تخریب این بافت بلند نشده و اکنون مصوبات آن‌ها همین است.

او تصریح کرد: اگر بخواهم برداشت درستم را نسبت به این دوره مدیریت شهری اعلام کنم ، این است که هیچ وقت در مدیریت شهری این قدر نفهمیدن امراجتماعی بروز و ظهورنداشته است، متاسفانه  مدیریت شهری امر اجتماعی را متوجه نمی‌شود، مدیریت شهری متوجه نمی‌شود که این خیابان و نامش هنوز چه اثری را دارد.

این فعال اجتماعی با اشاره به صحبت های رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تاکید کرد: هنوز این اسم کارکرد دارد و نشانه است، همین نام ها، نشانه هایی از هزار ساله بودن این شهر است.

او با بیان این که مدیریت شهری دچار نفهمیدن امر اجتماعی است، افزود: نفهمیدن این است که اسم های شهر بر مبنای خاطرات مردم آن شهر شکل می‌گیرند و نه مصوبات شوراها و کارگروه‌ها، ما هنوز نفهمیدیم که بعد از چند دهه هنوز فلکه آب، فلکه برق و فلکه ضد با همان نام های اولیه خوانده و استفاده می‌شود و باقی مانده است و فردی که این مسئله را متوجه نمی‌شود هم‌چنان خطا را در نامگذاری مرتکب می‌شود.

نبی‌دوست گفت: باید به خاطرات مردم شهر احترام گذاشت، خاطرات تاریخی که یادآور هستند باید احترام گذاشت، ما فکر کردم اسامی افراد و بزرگان برای ما هویت شهری بیافریند اما این گونه نیست، اگر اسم عالمی با خاطرات آن شهر ژیوند نداشته باشد با وجود این که برای آن عالم بزرگوار احترام قائل هستیم هویت شهری خلق نمی‌کند.

مدیریت شهری باید به هویت واقعی شهر برگردد و این نوع نکاه به هویت شهری را که اکنون در پیش گرفته کنار بگذارد.

واکنش یک عضو شورای اسلامی شهر

در واکنش به پست اینستاگرامی این فعال اجتماعی در حوزه تاریخ و هویت مشهد، صفحه منتسب به مجیدطهوریان عسکری عضو کمیسیون فرهنگی واجتماعی شورای اسلامی شهر مشهد زیر این پست نوشته است: «به نظرم یک طرفه و با کم لطفی، این چند دقیقه را ضبط کردید، حضرت آقا می‌فرمایند مطالبه گری دوبال دارد، معنویت و عقلانیت، برادر عزیز به جای نوشته‌هایی که اشاره کردید کافی بود تا فیلم‌ کامل بخش نامگذاری، صحن شورا را ملاحظه کنید و نظرات عزیزان بر حفظ هویت شهر، خصوصا آن محله را ملاحظه کنید. ضمنا نهایتا هم با حفظ عبارت تپل محله این نامگذاری انجام شد و شرط این‌که یک یادمان فاخر در محددوده مسجد یا بولوار نیز نصب شود.»

اعتراض اهالی

هم‌چنین اهالی تپل محله (ته پل محله) نامه‌ای اعتراضی در حال امضا هستند تا از نام باقی مانده از این محله تاریخی مشهد دفاع کنند و مراتب اعتراض خود را به مراجع از جمله شورای اسلامی شهرمشهد و مراجع نظارتی اعلام کنند.