افزایش قطعی زنان معتاد متجاهر در مراکز بهزیستی

به گفته رضوان مدنی، نوجوانان و جوانان بیشتر به سمت گل و شیشه می‌روند و در بعضی از سنین دیگر افراد هروئین و تریاک استفاده می‌شود. به گفته او امسال آمار پذیرش زنان معتاد متجاهر در مراکز بهزیستی افزایش قطعی داشته است.

خبرآنلاین نوشت: تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی و شیوع کرونا در چند سال گذشته برای مردم و بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌ها سال‌های سختی را رقم زد. سازمان بهزیستی یکی از این سازمان‌ها بود. سازمانی با انواع مسئولیت‌ها در قبال بسیاری از مددجویانش یا مردم دیگر که چشم به آن و حمایت دست اندرکارانش داشتند.

فاطمه رضوان مدنی، رییس مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی یکی از این دست‌اندرکاران است. او در این گفتگو از افزایش انواع آسیب‌های اجتماعی در چند سال اخیر به ویژه بعد از شیوع کرونا گفت.

اگرچه به دلیل محرمانه بودن، ریز آمار این آسیب‌ها را بیان نکرد، اما توسعه فقر را یکی از عواملی دانست که به افزایش این آسیب‌ها دامن زده است. «یافته‌های حاصل از دو دوره پیمایش رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن، حاکی از آن است که در هر استانی وضعیت متفاوت است، ولی بطورکلی شواهد حاکی از افزایش و رشد برخی آسیب‌های فردی و خانوادگی است. به عنوان مثال بیکاری و مسائل اقتصادی ناشی از کرونا با آسیب‌های اجتماعی همچون: همسرآزاری، اعتیاد به مواد و … رابطه داشته‌اند. تماس‌ها با سامان ۱۴۸ همزمان با شیوع کرونا افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است.»

او می‌گوید دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر معتاد در کشور وجود دارند که زنان معتاد ۲۸۰ هزار نفر از این جمعیت‌اند. به گفته وی شکست عاطفی، افسردگی، اختلالات روانی، اختلالات شخصیتی، نبود اعتماد بنفس و… از مهمترین عوامل روانی‌اند که زنان را مستعد مصرف مواد مخدر می‌کند.

افزایش قطعی زنان معتاد متجاهر در مراکز بهزیستی

به گفته رضوان مدنی، نوجوانان و جوانان بیشتر به سمت گل و شیشه می‌روند و در بعضی از سنین دیگر افراد هروئین و تریاک استفاده می‌کنند. او بیان می‌کند امسال آمار پذیرش زنان معتاد متجاهر در مراکز بهزیستی افزایش قطعی داشته؛ «تعداد تماس‌های موفق خط ملی اعتیاد در ۵ ماه اول سال ۱۴۰۰، ۲۱۲۵۷۳ نفر بوده و بیشترین تماس گیرندگان خط ملی اعتیاد زنان‌اند. بیشترین سؤالی که در سال جاری مردم از مواد می‌پرسند در مورد گل و تریاک بوده است.»

به گفته رئیس دبیرخانه رصد آسیب‌های اجتماعی و معلولیت‌ها، مهمترین علل طلاق از سه سال پیش تا الان، مسؤلیت‌پذیر نبودن، بی‌توجهی و کمبود مهارت‌های سازگارانه بوده است.

متن کامل این گفت‌وگو را در زیر بخوانید.

زنان تن‌فروش هم برای سقط جنین به ما مراجعه نمی‌کنند؛ چون ما اصلا امکانات آن را نداریم و جزء وظایفمان هم نیست. آن‌ها باید به مراکز وزارت بهداشت بروند

سازمان بهزیستی به ویژه مرکز شما چقدر توانسته به اهدافش در زمینه پیشگیری از اعتیاد برای زنان و مردان دست پیدا کند؟

با توجه به اینکه در زمینه پیشگیری از اعتیاد از طرف ستاد مبارزه با مواد مخدر بودجه‌ای به ما اختصاص ندادند، ولی از طرف NGO ها، فعالیت‌ها و برنامه‌های خوبی در پیشگیری از اعتیاد داشته‌ایم. تا قبل از شرایط کرونا، چون برنامه‌های پیشگیری حضوری بود ما در محله‌ها، مدارس، محیط‌های کار و محیط‌های اداری آموزش می‌دادیم، ولی الان به خاطر کرونا متوقف شده است.

چرا ستاد دو سال است به شما بودجه نداده است؟

چون در بودجه‌های ستاد، بودجه‌ای برای بحث پیشگیری و فرهنگی نگذاشته و برای درمان و کاهش آسیب بودجه گذاشته بودند.

یعنی بحث پیشگیری خیلی برای ستاد مهم نیست؟

نمی شود گفت مهم نیست. به هرحال بر اساس صلاحی که دیدند برای مسائل فرهنگی و پیشگیری در بهزیستی پول نگذاشته بودند.

خودشان این برنامه‌ها را دارند؟

حتما.

تعداد زنان معتاد در کشور نسبت به آمار مردان چقدر است؟

ما متاسفانه اطلاعات دقیق و شفاف و به روزی نداریم که بتوانیم به قطعیت الان بگوییم آمار اعتیاد یا اختلال مصرف مواد چقدر است(چه برای زنان و چه برای مردان). درباره زنان به دلیل محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی عدم قطعیت در آمارها بیشتر است. طبق شیوع‌شناسی سال ۱۳۹۴ حدود ۱۰ درصد جمعیت زنان مصرف‌کننده مواد، بوده‌اند که با توجه به برآورد جمعیت مصرف‌کنندگان مواد (دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر) زنان معادل ۲۸۰ هزار نفر از این جمعیت‌اند.

در سال‌های اخیر چطور؟

آمار دقیقی نداریم. انشالله به زودی یک شیوع شناسی دیگری در سطح کشور انجام شود.

یعنی آخرین آمار ما برای ۶ سال پیش است؟

شیوع‌شناسی آماری است که به صورت کلی در کل کشور انجام می‌شود. این مطالعه‌ای بوده که در سال ۹۴ انجام دادند، ولی بعد از آن شیوع شناسی انجام نشده است.

بیشترین دلیل اعتیاد زنان چه بوده است؟

اختلال مصرف مواد در زنان همچون مردان دلایل پیچیده و گوناگونی با ابعاد فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد. در بعد خانوادگی، طبق مطالعات  انجام شده  بیشتر زنانی که مبتلا به اختلال مصرف مواد هستند همسران آن‌ها نیز معتاد بوده و یا اینکه سوء مصرف مواد در بین نزدیکانشان مثل پدر یا برادر و یا مادر وجود داشته است. در بعد فردی اختلال مصرف در بین زنان، می‌توان از عوامل شناختی و روانی نام برد که عواملی از قبیل  شکست عاطفی، افسردگی، اختلالات روانی، اختلالات شخصیتی، عدم اعتماد بنفس و… از مهمترین عوامل روانی‌اند که زنان را مستعد مصرف مواد مخدر می‌کنند.

درباره عوامل شناختی نیز نگرش مثبت به مواد در بین زنان (کاهش دردهای جسمی و چاقی) و عدم شناخت کافی در خصوص مضرات مصرف مواد از جمله مواردی است که در اعتیاد زنان نقش دارد. در خصوص عوامل اجتماعی نیز محل زندگی و نحوه‌ دسترسی به مواد بیشترین تاثیر را داشته است. فقر و رفاه بیش از حد نیز به عنوان عوامل اقتصادی و اجتماعی مستعدکننده اختلال مصرف مواد شناخته شده‌اند. در خصوص عوامل فرهنگی، عواملی از قبیل ضعف مذهبی، مصرف مواد برای تفنن و گذران اوقات فراغت، نبود امکانات تفریحی –ورزشی سالم و کم هزینه که می‌توانست جایگزین خوبی برای مصرف مواد شوند، عواملی هستند که باعث مستعد شدن مصرف مواد در بین زنان جامعه شده است.

بیشترین موادی که در بین مردان و زنان مصرف می‌شود، چه نوع موادی است؟

باز هم مطالعه دقیقی در این باره صورت نگرفته و بسیاری از معتادان واقعیت را در این باره در کمپ‌ها نمی‌گویند. اما نوع مصرف مواد در سنین مختلف متفاوت است. مثلا نوجوانان و جوانان بیشتر به سمت گل و شیشه می‌روند، در بعضی از سنین افراد هروئین و تریاک مصرف می‌کنند.

آمار برقراری تماس با خط ملی اعتیاد چقدر است؟ زنان بیشتر تماس می‌گیرند یا مردان و شما چه خدماتی در این زمینه ارائه می‌دهید؟

تعداد تماس‌های موفق خط ملی اعتیاد در ۵ ماه اول سال ۱۴۰۰، ۲۱۲۵۷۳ نفر بوده و بیشترین تماس گیرندگان خط ملی اعتیاد زنان‌اند. میانگین تماس گیرنده‌های زن در شش ماه اول ۱۲/۸۰ درصد بوده است.

هدف از راه‌اندازی خط ملی اعتیاد ارائه راهکارهای درمان اعتیاد، پیشگیری از مصرف مواد و ارجاع به مراکز درمانی اعتیاد است.

بیشترین سوالی که درباره نوع مواد مصرفی از خط ملی اعتیاد پرسیده می‌شود، کدام نوع است؟

بیشترین سؤالی که در سال جاری مردم از مواد می‌پرسند در مورد «گل» و «تریاک» بوده است.

درست است که یکسری از کمپ‌های معتادان زیر نظر بهزیستی نیستند و مجوز ندارند؟

بله، کاملا درست است. بعضی از کمپ‌ها غیرمجازند و در کشور فعالیت می‌کنند و زیر نظر بهزیستی نیستند. یعنی از بهزیستی مجوز نگرفته‌اند.

چرا این اتفاق افتاده است؟

ما متولی برخورد با مراکز غیرمجاز نیستیم؛ چون ما مقام قضایی یا مقام برخوردکننده نیستیم. سازمان بهزیستی سازمانی است که به افرادی که برای کار قانونی شرایط دارند مجوز می‌دهد. بنابراین روی مراکزی که زیر نظر ما هستند نظارت داریم و اگر کار خلاف روابط و اصول انجام دهند طبق آیین نامه‌ها با آنها برخورد می‌کنیم، ولی اجازه ورود به کمپی که غیر مجاز است نداریم.

چند کمپ مجاز برای زنان و مردان وجود دارد؟

تعداد مراکز درمان سرپایی‌مان که به آن‌ها ام ام تی (MMT) می‌گویند در سال ۹۹، ۱۰۹۲ مرکز و تعداد مراکز اقامتی‌مان ۱۱۴۵ بوده است. در سال جاری تعداد مراکز زیر نظر بهزیستی در کل کشور برای بهبود و باز توانی افراد دچار اختلال مصرف مواد، ۱۱۴۶ مرکز برای مردان و ۶۶ کمپ برای زنان است.

در حال حاضر چه تعداد زن در این مراکز پذیرش شده‌اند؟

تعداد پذیرش زنان ما ۶۵۶۵ نفر بوده است. ما در مراکز ماده ۱۶،‌ ۲۱ مرکز داریم که دو مرکز آن متعلق به زنان است. در مراکز ماده ۱۶ قم و خراسان رضوی، ۲۲۱۷ نفر از زنان در سال ۹۹ پذیرش شده‌اند.

این آمار نسبت به سال پیش افزایش داشته است؟

قطعا افزایش داشته است.

بعد از دستور جمع شدن وسایل رایگان پیشگیری از بارداری از خانه‌های بهداشت، شاهد افزایش بارداری‌ها به ویژه در میان زنان معتاد و متجاهر بوده‌اید؟

برای جواب به این سؤال نیاز به انجام یک پژوهش دقیق و روش‌مند است که ما در حال حاضر اطلاعات دقیقی در این خصوص نداریم.

سازمان بهزیستی همچنان این وسایل را در اختیار زنان دارای اعتیاد قرار می‌دهد؟

بله ما در بسته‌های کاهش آسیب، وسایل پیشگیری از بارداری را مثل کاندوم ارائه می‌دهیم که این هم نه به دلیل پیشگیری از بارداری، بلکه به دلیل پیشگیری از HIV، بیماری‌های مقاربتی، هپاتیت و.. است.

پس در واقع به شما دستوری مثل دستور به خانه‌های بهداشت برای جمع‌آوری وسایل پیشگیری از بارداری داده نشده است؟

خیر. فعالیت ما با خانه‌های بهداشت متفاوت است. ما فقط به زنان کاندوم می‌دهیم ولی دیگر قرص و این چیزها را باید از خانه‌های بهداشت بگیرند.

شما از میزان بارداری‌ها و سقط جنین‌هایی که بین زنان معتاد متجاهر صورت می‌گیرد، خبر دارید؟

خیر. این افراد برای سقط به مراکز ما مراجعه نمی‌کنند؛ چون ما اصلا مراکز درمانی نداریم. به مراکز درمانی وزارت بهداشت می‌روند. منظور ما از درمان، درمان اعتیاد است نه درمان بیماری و کارهای دیگر. زنان تن‌فروش هم برای سقط جنین به ما مراجعه نمی‌کنند؛ چون ما اصلا امکانات آن را نداریم و جزء وظایفمان هم نیست. آن‌ها باید به مراکز وزارت بهداشت بروند.

سازمان بهزیستی اطلاعی از میزان زنان تن‌فروش (نه فقط معتادان) دارد که در این چند سال اخیر افزایش داشته یا خیر؟

ما یکسری مطالعات در بحث رصد آسیب‌های اجتماعی انجام دادیم و یکسری اطلاعات هم داریم، ولی از این اطلاعات آماری را  به بیرون ارائه نمی‌دهیم.

یعنی این مطالعات فقط برای سازمان بوده است؟

خیر. به این دلیل است که ما آمار را به نهادهای تصمیم‌گیر برای برنامه‌ریزی می‌دهیم. این آمار اطلاعاتی نیست که در اختیار عامه مردم قرار دهیم.

به چه تعداد از معتادان متجاهر خدمات کرونایی داده شده است؟ و چه تعداد معتاد کرونایی تا به حال فوتی کرده‌اند؟

در سال ۱۳۹۹، در مجموع ۱۴۲۰ نفر معتاد متجاهر مبتلا به کرونا در مراکز ماده ۱۶ و تبصره ۲ ذیل آن گزارش شده است که از این تعداد ۱۴۸ نفر به مراکز درمانی ارجاع شده و یک نفر هم فوت کرده است. در سه ماهه اول ۱۴۰۰ در مجموع ۵۸۸ نفر معتاد متجاهر مبتلا به کرونا در مراکز ماده ۱۶ و تبصره ۲ ذیل آن گزارش شده است که از این تعداد ۷۴ نفر به مراکز درمانی ارجاع شده و تاکنون مواردی از فوت گزارش نشده است.

چرا بهزیستی معتادان زیر ۱۸ سال را درمان نمی‌کند؟

با توجه به حساسیت درمان اختلال مصرف مواد در افراد زیر ۱۸ سال، درمان این گروه توسط پزشکان و روان‌پزشکان متخصص و دوره‌دیده در مراکز بیمارستانی و کلینیک‌های تخصصی و زیر نظر وزارت بهداشت انجام می‌شود و برای همین است که بهزیستی درمان نمی‌کند چون درمان این افراد حساس است.

مهمترین علت‌های طلاق از سه سال پیش تا الان چه بوده است؟

مهمترین علل طلاق از سه سال پیش تا الان، عدم مسؤلیت‌پذیری، بی‌توجهی و کمبود مهارت‌های سازگارانه بوده است. اگر بخواهم به تفکیک سال به سال بگویم به این شرح است: در سال ۱۳۹۷ :۱ -عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۶۰ درصد در رتبه اول، ۲ –بی‌توجهی با ۲.۷۹ درصد در رتبه دوم و کمبود مهارت‌های سازگارانه با ۲.۶۳ درصد در رتبه سوم هستند. در سال ۱۳۹۸ :۱ -عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۵۵ درصد در رتبه اول، ۲ –بی‌توجهی با ۳.۱۳ درصد در رتبه دوم و کمبود مهارت‌های سازگارانه با ۲.۹۵ درصد در رتبه سوم هستند. در سال ۱۳۹۹ :۱ -کمبود مهارت‌های سازگارانه با ۳.۵۸ درصد در رتبه اول، ۲ -عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۵۴ درصد در رتبه دوم و بی‌توجهی با ۲.۹۹ درصد در رتبه سوم است. در سال ۱۴۰۰ :۱-عدم مسئولیت‌پذیری با ۳.۷۳ درصد در رتبه اول، ۲-بی‌توجهی ۳.۰۱ درصد در رتبه دوم و بی‌احترامی با ۲.۸۸ درصد در رتبه سوم هستند.

با توجه به این رصدی که شما انجام داده‌اید، در این سال‌ها انواع آسیب‌های اجتماعی افزایش داشته است؟

یافته‌های حاصل از دو دوره پیمایش رصد آسیب‌های اجتماعی و عوامل تعیین‌کننده آن، حاکی از آن است که در هر استانی وضعیت متفاوت است، ولی بطورکلی شواهد حاکی از افزایش و رشد برخی آسیب‌های فردی و خانوادگی است. به عنوان مثال بیکاری و مسائل اقتصادی ناشی از کرونا با آسیب‌های اجتماعی همچون: همسرآزاری، اعتیاد به مواد و … رابطه داشته‌اند.

همزمان با شـیوع ویروس کووید ۱۹ در کشور، خط تلفنی صدای مشاور ۱۴۸۰ بـرای ارائـه خدمـات مشـاوره بـه صـورت گسـترده‌تر در کشـور معرفـی شد و بـرای تمامـی سـیم‌کارت‌هــای فعــال تلفــن همــراه از طریــق وزارت ارتباطــات و فنــاوری اطلاعــات کشــور پیامکــی بــا مضمــون «بــا مــا حـرف بـزن» ارسال شد. گزارش تحلیلی – توصیفی داده‌های حاصل از این مشاوره‌ها که در سال ۱۳۹۹-۱۴۰۰ روی داده‌های ثبت شده از این خط تلفنی انجام شده، حاکی از آن است که در اسـفند ماه سـال ۱۳۹۸ تعـداد تمـاس و  تعـداد مشـاوره ثبـت شـده رشـد قابـل ملاحظـه‌ای  را به دنبال داشـته اسـت.

به نظر می‌رسد افزایش نگرانی درباره آینده، ترس از ابتلا به ویروس، تطبیق با شرایط جدید، تغییر سبک زندگی، چگونگی طرح موضوع برای کودکان، ترس‌ها و نگرانی‌ها، کنش‌های مربوط به سوگ، ناامیدی، افسردگی، بی‌قراری و متعاقباً تشدید اختلالات روانی از دلایل اصلی این تماس‌ها بوده‌اند؛ که خود می توانند زمینه ساز افزایش آسیب‌های اجتماعی باشند.

بــر اســاس مطالعــه موسســه مطالعــات و پژوهــش بازرگانــی نــرخ فقــر شـهری، در سـال ۹۸ بالغ بر ۹.۵ درصـد رشـد داشته است. امـا آنچـه تأثیـر کاهـش تولیـد ناخالـص داخلـی ناشـی از کرونـا بـر فقـر را شـدیدتر خواهـد کـرد، مسـئله توزیـع اسـت. به عبارت دیگــر، تأثیــر کاهــش تولیــد ناخالــص داخلــی بــر تمــام گروه‌هــای اجتماعــی یکســان نخواهــد بــود.

همه‌گیری کوویــد۱۹ بــا اعمــال تعطیلی‌هــای گســترده و ….، بیشــترین تأثیــر را بــر بخــش غیررسمی اقتصــاد و مشــاغل غیردولتــی خواهــد گذاشــت. تمـام ایـن اسـتدلال‌ها، فـارغ از کاهـش درآمـد افـراد دارای شـغل، در بخـش غیررسـمی اسـت. غیرمنطقـی نیسـت اگـر فـرض شـود بیشـترین کاهـش درآمـد هم نصیـب افـراد دهک‌هـای درآمـدی پاییـن بوده و پاندمـی کوویـد۱۹ موجـب تشـدید فقـر و گسـترش وسـعت آن شده اسـت.

یکی از عوامل مهم و تعیین‌کننده در آسیب‌های اجتماعی نظیر: خودکشی، طلاق، اعتیاد ( مواد- الکل) فقر بوده است؛ و ضروریست در این زمینه  سیاست‌گذاری و برنامه ریزی‌های سریع وعملی  توسط  متخصصان امر صورت پذیرد.