آشتی تهران و ریاض در بغداد

مهسا مژدهی

بغداد شاهد حضور مقامات رده بالای کشورهای همسایه است تا اختلافات را کنار بگذارند و برای ثبات و صلح قدمی بردارند. اما ایا ابتکار الکاظمی به نتیجه ای خواهد رسید؟

نشست بغداد با غایبی بزرگ اغاز به کار خواهد کرد. در حالی که نخست وزیر عراق از رهبران کشورهای منطقه و روسای جمهور دعوت به عمل اورده تا به پایتخت این کشور برای شرکت در نشستی منطقه ای بروند، نام بشار اسد را جا انداخته است. این نشست یک مهمان فرامنطقه ای هم دارد. امانوئل مکرون از فرانسه به عراق  آمده تا حالا که حضور امریکایی ها در خاورمیانه در حال کمرنگ شدن است جای پای خودش را محکم کند.

در یک ماه اخیر بغداد تلاش کرده تا کنفرانسی یک روزه را در عراق به راه بیندازد که میزبان مهم ترین رهبران منطقه باشد. عراق نیاز دارد تا نقش خود را در خاورمیانه پررنگ تر کند. این کشور بعد از دهه ها جنگ و درگیری و نابه سامان به دنبال احیای روابط خارجی و به دنبال آن بهبود وضعیت داخلی خود است . الکاظمی که به انتخابات پارلمانی نزدیک شده به دنبال آن است که نقش عراق به عنوان کشوری مهم و موثر در منطقه را به اثبات برساند. اما این مسیر برای او آسان نخواهد بود.

امیدها به آشتی تهران و ریاض در بغداد

یکی از مهمترین اهداف کشورها برای حضور در عراق و نشست بغداد پیگیری روابط تنش آلود خود با دیگران و بهبود روابط است. فواد حسین وزیرخارجه عراق در سفری که به ایران و عربستان داشت از مقامات ارشد دو کشور دعوت کرد تا به عراق سفر کنند. با این حال هر دو کشور پاسخ به این که کدامیک از مقامات خود را به کشور همسایه بفرستند تعلل کردند. هفته گذشته ابتدا عربستان بود که اعلام کرد که نه بن سلمان، ولیعهد و تنظیم کننده سیاست خارجی این کشور بلکه وزیرخارجه به بغداد سفر خواهد کرد. دو روز بعد هم ایران تصمیم مشابهی اتخاذ کرد تا عراق اولین مقصد وزیرخارجه تازه کشورمان باشد.

پیش از این پیشبینی می شد که عراقی ها به دنبال آن هستند تا دیداری را در حاشیه این مراسم بین مقامات ایرانی و عربستانی برقرار کنند که بتواند زمینه ساز آشتی دو کشور شود. اما با اعلام اینکه مقامات ارشد ریاض و تهران به این سفر نخواهند رفت، امیدها برای موثر واقع شدن این دیدار کاهش یافت.

در ماه های اخیر گزارش های زیادی در مورد گفتگوهایی بین ایران و عربستان به میزبانی عراق منتشر شده بود. به نظر می رسد که بغداد مایل است تا میانه دعوای دو کشور را بگیرد و این دو را بعد از شش سال تنش با یکدیگر آشتی دهد. یکی از محور های مورد نظر در نشست بغداد هم همین تنش ها بین ایران و عربستان و یافتن راه حلی برای آن بود. مذاکرات بین عربستان و عراق در هفته‌های اخیر به دلیل تشکیل دولت جدید در ایران متوقف شده است. ایرج مسجدی، سفیر ایران در عراق، ماه گذشته ابراز امیدواری کرده بود که ادامه این مذاکرات منجر به شروع به کار نمایندگی‌های دیپلماتیک دو کشور شود.

منطقه خاورمیانه با رفتن ترامپ و امدن بایدن دچار تغییراتی شده است و کشورهای عربی در صدد آن هستند که خود را با این تغییرات که چندان به سود آنها نبوده هماهنگ کنند. خروج ایالات متحده از افغانستان زنگ خطری را برای کشور های متحد امریکا به صدا در آورده که بایدن ممکن است در صدد آن باشد تا رویای چندین ساله امریکا برای کاهش توجه به خاورمیانه و تمرکز بر جنوب شرق اسیا را عملی کند و آنها تنها بمانند. این امر سبب شد تا به فکر بیفتند که روابط دشوار منطقه را سرو سامانی بدهند.

از سوی دیگر عراق خود را تا اندازه ای قربانی اختلافات کشورهای منطقه از جمله ایران و عربستان می داند. چرا که برای بغداد صلح و اشتی و ثبات در خاورمیانه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و  الکاظمی سعی دارد تا اغازگر این اقدامات باشد.

هر چند که از وقتی تهران و ریاض اعلام کرده اند تنها وزرای خارجه خود را به عراق می فرستند، تنور نشست بغداد سرد شده اما هنوز هم می شود امیدوار بود که در این نشست دو کشور طرف گفتگو با یکدیگر باشند و بتوانند در مسیر حل اختلافات خود قرار بگیرند. حسین امیرعبداللهیان که به تازگی سکان دار وزارت خارج کشورمان شده سابقه طولانی در حوزه خلیج فارس و کشورهای عربی دارد و به زبان عربی هم مسلط است. به نظر می آید که یکی از دلایل انتخاب او اشنایی به مسائل در منطقه باشد. برخی معتقدند که حضور امیرعبداللهیان در جلسه گفتگو در کنار مقامات کشورهای عرب که با تهران اختلافاتی دارند می تواند شروعی برای حل بحران ها باشد. هر چند که اگر دو کشور تصمیم می گرفتند مقامات ارشد خود را راهی بغداد کنند، اوضاع می توانست بهتر پیش برود.

حسین امیرعبداللهیان هفته گذشته در حالی که در مجلس شورای اسلامی حضور یافته بود، گفت که اولیت سیاست خارجی او کشورهای غرب و شرق اسیاست. نشست بغداد نخستین فرصت برای تیم تازه وزارت خارجه در غرب اسیاست تا بتواند توانمندی خود رابرای ایجاد روابط موثر با کشورهای همسایه عربی محک بزند. ایران در 6 سال گذشته تنها با بخشی از جهان عرب ارتباط داشته است و گروه دیگری از این کشورهای به رهبری عربستان سعودی روابط خود را با تهران به حداقل رسانده بودند و حتی در مواردی به دشمنی با کشورمان می پرداختند. در این میان برجام و گفتگوهای وین هم برای این کشورها دستاویزی برای فشار به ایران بود. عربستان سعودی در کنار رژیم صهیونیستی از مخالفان سرسخت توافق هسته ای بود. برخی تحلیلگران معتقدند برای ایران که در گفتگوهای وین به دنبال بازگرداندن منافع خود در برجام است، اشتی با سعودی ها می تواند گام مهمی باشد تا یکی از مخالفین اصلی منطقه ای برجام، جبهه اش را تغییر دهد.

در ایران چه دولت پیشین و چه دولت سیزدهم امادگی خود را برای بهبود روابط و حل بحران های منطقه اعلام کرده اند. این پیشنهادات تا زمانی که ترامپ  بر سر کار بود از سوی سعودی ها جدی تلقی نمی شد و آنها ترجیح می دادند که علیه تهران با واشنگتن متحد باشند. اما سیاست دموکرات ها در منطقه ریاض را واداشته تا به چراغ سبز ایران پاسخ مثبت دهد. سلسه گفتگوهایی که عراق واسطه آن بود هم بخشی از این تحول است. از سوی دیگر حل بحران یمن هم بدون مشارکت ایران و عربستان ممکن نیست و بخشی از تمایل دو کشور برای حل اختلافاتشان به همین موضوع برمیگردد. دو کشور دریافته اند که با ادامه تنش ها، نمی توان برای جنگ یمن پایانی متصور شد. مگر اینکه اختلافات منطقه ای حل و فصل شوند و بعد اثر آن بر یمن دیده شود.

عراق ناچار است تا برای بهبود وضعیت خود و ایجاد ثبات داخلی، نقش خود را در منطقه تقویت کند. شخص الکاظمی هم مایل است تا برگ برنده ای را در انتخابات پیش رو داشته باشد. نشست بغداد از این دو زاویه برای عراقی ها اهمیت زیادی دارد. به ویژه اینکه مکرون هم در آن شرکت دارد و عملا همه کشورهای مهم منطقه به جز سوریه در سطح مقامات بالای خود در آن حضور دارند. مهم ترین ماموریتی که در حال حاضر عراق در زمینه بین المللی برای خود تعیین کرده، کمک به ثبات منطقه از راه اشتی دادن کشورها و حل اختلافات بین آنهاست. چرا که در سال های اخیر این کشور خود را زمین بازی برای اختلافات همسایگان می دیده است. به نظر می رسد که حتی اگر نشست بغداد نتواند آنطوری که باید نقش خود را ایفا کند اما شروع چنین گفتگوهایی می تواند در بهبود روابط کشورها کمک کننده باشد.