سیزدهمین رئیس‌جمهور با برجام چه می‌کند؟

مهسا مژدهی

بر اساس رویکردی که کاندیداهای ریاست جمهوری از خود نشان داده اند، تقریبا همه انها با احیای توافق هسته ای مخالفتی ندارند . اما به مسائل داخلی در کنار روابط خارجی هم توجه نشان داده اند.

چیزی تا انتخابات ریاست جمهوری باقی نمانده و حسن روحانی به زودی ریاست جمهوری را ترک خواهد کرد تا دولت تازه ای با سیاست های احتمالا متفاوت از او با مسائل رو به رو شود. یکی از مسائل مهمی که دولت آینده با آن روبه روست، مساله سیاست خارجی است. پرونده های زیادی از دولت دوازدهم باقی خواهد ماند که رییس جمهور بعدی باید به آنها رسیدگی کند. مهم ترین موضوع، بازگشت به برجام و احیای آن است. خروج ترامپ از توافق هسته ای آن را با بحران رو به رو کرده بود و  حالا دولت بایدن می خواهد اشتباه دولت پیشین را به نحوی جبران کند. مذاکراتی که در وین هفته هاست جریان دارد، به نتایج نسبتا خوبی رسیده است اما بحث هایی باقی مانده و به نظر می رسد حداقل در موضوع راستی ازمایی دولت بعد مسئول خواهد بود. از سوی دیگر سیاست خارجی ایران در خاورمیانه هم دستخوش تغییراتی است و چیدمان قدرت ها در خاورمیانه وارد دوران تازه ای شده است.

با این حساب نام هر کسی که از صندوق رای بیرون بیاید، او وارث پرونده های زیادی در خصوص مسائل بین المللی خواهد بود.

اولویت با کشورهای همسایه است

یکی از جنجالی ترین موضوعات در زمینه سیاست خارجی، موضوع تحریم ابراهیم رییسی از سوی ایالات متحده امریکاست. او از سال نود و هشت در فهرست تحریمی ها قرار گرفته و برخی نگرانی ها بابت این موضوع وجود دارد. اما به نظر می رسد که به دلایل سیاسی این وضعیت می تواند به زودی تغییر کند. چرا که تهران به دنبال حذف همه تحریم هایی است که علیه ایران وضع شده است و در وین بر سر همین موضوع در حال چانه زنی است.

رییس شورای راهبردی ستادهای مردمی حامیان رئیسی در مورد رویکرد ابراهیم رییسی به توافق هسته ای می گوید: رئیسی قائل به مذاکره و ادامه برجام بوده ولی نه به عنوان موضوع اصلی کشور بلکه به عنوان مساله حاشیه ای که نباید مسایل مملکتی به آن گره بخورد. سردار علیرضا افشار در گفت و گو با خبرنگاران در تبریز، ادامه داد: مذاکره ای که با قاطعیت و قدرت از منافع جمهوری اسلامی ایران در برابر زیاده خواهی های استکبار جهانی انجام شود مورد قبول بوده و اگر این ۲ ویژگی مدنظر باشد برجام یا هر مذاکره دیگر بین المللی و قانونی می تواند در دستور کار قرار گیرد. رئیسی در چارچوب سیاست های نظام و آنچه در سیاست های خارجی پیش بینی شده عمل خواهد کرد و بر دیپلماسی عمومی تاکید دارد.

رییسی در سال نود و شش برجام را سندی مورد احترام  البته چکی دانسته بود که باید نقد شود. او امسال هم در اخرین مناظره ای که از تلویزیون پخش شد گفت:  اگر منافع ملت در قراردادی تامین شد ما هیچ مشکلی نداریم، وگرنه نمی‌توانیم منافع مردم را به حراج بگذاریم. از رئیس قبلی بانک مرکزی پرسیدند که منافع برجام چیست، پاسخ داد هیچ! حداقل به مواضع خودتان پایبند باشید. اقتدار خارجی امتداد اقتدار داخلی است. شما وقتی جوجه کُشی و صف مرغ دارید نمی‌توانید برجام را اجرا کنید. برجام یک قراردادی است که با شروط خود در کشور تصویب شده، برجام را یک دولت مقتدر می‌تواند اجرا کند. ما به برجام که با ۹ بند رهبری آن را تائید کردند متعهدیم اما برجام را شما نمی توانید اجرا کنید برجام نیاز به یک دولت مقتدر دارد آقایان اقتدار خارجی امتداد اقتدار داخلی است؛ مرغ  و تخم مرغ و جوجه کشی مشکل این چنینی  نمی تواند اقتدار ایجاد کند. او در مذاکرات قبلی چندان به موضوع برجام و اف ای تی اف وارد نشده بود.

آینده برجام و تعامل با جهان از نگاه نامزدهای انتخابات 1400؛چه خواهد شد؟

رییسی همچنین در برنامه دستخط گفت: یک روز اقتصاد را به یک قرارداد گره زدیم و گفتیم باید برجام بسته شود، یک روز به اجرای آن و روز دیگر به احیای آن گره خورد. اقتصاد کشور به هیچ عنوان نباید گره به نوعی از این قراردادها بخورد.این نامزد انتخابات ریاست جمهوری اعلام کرده که مخالف مذاکره نیست و اولویتش اول همسایگان ایران است. رییسی از به کارگیری نوعی عقلانیت در دنیا و محور قرار دادن منافع ملی سخن گفته و گفته که باید در دنیا با نوعی عقلانیت کار را دنبال کرد. عقلانیت و تدبیر ایجاب می کند منافع ملی را در هر صورت محور قرار بدهیم. در هیچ کجا از منافع ملی نباید گذشت.

رییسی رفع تحریم ها را در دستور کار دولت احتمالی خود اعلام کرده اما میگوید:«کسانی در مناظرات پیشین آمدند و گفتند که ما بلدیم با دنیا صحبت کنیم، ولی دانشجوی سال اول هم می‌دانست که وقتی در حال مذاکره‌ایم نباید بگوییم که آب خوردن ما هم به ‌مذاکره وابسته است یا آنکه خزانه خالی است! این تضعیف تیم مذاکره کننده است.»

مذاکرات برای اجرای برجام ادامه می یابد

عبدالناصر همتی رییس سابق بانک مرکزی معتقد است که گفتگوها در وین باید ادامه پیدا کند. او هم مدافع برجام است و در گفت وگو با رادیو جوان یاداور می شود:فعلا مذاکرات روی اجرای برجام است و سیاست دولت من هم همین است و احتمال دارد در این دولت اجرا شود و برجام مقدمه ای برای رفع تحریم ها است و رفع تحریم ها نیز رشد اقتصادی را به دنبال دارد و من نوید می دهم که آغاز دولت من با رفع تحریم ها همراه باشد.

او همچنین در توییتی می نویسد: معیشت اولین دغدغه مردم است و رفاه مهمترین نیاز آینده کشور. اما شرط لازم برای تحقق این دو به داشتن بینش اقتصادی در اعمال سیاست‌های اجرایی و تنش‌زدایی در سیاست خارجی و شرط کافی داشتن سیاست های اقتصادی دانش محور و غیر پوپولیستی است.

همتی درباره تعامل با جهان گفته است: با شرق با تمرکز بر۳ کشور چین، روسیه و هند می‌توانیم روابط راهبردی داشته باشیم. با عربستان ۳ دوره مذاکره داشته ایم و این مذاکرات در حال پیشرفت است و امیدواریم روابط حسنه با عربستان داشته باشیم.

او همچنین اعتقاد دارد: ارتباط ما با کشورهای خارجی بهینه نیست و ما دولت آینده را بر پایه‌های تعامل استوار خواهیم کرد تا در توسعه صادرات و جذب سرمایه گذاری خارجی موفق شویم.

این نامزد شصت و سه ساله انتخابات می گوید: تحریم‌های ظالمانه تمام درامدهای دولت، روابط اقتصادی و بانکی کشور را مختل کرده و با وجود تحریم و فشار حداکثری ثبات اقتصادی به طور کامل بر نمی‌گردد و همیشه انتظارات تورمی وجود خواهد داشت. برجام یک حرکت ضد امنیتی مهم علیه ایران را متوقف کرد. باید تنش‌زدایی و روابط راهبردی با اروپا را دنبال کنیم، همینطور روابط راهبردی با چین، هند و روسیه. روابط خارجی ایران باید در جهت توسعه اقتصادی ایران باشد.

کشور معطل موهومات نباشد

سعید جلیلی دردوران محمود احمدی نژاد پای ثابت گفتگوهای هسته ای بود. او در سطح نخست مذاکرات هسته‌ای و در شورای راهبردی روابط خارجی حضور داشت. اما رویکردش نسبت به دیگر کاندیداها نسبت به توافق هسته ای تندتر است. او در اردیبهشت ماه گفته بود:  دشمن تمام توان خود را به‌کار گرفته و از ابزارهایی برای فشار بر مردم ما استفاده می‌کند و یکی از این ابزارها، تحریم است. در این 8 سال راه‌حلی به‌نام مذاکره دنبال شد تا مسائل را حل کنند و گفتند امروز مردم می‌بینند که تحریم‌ها دو برابر شد. در برخی موضوعات که دولت وعده می‌داد حل می‌شود، الان خودشان اذعان دارند که حل نشده است. جلیلی ادامه داد: ما می‌گوییم اگر می‌خواهید با فشار دشمن مقابله کنید راهش تعامل گسترده و سازنده با جهان است و بسیار اهمیت دارد. چه کسانی نمی‌خواهند این کار انجام شود؟ کسانی که روابط با دنیا را در 4-5 کشور خلاصه می‌کنند و اینکه بگوییم دنیا فقط آمریکا و چند کشور اروپایی است و تمام توان‌مان هم صرف آن شود، نتیجه‌اش چیزی است که امروز می‌بینیم و امروز ما را تحریم کردند و سایر کشورها را هم برای این که با ما کار نکنند، تحریم کردند و علیرغم همه تعهدات در برجام، خود آمریکا هم تحریم کرد و بقیه را هم تحریم کرد که چرا با ایران تراکنش بانکی دارند. اروپایی‌ها بعد از برجام حاضر نشدند کار جدی انجام بدهند و حتی کانال مالی که گفته می‌شد هم آن‌طور که ادعا می‌شد، محقق نشد.

وی گفت: مذاکره‌ی صحیح باید باشد و مذاکرات غلط جواب نمی‌دهد و البته مذاکره غلط نیز یک راه است؛ دیپلماسی یک بُعد از سیاست خارجی است؛ باید از تمام ظرفیت‌های در عرصه سیاست‌های خارجی فعال شود.

او همچنین در مذاکره دوم هم حمله ای به سیاست خارجی دولت روحانی کرد: می گویید فلان توافق را کردیم تا تحریم ها برداشته شود اما وقتی تحریم ها دو برابر شد، می گویید جام اخلاق را بردیم. اگر تصمیم ها به موقع گرفته نشود، کشور معطل یکی دو تصمیم شود و چند شغله بین مسئولان رواج داشته باشد، کارها پیش نمی رود. اگر فرهنگ سیاسی اصلاح شود خیلی امور به راحتی شکل می گیرد، اما اگر این فرهنگ اشتباه به نسل بعد رفت، شرایط بدتر می شود.

جلیلی همچنین می گوید: برای ثبات اقتصادی نباید معطل مسائل موهوم دیگری بود. در مجمع تشخیص مصلحت گفتم کشور را معطل FATF نکنیم؛ کشورمان نباید نه معطل FATF و نه معطل تحریم‌ها باشد باید رشد اقتصادی و تعاملات خارجی اقتصادی ما باید با یک رشد چشمگیر شتاب پیدا کند و دولت در اینجا نقش دارد و باید ابتکارات جدیدی داشته باشد.

راه حل تعامل داخلی است

محسن رضایی از دیگر کاندیداها که برجام را سیاست خارجی جمهوری اسلامی می داند، می گوید: در مسئله مذاکرات هسته‌ای رهبر معظم انقلاب خط مشی قهرمانانه امکان و اختیار فوق‌العاده‌ای را به دولت دادند و جانانه هم حمایت کردند؛ قرار بود که اقدامات دولت به یک شاهکار بزرگ در رفع تحریم‌ها تبدیل شود ولی آنچه رخ داد آن بود که تحریم‌ها که رفع نشد بلکه تحریم‌های بسیار سنگینی هم به وجود آمد که نشان‌دهنده آن است که مسائل اینگونه حل نمی‌شود. او تاکید می کند:   ما اگر تعامل داخلی راه‌ نیندازیم تعامل خارجی هم بی‌نتیجه خواهد بود و اگر کرامت مردم و نخبگان را می‌خواهیم بایستی با آنها گفت‌وگو کنیم؛ دولت من دولت شایستگانی است که همه شایستگان در آن حضور دارند.

با توجه به نقش مستقیم رضایی در پروسه تصویب FATF دیدگاه وی در این زمینه هم قابل بررسی است، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام معتقد است حتی اگر مجمع تشخیص مصلحت نظام FATF را هم تصویب می‌کرد باز هم بانک‌های خارجی به دلیل سنتی بودن بانک‌های ایران با بانک‌های ما کار نمی‌کردند.این اظهارات و معطلی چندساله این لوایح درحالی است که «درویشعلی کریمی» رییس ستاد انتخابات محسن رضایی در خوزستان گفته است: «صحبت‌های آقای رضایی در مورد تلاش برای به تصویب رساندن FATF به معنی این است که می‌خواهد با دنیا تعامل کند. یکی از ایرادات و بهانه‌هایی که به ما گرفته می‌شود عدم تصویب FATF است؛ آقای رضایی گفته با همه دنیا تعامل خواهیم داشت اما منافع در مقابل منافع.»

آینده برجام و تعامل با جهان از نگاه نامزدهای انتخابات 1400؛چه خواهد شد؟

رضایی دیپلماسی کشور را دیپلماسی کاغذی توصیف می کند و معتقداست اگر درمذاکرات برجام دیپلمات‌های ما سفت و سخت مقابل زیاده خواهی آمریکا ایستاده بود امروز ترامپ از برجام خارج نمی‌شد. وی اولویت سیاست خارجی خود را کشورهای همسایه دانسته و اعلام کرده است: ما دنبال فتح بازارهای جدید هستیم. دیپلماسی اقتصادی را تقویت می‌کنیم. در سفارت خانه‌های سراسر کشور، رایزن‌های اقتصادی متبحر و مهارت افرین می‌گذاریم که دنبال بازاریابی باشند نه این که روی صندلی بنشینند و کارهای تشریفاتی انجام دهند. او در مورد اف ای تی اف می گوید:  پرونده اف ای تی اف در مجمع تشخیص مصلحت نظام باز است و اگر دولت من روی کار بیاید به طور جدی ابهامات را در داخل کشور، خارج از کشور و در دبیرخانه اف ای تی اف دنبال می‌کنیم. محمود واعظی البته در دولت به این گفته ها واکنش هم نشان داده و گفته است: همه مردم می‌دانند که لوایح مرتبط با «اف.ای.تی.اف» در مجمع تشخیص مانده بود و کار هم دست همان نامزد محترمی است که این حرف‌ها را گفته است. اما گذشته از اینها، برخی‌ها امروز سخن شیرین و جالبی را می‌گویند. تا آن زمان مرتب مصاحبه می‌کردند یا در جاهای مختلف می‌گفتند که «چه فایده که دو لوایح باقی مانده «اف. ای. تی. اف» را تصویب کنیم،ما که تحریم هستیم و تصویب این لوایح فایده‌ای ندارد.»حالا که بحث برداشته شدن تحریم مطرح شده و امیدها دراین زمینه پررنگ شده است، می‌گویند «چه فایده که به «اف.ای.تی.اف» بپیوندیم ، اگر تحریم‌ها برداشته شود، وقتی در فهرست خاکستری «اف.ای.تی.اف» هستیم، روابط بانکی ما که تغییر نمی‌کند.» این مواضع متناقض، بسیار عجیب و البته بسیار جالب است. زیرا «اف.ای.تی.اف» را خودتان نگه داشتید.

تیم مذاکره کننده مطلوب کدام است؟

قاضی زاده هاشمی از دیگر نمایندگان به دنبال فرد اصلح در وزارت خارجه خود است. او که البته با  با برجام اعلام موافقت کرده می گوید: ما حتماً مذاکره خواهیم کرد اما مذاکره نتیجه‌محور و با چارچوب مشخص براساس زمان‌بندی تعیین شده و نتایج ملموس. اینکه گفتم تحریم‌ها را بی‌اثر خواهیم کرد به معنی دور زدن تحریم‌ها نیست؛ دورزدن تحریم مشکلات خاص خود را دارد و البته فسادزا هم است. قاضی زاده در مورد تیم مذاکره کننده معتقد است که باید شخص حقوق خوانده بین الملل باشد، وزیر خارجه باید یک تاجر بین المللی باشد و وزارت خارجه باید ایرانیان خارج از کشور را محور اقتصاد قرار دهد و زنجیره تولید و تجارت ایجاد شود. او همچنین معتقد است که ایران باید با 15 کشور منطقه روابط خوبی داشته باشد.

مدافع سرسخت برجام

شاید هیچ کدام از دیگر کاندیداها به اندازه محسن مهرعلیزاده به برجام علاقه مند نباشد. او این توافق را تاریخی می داند. محسن مهرعلیزاده روز (۲۰ خردادماه) از طریق شبکه های تلویزیونی در ۴ استان درباره برجام قوی‌ترین پیمان بین‌المللی تاریخ ایران و قطع فساد و رانت به عنوان موانع تولید با مردم سخن گفت.

نامزد سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری گفت: کار ارزشمندی که تحت عنوان برجام در سه سال اول دولت تدبیر و امید به امضا رسید، قویترین معاهده بین المللی تاریخ ایران است که در سازمان ملل تصویب شد. مهرعلیزاده یادآور شد: برجام با تلاش دولت، مجموعه نظام و با یادآوری، مراقبت و نظارت عالی ترین سطح تصمیم گیران نظام، مقام معظم رهبری و سایر باعث شد ایرانیان نظریات خود را اعلام و اعمال کنند و به حق غنی سازی خود برسند حقی که تا دیروز نادیده گرفته می شد و آن را مکتوب کنند و بواسطه آن خطر چندین تحریم که منجر به جنگ و ناامنی می شد از سر ایران پرافتخار رد شود.

مهرعلیزاده با اشاره به اینکه باید برجام به نتیجه برسد؛ تاکید کرده است: «موضع ایران در برجام درست است باید با قدرت در برجام حضور پیدا کنیم تا برجام زنده شود. با حفظ برجام خواهیم توانست شرایطی فراهم کنیم که دارایی‌های بلوکه شده ایران به کشور برگردند.»

بنا به رویکردی که هر یک از کاندیداها تا کنون از خود بروز داده اند، همگی موافق توافق هسته ای بودند اما برای احیا برجام برنامه های متنوعی دارند. در میان آنها همتی و مهرعلیزاده علاقه بیشتری برای ادامه گفتگوها از خود نشان داده اند و رییسی هم با اعلام رویکرد مثبتش در مورد توافق هسته ای،‌ نشان داد که مسیر بازشت به برجام را طی خواهد کرد. باهمه اینها دولت در دست هر کدام از این افراد که باشد، سیاست های متفاوتی را از یکدیگر در پیش خواهند گرفت. اما سیاست های کلی نظام به ویژه در ماجرای برجام و برداشته شدن تحریم ها، تغییر زیادی نخواهد کرد.