واکنش تهران به تصویب احتمالی قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام چه خواهد بود؟
ادامه سیاست نه جنگ نه مذاکره
علی روغنگران
خبرگزاری فرانسه روز دوشنبه به نقل از منابع دیپلماتیک گزارش داد که سه کشور اروپایی عضو برجام (انگلیس، فرانسه و آلمان) علیرغم هشدار‌های ایران و روسیه قصد دارند قطعنامه ضد ایرانی خود که از حمایت آمریکا نیز برخوردار است را در پایان هفته جاری در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رای بگذارند. بر اساس نسخه‌ای از این قطعنامه که به رویت خبرنگار خبرگزاری فرانسه رسیده است، در قطعنامه مذکور ضمن محکوم کردن اقدام ایران در توقف اجرای پروتکل الحاقی و تعلیق بخشی از بازرسی‌های آژانس در ایران، از ایران خواسته خواهد شد که فورا اجرای پروتکل الحاقی را از سر بگیرد. منابع دیپلماتیک به خبرگزاری فرانسه گفته‌اند که این قطعنامه ضد ایرانی احتمالا روز جمعه در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رای گذاشته خواهد شد. این منابع دیپلماتیک با اطمینان مدعی شده‌اند که قطعنامه مذکور در شورای حکام به تصویب خواهد رسید. محمدجواد ظریف با اشاره به احتمال صدور قطعنامه علیه ایران در این نشست گفت: «به هم ریختگی شرایط کنونی را از طریق سفیر ایران در وین به همه اعضای شورای حکام توضیح داده‌ایم، امیدواریم عقل غلبه کند و اگر چنین نشود راهکارهایی داریم.»
سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز بعد از جلسه روز دوشنبه با وزیر خارجه از قول ظریف گفته «محمدجواد ظریف در این نشست تاکید کرد که چنانچه در جلسه شورای حکام قطعنامه تخریبی علیه ایران صادر شود، ایران واکنش جدی نشان خواهد داد.»
به نظر می‌رسد منظور ظریف از «توجیه اعضای شورای حکام درباره به هم ریختگی شرایط کنونی»، شرایطی است که میان دولت و مجلس در ماه‌های اخیر حاکم بوده است. ایران هفته گذشته و همزمان با اجرایی شدن قانون «اقدام راهبردی» و خروج از پروتکل الحاقی آژانس میزبان مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی رافائل گروسی بود. نتیجه این نشست آنگونه که از زبان گروسی اعلام شد مثبت بود. ایران به آژانس وعده داد که تا سه ماه اقدامی در جهت اخراج بازرسان نداشته باشد و به گفته گروسی عملا تحولی در روابط تهران و آژانس رخ نداد. ظاهرا مسئولان دولت مدیرکل آژانس را قانع کرده بودند. بیانیه مشترک ایران و آژانس و در پی آن صحبت‌های گروسی در بدو ورود به وین خشم نمایندگان مجلس را به دنبال داشت به گونه‌ای که مجتبی ذوالنور رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس رسما اعلام کرد تا زمانی که دولت اجرای قانون اقدام راهبردی را به طور کامل در دستور کار خود قرار ندهد هیچ یک از نمایندگان دولت را به مجلس راه نداده و بررسی بودجه را متوقف خواهند کرد. این تهدید البته عملی نشد و با اظهارنظر رهبری به همان مرحله ختم شد، با این حال آیت ا… خامنه‌ای خواستار آن شده که دولت با دقت به آن عمل کند. او از مجلس و دولت خواست اختلاف نظرهایشان در این زمینه را حل کنند و از دوصدایی بپرهیزند. بخش دوم صحبت‌های ظریف حاوی «تهدیدی ضمنی» است. او گفته امیدوار است عقل غلبه کند و اگر چنین نشود «راهکارهایی» دارند. اگرچه وزیر خارجه توضیحی در مورد این راهکار‌ها نداده، اما گمانه‌زنی‌هایی در این زمینه می‌تواند وجود داشته باشد. در روز‌های اخیر آتش درگیری‌ها در منطقه خاورمیانه شعله‌ور شده و محافل غربی می‌خواهند جوری رفتار کنند که یک سر این تنش‌ها را در ایران ردگیری کنند.
در صورت تصویب قطعنامه ایران چه خواهد کرد؟
در یک سناریوی بدبینانه ممکن است روز جمعه در نشست شورای حکام قطعنامه ای علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران تصویب شود و تهران هم توافق هفته گذشته با آژانس را کنار بگذارد، اما جمهوری اسلامی ایران به صراحت عنوان کرده است که آمادگی لازم برای تقابل با هر سناریویی را دارد، حتی اگر در بدترین سناریوی ممکن نهایتا با صدور قطعنامه و لغو بیانیه آژانس کار به ارجاع پرونده فعالیت هسته ای ایران به شورای امنیت کشیده شود و نهایتا تحریم‌های این سازمان احیا شوند. در این شرایط باز تهران خود را آماده برای تقابل با این تحریم‌ها کرده است. اما در آن سو امکان دارد ایران واکنش های انتحاری بیشتری مانند خروج از NPT را در دستور کار داشته باشد که شرایط را به شدت حاد، پیچیده و بغرنج خواهد کرد. البته هیچ کدام از طرفین یعنی نه ایران و نه آمریکا تمایلی ندارند که شرایط به این سو کشیده شود، اما اینکه در آینده چه اتفاقی رقم خواهد خورد باید منتظر ماند و دید. علیرغم این مسئله فعلا در این جنگ اراده ها، ایران و ایالات متحده آمریکا حاضر به عقب نشینی از مواضع خود نیستند. حال این که تهران و واشنگتن تا کجا پیش روند، چه اقداماتی را انجام دهند و چه اتفاقاتی رقم خواهد خورد، هنوز مشخص نیست.
ولی آنچه قطعی به نظر می‌رسد این است که ایران دلیلی برای عقب نشینی و تسلیم در برابر آمریکا و دادن امتیاز به واشنگتن، بدون آنکه امتیاز مشخص و هم وزنی را به دست آورد را ندارد.
دور جدید تنش ها در منطقه با نقش آفرینی بایدن
روز پنجشنبه گذشته ارتش آمریکا به دستور مستقیم جو بایدن به مواضع نیرو‌های تحت حمایت ایران در سوریه حمله کرد. وزارت دفاع آمریکا گفته که این حملات به تلافی حملات موشکی اخیر علیه مواضع آمریکا و ائتلاف بین‌المللی در فرودگاه اربیل صورت گرفته است. آمریکا ادعا کرده که این حملات از سوی نیرو‌های مورد حمایت ایران انجام شده است؛ ادعایی که ایران آن را رد کرده، اما بایدن صراحتا ایران را مقصر خواند و گفته باید مراقب رفتارهایش باشد. پس از این حمله آمریکا به مواضع نیرو‌های مورد حمایت ایران در سوریه ایک شیفرین خبرنگار PBS در توئیتر خود نوشت: «به گفته دو تن از مقامات ارشد دولت بایدن پس از حمله به سوریه از طریق کانال سوئیس به تهران پیام داده که حمله متناسب بود. ترجمه پیام این است: آمریکا می‌خواهد این مرحله به پایان برسد.»
اما این مرحله به این راحتی به پایان نمی‌رسد. پس از حمله هوایی آمریکا به خاک سوریه و در نزدیکی مرز این کشور با عراق، خبر‌هایی از حمله موشکی نیروی هوایی رژیم صهیونیستی به منطقه‌ای در حوالی پایتخت سوریه منتشر شده است. روز دوشنبه خبرگزاری فرانسه با انتشار گزارشی از دمشق از حمله موشکی اسرائیل به منطقه “سیده زینب” واقع در جنوب پایتخت سوریه خبر داده است. خبرگزاری فرانسه نیز از تشکیل جلسه‌ای امنیتی در تل آویو خبر داده و گفته غروب یکشنبه این جلسه با حضور مقامات ارشد امنیتی اسرائیل برگزار شده است. گفته می‌شود هدف از برگزاری این جلسه بررسی واکنش اسرائیل به حمله به کشتی خودروبر اسرائیلی «ام‌وی هلیوس ری» بوده است. بنی گانتس وزیر دفاع اسرائیل روز شنبه ایران را مسئول حمله به این کشتی باری دانست. این کشتی در دریای عمان هدف حمله قرار گرفته است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل نیز در یک مصاحبه رادیویی ایران را مسئول انفجار در کشتی تحت مالکیت اسرائیل در دریای عمان خواند. کشتی هلیوس ری روز چهارشنبه بندر دمام عربستان سعودی را ترک کرد و قرار بود هفته آینده به سنگاپور برسد. انفجار در فاصله میان پنجشنبه و صبح جمعه در کشتی که اتومبیل حمل می‌کرد روی داد. براساس پایگاه داده‌های کشتیرانی سازمان ملل، این کشتی تحت مالکیت شرکت کشتیرانی «رِی» در تل آویو بوده است. سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه این اتهام‌زنی را قویا رد کرده، اما روزنامه کیهان گزارشی منتشر کرده که در آن بار را به گردن ایران انداخته است. کیهان در سرمقاله خود نوشت: «شناسایی این کشتی که وانمود می‌شد متعلق به نیروی دریایی انگلیس است و پرچم کشور دیگری را داشت و وانمود می‌شد باربری است و زدن آن طوری که، تلفات نگیرد، نشان می‌دهد، این کار، تمیز و حرفه‌ای انجام شده است… خلیج‌فارس منطقه تحت تسلط نیرو‌های مقاومت است.»
بعد از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران به ویژه در حوزه نفت و انرژی در سال 2018، تنش‌ها در آب‌های جنوبی ایران و تنگه هرمز بالا گرفت. از آن زمان واشنگتن ایران را به دست داشتن در چند حمله به کشتی‌ها در اطراف تنگه هرمز متهم کرده است.
احتمال رویارویی نظامی بین ایران و آمریکا چقدر جدی است؟
روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال روز یکشنبه در گزارشی به نقل از دو دیپلمات ارشد غربی اعلام کرد که ایران پیشنهاد مذاکره هسته‌ای مستقیم با حضور آمریکا و اروپایی‌ها را رد کرده است. در همین راستا سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران یکشنبه شب در مواضعی که موید این خبر بود اعلام کرد که “با توجه به مواضع و اقدامات اخیر آمریکا و سه کشور اروپایی، جمهوری اسلامی ایران زمان را برای برگزاری جلسه غیررسمی پیشنهادی توسط هماهنگ‌کننده اروپایی برجام مناسب نمی‌داند.” با توجه به تنش های اخیر بین دو کشور، به هر مقدار که تحرکات دیپلماتیک کم رنگ شود بستر برای تقابل و تنش افزایش پیدا می کند. در این شکی وجود ندارد. اما لزوما این تنش مستقیما به درگیری و جنگ نظامی منجر نخواهد شد. از طرف دیگر اساسا استراتژی ایالات متحده آمریکا در قبال منطقه خاورمیانه کاملا مشخص است. لذا با تغییر روسای جمهور این راهبردها تغییر پیدا نمی کند، بلکه تنها شاهد تفاوت عملکرد و رفتار روسای جمهور در پیگیری این استراتژی ها خواهیم بود. پس چه دونالد ترامپ، چه باراک اوباما، چه بایدن و چه هر رئیس جمهور دیگری که در کاخ سفید روی کار بیاید بر اساس راهبرد مشخص ایالات متحده در قبال منطقه خاورمیانه عمل می کند. اما با تمام این تفاسیر وقوع جنگ نظامی تمام عیار بین ایران و آمریکا در دوره بایدن دور از ذهن به نظر می رسد.
به هر حال باید پذیرفت که معنی جنگ نظامی با تعریف کلاسیک و قدیمی آن برای آمریکایی ها تغییر پیدا کرده است. ایالات متحده دیگر بنایی برای لشکرکشی، بمباران‌های گسترده و صرف هزینه های گزاف مالی، تسلیحاتی و انسانی در جنگ با دیگر کشورها ندارد، آن هم با جمهوری اسلامی ایران که یکی از قدرت های مهم خاورمیانه است. ضمن این که اکنون آمریکا با مشکلات بسیار گسترده‌ای در داخل مواجه است که سبب خواهد شد بایدن بیشترین تمرکز و انرژی خود را بر رفع چالش ها، بحران ها و مشکلات داخلی بگذارد. اینها علاوه بر آن است که طی سال های اخیر ایالات متحده آمریکا مهمترین ابزار برای رسیدن به منافعش و تقابل با رقبای خود را در به کارگیری تحریم ها قرار داده است. یعنی اکنون وزارت خزانه داری، بانک ها و موسسات تجاری آمریکا به عنوان اتاق های جنگ عمل می کنند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.