کتاب تاریخ دوبله ایران بسته شد

مریم اصغری

چند روز پیش می‌گفتند که حال استاد جلیلوند، مرد حنجره طلایی دوبله خوب نیست و ریه‌هایش به شدت درگیر کرونا است. باورمان نمی‌شد. مدام فضای خبری را رصد می‌کردیم تا شاید خبری خوش از شرایط صاحب صدای ماندگار تاریخ سینما بشنویم. استوری ثبات شرایط جسمی که از صفحه رسمی او منتشر شد، می‌توانست خبری خوشایند محسوب شود. اما به فاصله چند ساعت…

در ذهن همه کسانی که صدای او را می‌شناسند، جلیلوند محکم است و همچون جوانی‌هایش پشت میکروفن با صلابت حرف می‌زند. صدایش مانند چهره براندو استوار و مصمم و امیدوار است.

به یاد فیلم‌های 007 می‌افتم و دیالوگ معروف «باند… جیمز باند!» در خطرناکترین لحظات از خطر در می‌رود و در حالی که کت و شلوار و کراواتش را مرتب می‌کند، نکته‌ای را هم به صلابت به جای کانری کبیر می‌گوید.

باور داریم که مرد خوش صدای دوبله می‌خواهد باز هم فریادهای باصلابتش به جای «ریچارد برتون» در «قلعه عقاب‌ها» را تکرار کند. در آن سکانس که با ابهتی چشمگیر به فرمانده دشمن می‌گوید «بنشین!» و چنان این کلمه را آهنین بیان می‌کند که آن فرمانده درجا میخکوب می‌شود.

کاش می‌توانستیم باور داشته باشیم که مردی که سال‌ها در استودیوهای ضبط تاریک و بدون تهویه دوام آورده، از تخت بیمارستان هم بلند می‌شود و کت و شلوارش را مرتب می‌کند و لبخندی دوباره به زندگی می‌زند.

اما خبر تلخ بود و جانکاه…

یکی دیگر از ستون‌های دوبله ایران و مفاخر این هنر بدرود حیات گفت و ما را با خاطرات بسیاری تنها گذاشت. صدای مردانه و گرم دوبله‌ای که در تاریخ دیگر تکرار نخواهد شد. وی همچون منوچهر اسماعیلی و زنده یاد ایرج ناظریان به مرد حنجره طلایی دوبله معروف بود.

صدای او از یاد هیچکس نمی‌رود

زنده‌یاد چنگیز جلیلوند از سال 1341 مدیریت دوبلاژ فیلم‌های ایرانی را آغاز کرد و پس از به جای گذاشتن کارنامه‌ای بی نظیر، بعد از انقلاب سال 1357 به مدت 20 سال در آمریکا به سر برد. اما سرانجام به ایران بازگشت و کار دوبله را از سال 1377 از سر گرفت و در کنار دوبله در چند فیلم سینمایی و مجموعه تلویزیونی نیز بازی کرد.

مرحوم منوچهر نوذری در اسفندماه 1377 پس از ورود او به ایران گفته بود: دوست عزیزی پس از 20 سال با خوشرویی تمام بازگشت و به خوبی از او استقبال شد و باید می‌شد. چراکه جزو ارکان مهم دوبله ایران است و صدای او از یاد هیچکس نمی‌رود. چراکه با صدای او زندگی میکردیم.

الماس دوبله ایران را از دست دادیم

زنده‌یاد جلیلوند در کنار فعالیت در حوزه دوبلاژ و بازیگری، به تدریس دوره‌های دوبله نیز مشغول بود. وی در برنامه «هنر دوبله» به عنوان مجری و در مسابقه «جادوی صدا» به عنوان داور حضور داشته است. این برنامه مسابقه‌ای در راستای انتخاب بهترین صدای جوان دوبله کشور بود و از مشهد نیز علی ضمیری در آن برنامه و در تیم استاد جلیلوند حضور داشت. علی ضمیری، یکی از چهره‌های شاخص این هنر در خطه خراسان که مقام برتر مسابقه را نیز از آن خود کرد.

ضمیری در گفتگو با روزنامه «صبح امروز» ضمن ابراز اینکه از نظر روحی در شرایط مناسبی نیست، بیان کرد: ایشان مرد بزرگی بود. بسیار آرام و متین بود و هیچگاه خود را به حواشی‌های مختلف وارد نمی کرد. از ایشان خاطرات زیادی در ذهن دارم .

او با اشاره به اینکه لقب الماس دوبله ایران برای مرحوم جلیلوند به درستی اطلاق شده بود، گفت : به خاطر دارم روزی در کنار ایشان نشسته بودم و به من گفت می‌توانی فلان نقش را بازی کرده و صدای بم‌تری ارائه دهی؟ با توجه به اینکه صدای من نسبت به بعضی دوستان بم محسوب می‌شود، با تمام توانم با بم صدای خود صحبت کردم. بعد از من خود مرحوم جلیلوند به گونه‌ای همان نقش را با صدای بم اجرا کردند که من که صدای خود را بم‌ میدانم، از صدای ایشان بسیار متحیر شدم و سرم را در لاک خود فرو بردم.

وی ادامه داد: استاد جلیلوند به سلامت خود بسیار اهمیت می‌داد. به گونه‌ای که اگر پیش از غذا، اتفاقی یک شیرینی می‌خوردند، دیگر به غذا لب نمی‌زدند و سلامت بسیار برایشان اهمیت داشت.

ضمیری با اندوه فراوان در انتهای صحبت‌های خود بیان کرد: متاسفانه کرونا رحم ندارد و چه حیف شد که جامعه دوبلاژ و جامعه هنری چنین صدایی را از دست داد.

گنجینه هنری یک ملت در حال نابود شدن است

ناصر ممدوح یکی از پیشکسوتان عرصه دوبلاژ با اشاره به اینکه «از شنیدن خبر درگذشت چنگیز جلیلوند بسیار شوکه هستم» گفت: به هیچ عنوان انتظار رخ دادن چنین اتفاق تلخی را نداشتم. منتظر بودم ایشان هرچه سریعتر از بستر بیماری بلند شوند و به کار بازگردند .بزرگان عرصه دوبله یکی یکی از دست می‌روند و فکر می‌کنم اینگونه گنجینه هنری یک ملت در حال نابود شدن است، چنگیز جلیلوند هم یک گنجینه ارزشمند بود که دیگر در میان ما نیست.

وی ادامه داد: او یکی از شاخصین و بزرگان هنر دوبله بود و فقدان ایشان برای جامعه هنر مخصوصا جامعه دوبله فقدان بسیار بزرگی است به خصوص اینکه توانایی غیر قابل کتمانی در زمینه گویندگی داشتند. نه تنها ایشان در امر گویندگی بسیار موفق بودند، بلکه فکر می‌کنم خلاقیت و مهارتی که در این امر داشت، او را نسبت به دیگران متمایز می‌کرد.

ممدوح با اشاره به اینکه «جلیلوند نه تنها هنرمند قابلی بود، بلکه از لحاظ اخلاقی هم شخصیت مثال نزدنی داشت» افزود: بسیار آدم با شخصیت، خوش اخلاق، خوش برخورد و مهربانی بودند هرچند که کار دوبله بسیار حساس و جدی است، اما ایشان سرکار نیز درکنارجدیتشان اخلاق خوش را همراه خود داشتند.

این هنرمند عرصه صداگذاری در پایان صحبت‌های خود مطرح کرد: اولین تجربه همکاری من با ایشان که اولین تجربه گویندگی من هم بود، به سال ۱۳۴۰و در کار «زاپاتا» اثر زنده یاد عطاالله کاملی باز می‌گردد، من آنجا برای اولین بار وارد این عرصه شدم و در آن فیلم یک جمله گویندگی کردم و آقای جلیلوند نیز در نقش مارلونبراندو صحبت می‌کردند.آخرین تجربه کاریمان هم برای سریال «خانه کاغذی» بود، هیچ‌گاه دلم نمی‌خواست درباره آخرین تجربه همکاریمان صحبت کنم، ایشان خیلی هنرمند بزرگی بود و حالا که از پیش ما رفتند جای خالی‌شان حس می‌شود، روح‌شان شاد…

و آثار ماندگار…

صدای گیرای زنده یاد چنگیز جلیلوند قابلیت گویندگی به جای جوان‌های نقش اول و شخصیت‌های اصلی با صلابت و تاثیرگذار سینمایی را فراهم کرده بود. وی در گویندگی‌هایش قابلیت تیپ‌سازی داشت و در فیلم‌های مختلف به جای دو نقش صداگذاری می‌کرد..

مشهورترین گویندگی‌های وی در فیلم‎های سینمایی خارجی به جای مارلونبراندو، پل نیومن، برتلنکستر، ماکسیمیبیان شل، ریچارد برتون، پیتر اوتول، یولبراینر، کلینتایستوود، دین مارتین، شونکانری، و…بود.

در فیلم‌های سینمایی ایرانی به جای افرادی چون بهروز وثوقی، ناصر ملک مطیعی، منوچهر وثوق، ایرج قادری، بهمن مفید، مرتضی عقیلی، جمشید مشایخی، فردین، و…صحبت کرده بود.

جلیلوند در گفتگو با فریدون جیرانی در کافه آپارات در خصوص صداگذاری برای فردین گفته بود: فردین برای من با دیگرانی که به جای آنها صحبت کردم فرق داشت. زمانی که در آمریکا بودم از شبکه تلویزیونی ایرانی زبان و رادیوهای مختلفی به سراغ من آمدند که باصدای فردین صحبت کنید. گفتم من با صدایی که به جای فردین صحبت کردم، هرگز در رادیوها و تلویزیون‌ها و بلندگوهای شما صحبت نخواهم کرد. فردین برای من نمرده است هنوز زنده است و تا من هستم فردین هم زنده است.

شما ارکان سینمای ایرانی، حیف از وجود نازنینت

حوالی سال86 و در جشنواره حافظ بود که حامد بهداد به عنوان بهترین بازیگر مرد فیلم «روز سوم» انتخاب شد و به خاطر علاقه دیرینه به استاد جلیلوند، جایزه خود را بر روی سن به ایشان تقدیم کرد. حامد بهداد در جایی گفته بود آرزو دارد استاد جلیولوند در فیلمی به جای او صداپردازی کند که این اتفاق در فیلم «جرم» افتاد. پس از خبر درگذشت وی، حامد بهداد، هنرمند جوان و موفق مشهدی در اینستاگرام خود نوشت: « شما ارکان سینمای ایرانی، حیف از وجود نازنینت»

رفتنت باورکردنی نیست

خبر درگذشت استاد جلیلوند به فاصله کوتاهی در فضای مجازی پیچید. سعید شیخ‌زاده، مدیر دوبلاژ و گوینده جوان نیز به فاصله چند ساعت از پست قبلی خود در اینستاگرام در خصوص آرزوی بهبودی و سلامتی برای استاد چنگیز جلیلوند نوشت: هنر ایران همیشه به داشتنت می‌نازید، صد حیف… که رفتنت باورکردنی نیست. صدایت تا ابد جاودانه خواهد بود

صدای تاریخ خاموش شد

غم انگیز است که بازهم ستاره‌ای دیگر از دنیای دوبله پر کشید. یاد دیالوگ مشهور پل نیومن در فیلم بیلیاردباز با صدای او افتادم: « بشکه من بهترینم، حتی اگر ببازم بازهم بهترینم» و چه تلخ است که حالا باید به صدای بلند بگوییم که شما نباختید، دنیا بود که شما را از دست داد و تاریخ صدایش خاموش شد. جایی نوشته بود بعضی صداها را باید در آغوش گرفت مثل یک دوست صمیمی و چه میشد که اگر صدا، جرم فیزیکی داشت.