گزارشی از حواشی پیرامون انتشار آلبوم علی زند وکیلی؛
حق معنوی اثر را حفظ کنید، حتی شما دوست عزیز!
مریم اصغری
ما انسان‌ها از هنر لذت می‌بریم اما این بدان معنا نیست که به هر شکل و نوعی از هنر دیگران استفاده کنیم. بنابراین تنها خالق آثار ادبی و هنری، حق استفاده از آثار خود را دارند و دیگران حق کپی آثار دیگران را ندارند. به این حق اصطلاحا امروزه حق کپی رایت می‌گویند. متاسفانه هنرمندان امروزه به علت نا‌آگاهی‌هایی که در زمینه حقوق خود دارند، بسیار مورد سواستفاده قرار می‌گیرند. این در شرایطی است که حتی در بعضی کشورهای پیشرفته‌تر نقاشی‌های کودکان بالای سه سال مورد حمایت کپی رایت قرار می‌گیرند.
موضوع بحث برانگیز در این خصوص این است که استفاده از آثار ادبی و هنری به طور اخلاقی نیاز به اجازه خود صاحب اثر دارد، اما از آنجا که این آثار به راحتی می‌توانند در اختیار دیگران قرار بگیرند، ممکن است خیلی‌ها بدون اجازه و رعایت کپی‌رایت از آنها استفاده کنند. برای حمایت از این آثار در کشورهای دیگر سازمان‌های بین‌المللی کپی رایت وجود دارد که متاسفانه ایران عضو این سازمان‌ها نیست.
با این پیش توضیحات خواستیم این موضوع را یادآوری کنیم که هنرمندان و نویسندگان و هر شخصی که از ایده‌های خود آثاری بوجود می‌آورد؛ دو نوع حق نسبت به آثار خود دارد. حق معنوی؛ به این معنا که اثر باید به نام خالق اثر منتشر گردد و اگر جایزه‌ای به اثر تعلق بگیرد، مالک آن جایزه خالق اثر ادبی می‌باشد و شخص دیگری حق ندارد که آن را به نام خود منتشر کند یا این حق را از پدید آورنده اثر سلب کند. حق دوم،حق مالی نسبت به اثر است. بر خلاف آنچه که اکثر عموم افراد تصور می‌کنند یک اثر هنری رایگان نیست و برای استفاده از آثار ادبی و هنری سایرین، باید هزینه به صاحب اثر پرداخت شود و حق استفاده مالی و کاربردی از یک اثر با صاحب آن اثر می‌باشد.
گام‌های ابتدایی احقاق حق مرحوم جمیله سادات کراماتی
بدون شک کسانی که به هر نوعی با جامعه هنری و ادبی مشهد در ارتباط هستند از موضوع استفاده از شعر مرحوم جمیله کراماتی که در شناسنامه آلبوم علی زند وکیلی به نام حسین منزوی منتشر شد، مطلع هستند و قطعا در صفحات مجازی برای یک بار هم که شده موضوعی مرتبط با این اتفاق را مرور کرده‌اند. حال با ارائه پیش گفتار بالا قصد داریم که به جهت احقاق حق این شاعره مرحوم گامی در راستای شفاف سازی این مهم برداریم. در این خصوص به سراغ سید احسان کراماتی، برادر وی رفتیم تا توضیحات تکمیلی را بشنویم.
احسان کراماتی می‌گوید: در فروردین ماه سال جاری بود که مرحوم خواهرم، پس از پیگیری و تلاش برای برقراری ارتباط با علی زند وکیلی و مدیر برنامه وی، پستی را در قالب شکوائیه ادبی در صفحه شخصی خود به اشتراک گذاشت و توسط دیگر شاعران خراسانی و بعضا کشوری بارها بازنشر شد و به کرات مسئولین این اتفاق بر روی این پستها تگ شدند.
متن شکوائیه مرحوم جمیله سادات کراماتی بدین شرح بود که« سال 93 به طور اتفاقی متوجه شدم که یکی از شعرهای من (که غزلی است از کتابی که در سال88 به چاپ رسانده‌ام) را جناب زندوکیلی اجرا کرده است؛ آن هم بدون اجازه و رعایت حقوق مربوط به مولف اثر. پیگیری زیادی صورت گرفت اما نتوانستم به ایشان و مدیر برنامه‌هایشان دسترسی پیدا کنم. (بعد از مدتی هم متوجه شدم که در بعضی از سایت‌ها نیز این شعر با نام حسین منزوی منتشر شده است) اخیرا هم که دسترسی حاصل شد، مدیر برنامه ایشان پشت گوش انداختند و دیگر پاسخی ندادند…. انشاالله که جناب زند وکیلی این اشتباه بوجود آمده را تصحیح کنند.»
احسان کراماتی ادامه داد: با وجود اینکه مدتی بود که خواهرم از این اتفاق مطلع شده بود، نمی‌خواست موضوع را بیش از اندازه بزرگ کند و ترجیح داد با مصالحه با مسئولین تهیه آلبوم، این موضوع فیصله پیدا کند. بنابراین در صفحه اینستاگرام خود، یعنی تنها راه دسترسی که موجود بود اقدام به برقراری ارتباط کرد و مستندات خود را شرح داد. اما توسط مدیر برنامه علی زند وکیلی مورد استقبال و پیگیری قرار نگرفت.
کرامات در پایان‌بندی صحبت‌های خود مطرح کرد: شعر «متهم» با مطلع «دلم برای تو و حرف تازه‌ات تنگ است» در کتاب شعر مرحوم جمیله سادات کراماتی با عنوان «ماه را دوست دارم که شبهایت را» در سال 1388 توسط انتشارات موسسه انجمن قلم ایران به چاپ رسیده است. اما آلبوم «عبور از مه» علی زند وکیلی که این شعر در آن اجرا شده است، مربوط به سال 92 است. بنابراین با یک نگاه ساده می‌توان صحت این موضوع را بررسی کرد و جایی برای ایراد و بهانه در حفظ حق معنوی اثر باقی نمی‌ماند.
حق پایمال شده این شاعر خراسانی را به او بازگردانید
همچنین حسین غلامی دبیر انجمن شعر خیابان و یکی از افرادی که اخیرا در راستای شفاف سازی این اتفاق تلاش بسیاری را به انجام رسانده است در این رابطه می‌گوید: من هم دورادور در جریان بودم. اما زمانی که پیگیری‌ها به نتیجه نرسید مدام به این فکر می‌کردم باید بیشتر به این موضوع پرداخته شود تا حق پایمال شده این شاعر خراسانی به او بازگردد. هرچند که بیش از 40روز از فوت ایشان می‌گذرد اما بدون تردید حفظ این اثر می‌تواند دلگرمی بازماندگان وی باشد.
وی ادامه می‌دهد: شعر مرحوم جمیله سادات کراماتی از اینترنت دانلود شده که در آنجا به اشتباه این غزل به نام حسین منزوی ثبت شده بود. اما این اتفاق ماحاصل انتخاب شعر بدون هیچ تحقیقی از بستر نامناسب اینترنت است. طبیعتا رفتار حرفه‌ای ایجاب می‌کند که برای انتشار چنین آلبومی توسط خواننده مطرحی چون علی زند وکیلی حساسیت بیشتری لحاظ گردد.
عذرخواهی که شبیه عذرخواهی نبود!
غلامی می‌افزاید: با ارائه مستندات و توضیحات کافی همچون عکس صفحات کتاب و تاریخ انتشار و… به ادمین پیج اینستاگرامی «کپی پیست اورجینال»، طی رشته استوری‌هایی به شرح کامل این مطلب پرداخته شد و حمایت‌ها و بازخوردهای زیادی توسط کسانی که دغدغه هنر دارند به انجام رسید. پس از آن با پست‌های این افراد و منشن کردن آقای زند وکیلی در همان ساعات ابتدایی صدا به گوش او رسید. اولین عکس‌العمل این خواننده سرشناس، حذف پست مربوط به این غزل از صفحه شخصی خود بود. من و دیگر دوستانی که از ما حمایت می‌کردند پس از این اتفاق در دایرکت و دیگر پستها اعلام نظر کردیم. پس از آن به این فکر کردیم که برای پیگیری این موضوع باید فراتر از مشهد گام برداریم و در این خصوص به علیرضا بدیع، پیمان سلیمانی، علی بهمنی، نادر خطایی و تعدادی دیگر از شاعران مطرح کشوری اطلاع دادیم.
دبیر انجمن شعر خیابان تصریح می‌کند: زمانی که این افراد به چرخه پرس و جو کردن و هشتگ گذاشتن پیوستند، فردی به نام هامون بهرامی مقدم در کامنتی نوشت « من سازنده پروژه «عبور از مه» با صدای علی زند وکیلی هستم. این انتخاب شعر یک سهو از طرف بنده بوده است و مراتب عذرخواهی از خانواده زنده یاد منزوی و خاتم کراماتی حدود سه سال پیش انجام شد و پرونده این قضیه بسته شد»
وی می‌افزاید: از آنجایی که پست شکوائیه ادبی خانم کراماتی در سال جاری انتشار داده شده بود، صحت این ادعا تائید نمی‌گردد. خانم کراماتی اگر میخواستند این موضوع را از طریق شکایت پیگیری کنند، به راحتی امکانپذیر بود چراکه برادر ایشان از بهترین وکلای مشهد هستند و اگر میخواستند از این طریق اقدام کنند، حتی می‌توانستند غرامت مالی بگیرند. اما مرحوم فقط به حفظ حق معنوی اثر خود فکر می‌کردند. البته اینکه پیگیری از این طرق نشد بسته به تصمیم خود او بودو چراکه جدای از سایر مباحث، مدتها در نبرد با بیماری سرطان بودند. البته یک ماه قبل از فوت در 24 مهر مجدد پست خود را استوری نیز کرده و توسط شاعران مشهدی نیز حمایت شد و همچنان بر حفظ حق معنوی اثر خود تاکید داشتند.
وی تاکید می‌کند: پس از کامنت سازنده پروژه عبور از مه، علی زند وکیلی استوری مبنی بر اینکه این یم اشتباه سهوی بوده است، منتشر و اعلام می‌کند که شعر این ترک به نام خانم جمیله سادات کراماتی است. البته در واقع خیلی رنگ و بویی از عذرخواهی در آن دیده نمی‌شد و بیشتر توضیح حواشی بود. در نهایت اینکه رسانه‌ای کردن این موضوع به دلایلی حائز اهمیت است چراکه بعید می‌دانم این ترک بازنشر شود و یا حتی در بازنشر و در شناسنامه کار شاعر ترک معرفی گردد.
چه بسا حفظ حق معنوی اثر از حق مادی آن ارزشمندتر باشد!
بد نیست اشاره‌ای به ماده ۲ قانون حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان داشته باشیم. مطابق این قانون،آثاری که نتیجه فکر، ایده و ابتکار افراد هستند مورد حمایت این قانون قرار می‌گیرند. این آثار شامل یک نوشته، مجسمه، نقاشی، موسیقی، فیلم، عکس و حتی طرح‌هایگرافیکی و طرح‌های نرم افزارها نیز می‌باشد.
موضوع دیگری که در این بین می‌توان به آن اشاره کرد، مبحث پیگیری این موضوع با استفاده از وظیفه حمایتی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی از هنرمندان است. با توجه به تحقیقات ما، اگر نامه‌ای به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی ارسال و مستندات ضمیمه گردد، به راحتی می‌توان موضوع احقاق حقوق مولف اثر را توسط این اداره از وزارت ارشاد پیگیری کرد. چراکه چاپ کتاب مستقیما زیر نظر و تائید این وزارت است و به سادگی صحه بر این ادعای مرحوم کراماتی گذاشته می‌شود.
جا دارد اشاره‌ای به این موضوع نیز داشته باشیم که حفظ حق معنوی اثر چه بسا بیشتر از حقوق مادی آن ارزشمند باشد و بی شک اگر چتر حمایتی مستحکمی بر سر هنرمندان گسترده باشد، کمتر شاهد این چنین اتفاقاتی هستیم. در انتها نیز باید یادآور شویم که مصرانه پیگیر این موضوع از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی هستیم تا شاید به زودی اخبار خوبی را در این خصوص منتشر کنیم.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.