سرنخ بی گره بافی به مشهد رسید

بیست روز قبل برای عکاسی از بازار فرش مشهد راهی خیابان خسروی شدیم. بازار فرش هنوز رنگ و بوی گذشته را دارد. هنوز می‌شود صدای چرخ دستی‌ها را شنید. بعد از آن فقط رنگ هست و نقش، لنز را به هر سمتی که می‌چرخانی در پیچ و تاب نقش‌های «لچک ترنج» و «محرمات» و «کوزه کنانی» مات و مبهوت می‌شود. صدای اذان که در سر سرای بازار میپیچد سرا خلوت می‌شود. درب حجره‌ها بازاست اما کسی رفت و آمدی ندارد. فرصتیست تا کمی فارغ از شلوغی بازار روی سکویی بنشینم. اطلاعیه‌ای توجهم را جلب می‌کند.
متن اطلاعیه اتحادیه صنف فرش دستباف و مواد مصرفی مشهد به این قرار بود:
به اطلاع کلیه اعضای محترم صنف فرش دستباف می رساند با توجه به گزارشات واصله در خصوص تولید فرش های بی گره و گسترش آن در مراکز تولید فرش استان و در فرشهای اعلا بافت و با عنایت به اینکه بافت فرش های بی گره بر اساس قانون مصداق تقلب محسوب می‌شود و موجب اضرار به تولید ملی و لطمه به اعتبار جهانی فرش دستباف می گردد لذا از کلیه همکاران تقاضا می شود با بازرسین جهت نظارت و جلوگیری از تولید و عرضه فرش های بی گره کمال همکاری را به عمل آورند لازم به ذکر است در صورت مشاهده فرش های مذکور اقدام قانونی لازم انجام خواهد پذیرفت.
«فرش بی‌گره‌» چه اصطلاح عجیبی، مگر می‌شود فرش بدون گره بافته شود. هر وقت صحبت از فرش و نقش نگار اصیلش می‌شود. پای گره‌های بافنده‌ها که رج به رج روی هم می‌نشیند هم در میان است، اصلا فرش با صدای بافنده‌هایش موقع گره زدن است که جان می‌گیرد و زنده می‌شود؛ «تا به جا» «تا سر اول» «این یکی بجا» «صورتی دفتاد» …
نمی‌توان این موضوع را به همه قالی‌بافان‌ تعمیم‌داد
اما این اطلاعیه آغاز داستانی بود که 20 روز به طول انجامید. برای اطلاع دقیق‌تر از موضوع به سراغ فروشنده‌های بازار رفتم تا چند و چون کار را جویا شوم.
نیلچی یکی از فروشندگان بازار بود که دراین رابطه می‌گوید: مدتی در کرمان فرش بی گره بافته شد و اوضاع فرش کرمان را خراب کرد. اما در مشهد فرش بی گره نداریم. در اینجا دو رقم بافت «تابافت» و «جفتی بافت» داریم که هر دو گره دارد. در بعضی قالی ها بصورت اندک بافنده در آن‌ها دزدی می‌کند. قالی باف‌ها به جفتی بافی خصوصا در کارهای 70 و 80 رج عادت کرده اند . به همین جهت زمانی که به زه ها میرسند و تک است، نمیتوانند جفتی ببافند و در اینجا بدون گره کار می‌کنند . که البته این موضوع را به همه قالی بافان نمی‌توان تعمیم داد و تنها عده ای بخاطر تنبلی این کار را انجام می‌دهند و دست ما و کارفرما نیست .
وی بیان می‌کند: فرش در روستاها و خانه ها بافته می‌شود و حدود 65 درصد غیر کارگاهی است . لطمه ای که به فرش خورده فقط بی گره بافی نیست . نخ فروش و رنگ فروش به این زنجیره لطمه وارد کردند و کسی کاری به انها ندارد .
بعضی‌ها معتقدند زمانی قالی‌های کرمان هم گره نداشته‌اند
شیردلان، یکی دیگر از فروشندگان فرش میگوید: بعضی ها معتقد بودند زمانی قالی های کرمان هم گره نداشته است اما من شنیدم که ریز بافت و با تعداد رج های زیاد 80 تا 100 رج است که در حال حاضر دیگر وجود ندارد . اکنون نیز عده ای میگویند چهل رج گران شده است اما در واقع اصلا تولید نمیشود . تعداد رج ها را کم کردند تا قالی ارزان تولید کنند . در واقع نقشه ظاهری تغییر نمیکند اما طریقه بافت و رج را تغییر میدهند تا قیمت را کاهش دهند.
وی تصریح میکند: در قالی بافی هر 12 هزار گره میشود یک مقاد و بافنده ها نهایتا در روز یک مقاد میبافند و در حال حاضر که گران شده، هر مقاد از حدود 40 تا 55 تومان است و یک کارگاه یک روز کامل باید کار کند و اصلا مقرون به صرفه نیست . در واقع فالی بافی دیگر سود و منفعت برای قالی بافان ندارد و به نوعی قالی نسبت به دیگر اقلام مرده محسوب میشود.
کار از دست اهل آن خارج شده‌است
فخلعی از دیگران افرادی که در این حوزه فعالیت میکند میگوید: ما اصلا قالی بی گره نداریم . تولید قالی بی گره در مشهد به نظر من صحت ندارد و تنها در مورد قالی ماشینی صدق میکند. در واقع قالی چند نوع 25 تایی 30 تایی و 40 تایی است. در کل خراسان همه قالی ها مختص مشهد نیست و خیلی از انها که به مشهد نسبت داده شده و در روستاها بافته میشوند . در زمانی ما 800 دستگاه قالی بافی در طرقبه حصار جاغرق عنبران شاندیز گلمکان و دور تا دور خراسان داشتیم و برایمان فالی میبافتند. اما حالا کار از دست اهل ان خارج شده است و در عین حال فرش اصلا بازار گرمی ندارد . بنایی که هفاد سال گذاشته شده است را نسل فعلی و بچه های ما قبول ندارند و همه کسانی که کارشان این بود تغییر شغل دادند .
در کشور متولی فرش نداریم
صرافان فروشنده فرش میگوید: بعضی قالی‌های کرمان پربافت، خیلی ظریف و بی‌گره است اما قالی‌های خراسان همه گره فارسی دارند چراکه اگر نداشته باشد خیلی سریع از هم باز می‌شود. در بافت فرش دو نوع گره ترکی و فارسی داریم. گره ترکی با قلاب و گره فارسی با قلاب و دست بافته می‌شود. بنابراین گره ترکی فشرده‌تر و پرداخت آن مشکل تر است اما گره فارسی ساده تر و پر گره است.
وی با اشاره به اینکه « در کشور متولی فرش نداریم و اگر هم داشته باشیم یا سیاسی و یا به دنبال کارهای دیگرهستند و فرش در الویت کار آنها نیست» بیان میکند: در گذشته صادرات ما بعد از نفت، ارسال فرش به کشور های دیگر بود و به حدی مسئله فرش حائز اهمیت بود که یکی از رایزن های اتاق بازرگانی در سفارت در کار فرش خبره بود. اما این موضوع برای متولیان فعلی اهمیتی ندارد. متاسفانه کشور ما بازاریابی درستی از فرش اصیل ایرانی در دنیا به انجام نرسانده و بازار را به دنیا باختیم. در حال حاضر نیز فرش ماشینی جای فرش اصیل ایرانی را گرفته است
حرف‌های فروشنده‌ها بیشتر مرا ترغیب کرد تا در مورد این موضوع تحقیق کنم. به دنبال یک کارشناس می‌گشتم که اشراف کاملی در این زمینه داشته باشد. در نهایت تمام مسیرها به یک نام ختم می‌شد استاد عبدالله احراری که سال‌هاست در زمینه فرش دستباف استخوان ترکانده‌ و حالا به دنبال توسعه این هنر و صنعت گران‌بهای ایرانی تلاش می‌کند.
فرش بی گره فاجعه است
این کارشناس فرش بیان میکند: امروزه در مورد فرش چند چالش یا انحراف بزرگ داریم که اگر بر طرف شود فرش مجدد توسعه پیدا خواهد کرد.
احراری ادامه میدهد: یکی از بحثها قاچاق فرش از افغانستان و مبادی مختلفی دیگر است که به کشور وارد می شود و با قیمت پائین تر به عنوان فرش ایرانی به فروش می رسد. بدون تردید با این اقدام تولید کننده اصیل ضربه می خورد.
وی با اشاره به تکنیک بافت در فرشهای دستباف تاکید میکند: موضوع بعد تکنیک بافت است که دچار انحراف بزرگی شدیم یعنی برخی فرش های نفیس در مشهد عمدتا بی گره کار می شود و هیچ کس با انحراف بی گره بافی برخورد نکرده است. و بی شک در چنین زمانی باید تعزیرات وارد عمل شود.
این کارشناس فرش می افزاید: در نظر داشته باشید که هزینه تولید فرش بی گره نصف فرش گره دار است. چرا که بافت آن زمان کمتری میبرد. در این نوع فرش ها به طور نمونه در فرش 70 رج به جای اینکه هر دو نخ را بگیرد وگره بزند دو نخ زیرین را گرفته و تنها رد می کند و به صورت نعل اسبی می کوبد. بنابراین یک بافنده که در روز می تواند 12 هزار گره را ببافد در این مدل 24 هزار گره می بافد و بافت آن راحتتر است.
عضو پیوسته انجمن علمی فرش ایران ادامه میدهد: نوع دیگری از فرشها است که به جای اینکه دو نخ را در زمان بافت بگیرند چهار نخ میگیرند و دو نخ رو و دو نخ دیگر را در زیر گره می زند. البته این نوع نسبت به قبلی بهتر است چراکه لااقل گره دارد. زمانی دغدغه ما این نوع فرش بود اما حالا باید نگران فرش دستباف بی گره باشیم.
احراری با اشاره به مبحث استفاده از الیاف مصنوعی به جای چله ابریشم میگوید: موضوع بعدی استفاده از الیاف مصنوعی است. این افراد باید برای بافت یک فرش 6 متری نزدیک 3به کیلو چله ابریشم استفاده کند که قیمت آن حدود 7میلیون تومان میشود اما به جا آن از الیاف مصنوعی با قیمت 300 هزار تومان استفاده می کند و در نهایت با متریال نامرغوب به همان قیمت فرش دستباف اصیل ایرانی ارائه میدهند. در این بین اگر فرش بی گره هم باشد دیگر فاجعه است.
وی با اشاره به اینکه «بدون تردید عمر این فرشها کمتر است» بیان میکند: مسئله تاسف بار این است که کسانیکه بی گره می بافند بعضی برندها، اساتید یا پیشکسوتان فرش هستند. برندها قبلا این کار را نمیکردند اما بعضی افراد و یا شاگردان آنها، این برند را خریده و حالا فرش دستباف بدون گره و با الیاف مصنوعی یا رباط میبافند. برای برخورد با این قضیه باید به انها تفهیم شود که چرا این کار انجام میشود و چرا این موضوع به خریدار یا تاجر گفته نمیشود. چراکه در مشهد برند های مطرحی برای فرش داریم که فقط نقاط قوت فرش را مطرح میکنند وکسی را راهنمایی نمی کنند که این فرش بی گره است و یا در بافت آن از الیاف مصنوعی استفاده و با رباط بافته شده است. البته این موضوعه را به کل کشور میتوان تعمیم داد.
احراری تاکید میکند: بحث این است که هر کالایی که تولید می شود باید یک شناسنامه داشته باشد. بنابراین برای فرش نیز شناسنامه یک ضرورت کامل است که بیش ک این کار باید از طریق یک مرجع صورت گیرد تا حداقل مثل فرش ماشینی یک برچسب داشته تا تمام مشخصات در آن درج شده باشد.
این عامل توسعه شبکه ملی دستبافته های داری و دستگاهی ادامه میدهد: به عقیده من از طرف مرکز ملی فرش باید برای این گونه فرش ها شناسنامه تهیه شود و مطالبه گری این کار باعث می شود این کار زودتر انجام شود. این موضع از لحاظ دیگری نیز اهمیت دارد. به طور نمونه خیلی از نقش های ما به پاکستان رفته است و از آنجایی که ما اقدامی برای ثبت این طرح ها نکردیم، سندی هم نداریم که بتوانیم ثابت کنیم که این یک طرح ایرانی است.
وی در پاینندی صحبتهای خود اظهار میکند: بخش دیگر این کار، فرهنگ سازی است تا این افراد مطلع شوند و جایگاه و ارزش فرش ایرانی را در دنیا حفظ کنند. در این زمینه میتوان به جهت تشویق و حمایت از تولید کنندکانی که اصالت را رعایت می کنند تسهیلاتی داده شود و یا مالیاتهای انها را حذف کنند.
چالش جدی فرش دستباف
بعد از اینکه دیگر مطمعن شدم متاسفانه این اتفاق ناگوار واقعیت دارد و فرش دستباف که اعتبارش را وام دار گره بافنده‌هایش است دچار انحراف شده به سراغ مخملی، رئیس اتحادیه صنف فرش دست‌باف مشهد رفتم تا جویا شوم اتحادیه و نهادهای ناظر برای جلوگیری ازین اتفاق چه کرده‌اند.
رئیس اتحادیه صنف فرش دست‌بافت و مواد مصرفی مشهد میگوید: در شرایط فعلی چند چالش جدی متوجه فرش دستباف است .که به کاهش و انقراض ذخائر صادراتی فرش انجامیده است. ذخائر صادراتی فرش دستباف را در دو جنبه میتوان بازگو کرد . در مبحث اول مشکلاتی است که به شکل جدی متوجه حوزه تولید شده است و دامنه گسترده ای مانند مواد اولیه و شرایط تولید، عدم تطبیق تولید با بازار ، نا مناسب بودن محیط کسب و کار و همچنین تحریم های ظالمانه و کرونا را شامل میشود و همه این موارد دست به دست هم داده و مشکلات جدی را برای حوزه تولید ایجاد کرده است. همچنین مشکلات سیاست گذاری هایی دولت در بحث صادرات و بازرهای هدف نیز مطرح است
هادی مخملی ادامه میدهد: موضوع دیگر که باعث کاهش ذخائر صادراتی شده و در واقع اینده فرش را به خطر انداخته است مسائل حوزه تولید است. فرش دستباف در خانه های مردم به مانند سابق به عنوان کالایی که مردم روی ان ارق داشتند وجود ندارد . چراکه فرش ماشینی و کفپوش های دیگر جایگزین ان شده است . در خارج ازکشور نیز بخاطر تغییر ترجیحات مصرف کننده و بی مهری که به این صنعت شده ، نسل جدید غیر ایرانی فرش دستباف را نمیشناسد. البته بدون تردید بازاریابی و تبلیغات لازم نیز صورت نگرفته است .
در ادامه صحبت‌ها و وقتی که مستندات جمع‌آوری شده را در اختیار آقای مخملی گذاشتیم، رئیس اتحادیه صنف فرش دست‌بافت و مواد مصرفی مشهد با اذعان به اینکه چند وقتی می‌شود اتخادیه در حال پیگیری این موضوع هست، قول مساعد داد تا مارا در جریان کامل پیگیری‌ها قراردهد و در جلسه‌ای که به همین منظور قرار است برگزار شود حضور داشته‌باشیم.
می‌بافم و اگر هنر دارید بیایید پلمپ کنید
روز موعود فرا رسید جلسه‌ای در ساختمان اتاق بازرگانی مشهد با حضور سرکار خانم دکتر رافع (رییس مرکز ملی فرش)، حاج رضا احدیان (پیشکسوت فرش استان)، آقای مهندس حنیفی (معاونت تولید مرکز ملی فرش)، اقای حاج باقر گلپرور (پیشکسوت و صادرکننده ی فرش)، حامد چمن رخ (عضو هیات مدیریه ی اتحادیه ی تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران)، سید مرتضی میری (عضو هیات مدیریه ی اتحادیه ی تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران)، آقای غفوری مقدم (معاونت سازمان صمت استان خراسان رضوی)، آقای مهندس کلالی (رییس اداره ی فرش استان)، آقای عبدالله احراری (عامل توسعه ی شبکه ی ملی دستبافته های داری و دستگاهی)، آقای حاج احمد بزمی (تولیدکننده ی فرش)، آقای مهندس ناصر صادقی (مدیر دفتر مسئولیت های اجتماعی اتاق بازرگانی)، آقای دکتر مخملی (رییس اتحادیه ی صادرکنندگان فرش خراسان رضوی)، آقای صمد حسینیان (تولیدکننده و صادرکننده فرش استان)، آقای باغشنی (رییس هیات مدیریه ی فرش آستان قدس رضوی)، آقای منوچهر احمدی (نماینده ی کمیته ی امداد امام (ره))، آقای محمدفرزین فرشچی (کارشناس رسمی فرش دادگستری)، آقای رمضان مردانی (تولیدکننده ی فرش)، آقای فرامرزی (نماینده ی گمرک)، آقای صابر الحسینی (عضو هیات مدیره اتحادیه فرش مشهد)، اقای راستگو مقدم (عضو اتحادیه فرش مشهد)، اقای رفیعی (مدیر مسئول روزنامه صبح امروز) و آقای موسوی (طراح فرش) برای رسیدگی به موضوع برگزار شد که در ادامه اتفاقات جلسه را روایت می‌کنم:
در ابتدای این جلسه احراری، عضو پیوسته انجمن علمی فرش ایران که اجرای این جلسه را نیز بر عهده داشت گفت: سر نخ بی‌گره بافی به مشهد رسید. 200 نفر بافنده مرد در مشهد کار میکنند و نزدیک به 400 نفر از مهاجرین مرد یا خانم افغانی هستند که یعنی در حال حاضر نیمی از ایرانیان و نیمی از افغانی ها در کارگاههای بیگره بافی مشغول بافت هستند. این کار را حدود 4 ماه قبل در گروه سامانه پیشه مطرح کردیم و تلویحی به دوستان گفتیم که نبافید و یکی از این دوستان در پاسخ گفت می بافم و اگر هنر دارید بیایید پلمپ کنید. ما گفتیم شما تا به حال اشتباه کردید و دیگر نبافید و چون یکی از دوستان در جمع ما هستند آن را به ایشان ارجاع میدهیم که گفت اگر هنر دارید اول جلوی ایشان را بگیرید .
عبدالله احراری ادامه داد: خدا میداند ما قصد تخریب هیچ کس را در حوزه فرش استان نداریم. در جمعی خودمانی هستیم و میخواهیم دوستان دیدگاههای خود را مطرح کنند تا ببینیم چه باید کرد تا برخورد مثبت صورت گیرد و بعد سراغ بحث ربات بافی و الیاف مصنئعی و قاچاق فرش برویم . امروز در خیابان خسروی فرش افغانی را بیشتر میبینیم تا فرش ایرانی و ما باید جلوی این مسئله را بگیریم .
با بافتن فرش بی گره ذخایر صادراتی را به خطر می اندازیم
در ادامه جلسه رئیس اتحادیه صنف فرش دست‌بافت و مواد مصرفی مشهد با بیان اینکه مشکل ما در داخل کشور خود تحریمی است، گفت: یکی از مسئولیت های اتاق بازرگانی در خصوص فرش دستباف افزایش سرمایه های اجتماعی است. با بافتن فرش بی گره ذخایر صادراتی را به خطر می اندازیم، ما همیشه در دنیا صادرکنندگان فرش دستباف خراسان رضوی و مشهد را با برند های قدیمی می شناختیم و افتخارمان برندهای مشهد است که در دنیا شناخته شده هستند.
هادی مخملی میگوید: همه فعالیت های اقتصادی در دنیا برای به دست آوردن سهم خوبی از بازار، به سراغ برند سازی می روند و امروز همه مسئولین و متولیان نسبت به این موضوع مسئولیت داریم که از این سرمایه اجتماعی کشور دفاع کنیم.
کسی که خیانت کرده، باید نتیجه رفتارش را دیده و محاکمه شود
پیشکسوت فرش ایران نیز در ادامه در این باره گفت: با توجه به تجارتی که در خارج از کشور داشتم و مشتریان فراوانی که با من در ارتباط بودند، روزی از آمریکا با من تماس گرفتند و گفتند خدا نابودتان کند که حیثیت فرش عظیم ایران را بردید. شما ششکلانی و صابر داشتید. شما امثال مشت خلیل خدیوی داشتید. شما که تولید کننده هستید، چرا این موضوع را پیگیری نمی‌کنید؟
احدیان ادامه داد: بدون شک این حرف‌ها فرش ایران را که باعث افتخار بوده، نابود می‌کند. از خانم دکتر رافع تقاضا دارم برخورد جدی شود. کسی که خیانت کرده، باید نتیجه رفتارش را دیده و محاکمه شود تا برای دیگران الگو شده و دیگر چنین خلاف‌هایی صورت نگیرد.
چه ضمانت اجرایی قانونی برای برخورد داریم؟
رییس هیات مدیره فرش آستان قدس رضوی مدعو بعدی بود که با تاکید بر اینکه ما باید تشویق های انگیزیشی را برای کسانی که به درستی این هویت را حفظ میکنند داشته باشیم، گفت: اقای احراری اشاره کردند که ما بزرگترین قطب فرش در استان خراسان هستیم . این لقب را با استان مازندران مقایسه کنن که هیچ فرشی ندارد و ببینیم مرکز ملی چقدر از منابع را در اختیار استان مازندران و چقدر را در اختیار استان خراسان گذاشته است و یا وقتی در استان خراسان میخواهد پروانه تولید بگیرد چه مراحلی راباید طی کند و در مازندران چه مراحلی باید طی شود . در یک نمونه دیگر باید اشاره کنم که بحث بیمه های قالیبافان در تمام این مدت انجام شده است؟ به نظر من برخورد باید در مرحله اخر باشد و مشوق ها را در اختیار کسانی که کار میکنند قرار دهیم و اگر نتیجه نگرفتیم سراغ برخورد قهری برویم .
باغشنی ادامه داد: در مورد برخورد قهری وقتی یک نفر کارگاه خانگی دارد ما چطور میتوانیم روی ان نظارت کنیم چه ضمانت اجرایی قانونی برای برخورد داریم؟ ما فقط میتوانیم با تولید کننده ای که با ان شخص قرار داد دارد برخورد کنیم که او هم میتواند انکار کند.
وی با اشاره به قیمت تمام شده فرش ایرانی بیان‌کرد: قیمت تمام شده ما نسبت به سایر رقبا مثل چین و پاکستان و نپال، خیلی بلاتر است و برای تولیدکننده مقرون به صرفه نیست و ناگزیر تولیدکننده تقلب می‌کند . قانون در ارتباط با مالیات میگوید هیچگونه مالیاتی به فرش دستباف تعلق نمی‌گیرد پس چرا دارایی ارزش افزوده از تولید کننده مطالبه میکند؟ بنابراین بی گره بافی برای کاهش قیمت تولید صورت گرفته است. اتحادیه تولیدکنندگان و اتحادیه فروشندگان اماری از کارها و خدماتی که در استان انجام داده ارائه دهند. من معتقدم تولید کننده ها کار خود را کرده اند و مشکلی اگر وجود دارد از سمت متولیان است. ما میراث داران خوبی نبودیم و نتوانستیم از فرش دستباف محافظت کنیم و فاجعه است که با انواع برندها، امروز شاهد بی گره بافی باشیم .
تکرار فاجعه فرش کرمان
کارشناس رسمی فرش دادگستری نیز که این جلسه حضور داشن در خصوص بی گره بافی گفت: انچه که موضوع بحث ما است در واقع یک فاجعه است و بدتر از ان این است که در تاریخ فرش ایران بار دیگر هم تکرار شده است و از این جهت باید بیشتر تاسف بخوریم چراکه ازموده را دوباره می ازماییم . کرمان در حدود 70 سال پبش صدمه بزرگی از این فاجعه خورد انهم کرمانی که بزرگان فراوانی داشت و با این فاجعه، تاریخ فرش کرمان را به زمین زدند کما اینکه هنوز تا اسم کرمان به میان می اید لفظ بی گره بافی به میان می اید.
محمد فرزین فرشچی ادامه میدهد: این فاجعه در حال باب شدن در مشهد و خراسان است تا 50 سال دیگر همه برندها فراموش میشوند و بی گره بافی می ماند. نگاه ما باید به 50 سال دیگر باشد که این فرش ها وقتی به اروپا رفت چه میشود . ما به واسطه 8 پارامتر، فرش دستباف را داشتیم اما از ان هشت پارامتر در حال حاضر 3 پارامتر طرح رنگ و بافت باقی مانده است. ما سردمدار بهترین طرح های دستباف ایران بوده ایم کمااینکه در حال حاضر این افتخار تقریبا نابود شده است . رنگ های گیاهی و اصیلی که هر چه میگذشت زیباتر میشد جای خود را به رنگهای کرونی بی کیفیت داده و از این سه پارامتر فقط بافت برای ما مانده است . اگر بخواهیم با بی گره بافی همین یک پارامتر را هم از بین ببریم فاتحه فرش را خوانده ایم .
گره زدن یکی از خصوصیات بارز در استاندارد فرش دستباف است
نماینده انجمن طراحان و نقاشان فرش استان نیز با بیان اینکه موضوع مطرح شده شفاف و روشن است، گفت: قطعا صدمه جدی به فرش ایران میزند . اما نکته دیگر اینکه گره زدن یکی از خصوصیات بارز در استاندارد فرش دستباف است. مشتری و خریدار در نگاه اول به نوع گره و ساختار فرش نگاه میکند و شاید در استاندارد به اندازه کافی شفاف سازی نشده است و باید این شفاف سازی صورت گیرد و حتی جزئیات و نام گره و منطقه مورد بافت مشخص باشد .
جابر موسوی مطرح میکند: اگر شفاف سازی در قالب یک قانون باشد میتوان موضوع را کنترل کرد که چه کسی، چه گرهی میزند و این اختیار را برای خریدار ایجاد میکند که بتواند پیگیری کند و حق خود را بگیرد. به نظر من ریشه مشکل در استاندارد و قوانین فروش فرش دستباف است .
فرش بدون گره صادر نشود
در ادامه جلسه کلالی، رییس اداره فرش استان با بیان اینکه چند پبشنهاد برای رفع مشکل دارم، گفت: در قدم اول پیش بیتی ضمانت اجرایی برخورد با متخلفین از طرف دولت و مرکز ملی فرش ایران باید صورت گیرد. یعنی مادامی که ما قانونی برای کسی که بدون گره میبافد نداشته باشیم در واقع طرف خلافی مرتکب نشده است. دوم اینکه بعد از پیش بینی ضمانت اجرایی توسط مرکز ملی فرش، اتحادیه ها ورود پیدا کنند و در سطح استانها و شهرستانها از ارائه محصولات فاقد گره در سطح بازار جلوگیری و حتی چنین محصولاتی را جمع اوری کنند. در صادرات نیز فرش بدون گره صادر نشود و ضابطه هایی تعریف شود .تا امکان صادرات وجود نداشته باشند .
تقویت فرش گره‌بافی شده می‌تواند به صورت اتومات، فرش تقلبی را مشخص کند
یک عضو هیات مدیره اتحادیه فرش مشهد با بیان اینکه ما نمی‌توانیم از تحولات روز کشور و دنیا فارغ باشیم، گفت: اینکه کرونا ما را مجبور کرده است که با فاصله بنشینیم و بالاجبار به آن تن داده‌ایم، واقعیتی است که نمی‌توانیم نسبت به آن بی‌توجه باشیم. سال گذشته تقریبا در همین ایام، جلسه‌ای برگزار کردیم که هدف اصلی آن به چالش کشیدن صنعت فرش در ارتباط با اقتصاد دیجیتال و اینکه تمام دنیا به بازرگانی و تجارت دیجیتال روی آوردند، بود.
صابر الحسنی افزود: درست است که فرش ما یک سابقه تاریخی دارد، ولی در تولید و مدیریت امروز آن نمی‌توانیم نسبت به تحولاتی که در دنیا اتفاق افتاده است، بی‌توجه باشیم. در آن جلسه، مبحث شناسنامه‌دار کردن فرش تولید ایرانی مطرح شد و سازمان نظام صنفی الکترونیک و کامپیوتر اعلام کردند که آمادگی دارند که طرحی با کمک دست اندرکاران فرش برای نصب شناسنامه الکترونیک و دیجیتال روی هر فرش که قابل ردیابی و غیرقابل تقلب باشند، ارائه دهند که هم استانداردهای دانش‌بنیانی روی آن درج شود و هم هر جایی که فرش می‌رود، به وسیله اسکن تراشه کوچکی که روی آن نصب می‌شود، فرش شناسایی شود.
وی ادامه داد: تقویت فرش گره‌بافی شده می‌تواند به صورت اتومات، فرش تقلبی را مشخص کند و فرش اصیل جایگاه خود را پیدا کند و توجه به وضعیت نوین تجارت بین‌المللی مثل اقتصاد دیجیتال و ربط آن به فرش، شاید یکی از راه‌های کمک‌کننده باشد.
در استان خراسان اگر 10 هزار دستگاه داریم 9500 تای آن همین است
در ادامه روند جلسه فرصت به یک تولید کننده فرش رسید تا در رابطه با موضوع بی‌گره بافی صحبت کند. بزمی با اشاره به اینکه در مشهد کسی که فرش را مرغوب‌تر از من ببافد، نداریم، گفت: بهترین نوع بافت و بهترین نوع پشم را دارم. 97 درصد از بافت استان خراسان همین است. من تنها 3 دستگاه دار قالی دارم که آنها را هم دیگر دار نخواهم کشید.
احمد بزمی افزود: بخاطر دارم از زمانی که 6 سالم بوده است و نزد آقای صابر قالیبافی کرده‌ام، همین نوع بود که حالت حصیری داشت. بعد کم‌کم آن را در کارهای 40 تایی و 30 تایی آوردند. در حال حاضر در کاشمر قالی‌های بدون گره روی زمین نمی‌ماند و قالی‌های گره‌دار را کسی نمی‌خرد.
وی با بیان اینکه از بین 150 قالی در بازار 5 تا را بجز این بافت به من نشان دهید، افزود: تمام نیشابور و سبزوار و آنهایی که تک‌بافی می‌کنند، هم همین بافت است. خیلی از بافندگانی که اینجا از آنها تقدیر کردید و آنها را به عنوان ستون فرش خراسان شناختید، همین کار را می‌کنند. من سال دیگر دستگاه نخواهم داشت و اگر بتوانم قیچی هم می‌کنم. در استان خراسان اگر 10 هزار دستگاه داریم 9500 تای آن همین است و در نهایت اینکه اگر مسئله من هستم من دیگر دستگاهی را دار نمی‌کشم.
آن زمان مردم برای آبرو و دین خود کار می کردند و امروز برای جیب خود کار می کنند
در ادامه رمضانعلی مردانی از پیشکسوتان بافندگی فرش دستباف خراسان در این رابطه گفت: من خودم بافنده بودم، تا زمانی که فرش دست باف، دست ما بود نفیس بود. آن زمان مردم برای آبرو و دین خود کار می کردند و امروز برای جیب خود کار می کنند.
این بافنده ادامه‌داد: امروز که باهم صحبت می کنیم سه سال می‌شود که گارگاه های من تعطیل است. دوستان می گویند مرحوم صابر کارهایش با این نوع بافت بوده است. از من بپرسید! مرحوم صابر به شخصی پول می داد تا جلوی تقلب را بگیرد؛ تکرار می کنم مُزد پرداخت می کرد که افرادی که در کارگاه های صابر کار می‌کنند بر کارشان نظارت شود تا به هیچ وجه این نوع بافت بافته نشود. کارهای آن زمان در موزه حرم و کاخ سعدآباد است را نگاه کنید اگر این سبک بافت بود درست است.
وی ادامه داد: شخصی را در شاندیز می شناختم، که این نوع گره را «بی‌گره‌بافی» با این (شَفت) به آن ها آموزش می داد، متاسفانه در آن زمان کارگران بسیار دعا می کردند که کارشان راحت شده است. تفاوت بین 40 سال پیش با 65 سال پیش که فرش ها فروخته شده است، را نگاه کنید. آن زمان مردم برای آبرو و دین خود کار می کردند و امروز برای جیب خود کار می کنند.
«یو بافی» عین تخلف است
عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادر کنندگان فرش ایران گفت: در تاریخ 19 مهرماه نامه ای از شبکه‌های دستبافته‌های داری دریافت کردیم مبنی بر اینکه بی‌گره بافی بسیار گسترده و تبدیل به فاجعه شده است. با نامه نگاری‌هایی که بلافاصله با اتحادیه داشتیم، در مدت یک هفته جلسه تشکیل شد که نشان دهنده عزم راسخ برای رسیدگی جدی به موارد اینچنینی بود. همانطور که میدانیم فرش دستباف، دستبافته‌ای است که پرز دارد و پرز آن با دو نوع گره متقارن و نامقارن که انواع مختلف دارند، بافته می‌شود و دارای تار و پود است و از متریال کاملا طبیعی مثل پشم، پنبه و ابریشم و توسط دست انسان و با ابزار ساده مثل قلاب یا چاقو بافته می‌شود. از نظر ما فرشی‌ها هر بافتی که با این تعریف، تناقض داشته باشد مصداق تقلب دارد و آن دستبافته را فرش نمی‌دانیم.
چمن‌رخ با بیان اینکه موارد مطروحه برایم جای تعجب داشت و توقع نداشتم دوستان در این جلسه این صحبت‌ها را بکنند، ادامه داد: چرا دولت باید برای اینکه یک نفر خلاف نکند به او جایزه دهد؟ دولت فقط باید متخلف را تنبیه کند. سوال دیگر این است که چه کسی گفته «یو بافی» خلاف نیست؟ عین تخلف است. چراکه اگر فرش دستباف را با تعاریف مشخص ارائه نکنیم، خلاف کرده‌ایم. جمع‌بندی ما در اتحادیه این بود که باید تنبیهاتی از جمله ابطال مجوز یا کارت قالی‌بافی بافنده یا تولیدکننده در نظر گرفته شود.
وی ادامه داد: بیمه قالیباف‌ها یکی دیگر از ابزارها است. دولت روی بیمه قالیباف‌ها سوبسیت زیادی می‌دهد و از آنجایی که توان پرداخت همه سوبسیت را بصورت یکجا ندارد، غالبا قالیباف‌های مستحقی را می‌بینیم که باید بیمه باشند، اما نیستند و به جای آنها کسی را داریم که به اسم قالیباف بی‌گره می‌بافد. کار دیگری که از دست ما بر می‌آید، عدم معرفی این افراد برای دریافت هر گونه تسهیلات مرتبط با فرش دستباف است.
عضو هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان و صادر کنندگان فرش ایران بیان کرد: تکلیف قالی‌هایی که تا به حال بافته و به عنوان قالی‌های نفیس فروخته شده است، چیست؟ صحبت این شد که در مبحث رقابتی قیمت هستیم. امروز با دلار 32 هزار تومانی اصلا بحث رقابت نداریم در حالیکه با دلار 4 هزار تومانی مشکل رقابت داشتیم. در حال حاضر هر چه در بازار بوده است فروخته شده، چراکه با دلار 32 هزار تومانی، با این متریال و بافت و کیفیت ارزانتر از هندی‌ها می‌فروشیم و بهانه رقابت با هندی‌ها و کم کردن از کیفیت بهانه است. ضمن اینکه خیلی از قالی‌های بی‌گره با قیمت‌های باور‌نکردنی فروخته شده‌اند. آنهم در حالیکه دیگر ارزش معنوی ندارد. چراکه معیارهای کیفیت را ندارد و بدون آنها یک دستبافته معمولی است.
وی در جمع‌بندی صحبت‌های خود گفت: در آخر هم پبشنهاد من این است که یک کمیته کارشناسی متشکل از 5 عضو در تمام استان‌ها تشکیل شود. که این اعضا، یک عضو نماینده دادستان، عضو دوم مرکز ملی فرش ایران، عضو سوم نماینده اتحادیه تولید‌کنندگان و صادر‌کنندگان و دو نماینده هم از اتحادیه استان در آن حضور داشته باشند و پیگیری‌ها بهتر صورت گیرد.
شایعه شده‌بود در مشهد بی‌گره می‌بافند
در ادامه جلسه یکی از صادر کنندگان نمونه فرش خراسان با تاکید بر اینکه در واقع جامعه است که کسی را بزرگ می‌کند، گفت: هیچ وقت نگفتم قالی بافته‌ام که در دنیا نمونه است و ادعایی نکرده ام و بارها گفته‌ام این روح سلامت بافنده‌است که برای من کار کرده‌است. در رابطه با موضوع دیگر خدا مرحوم صابر را رحمت کند. وقتی ایشان فوت شد دوست و همکار ما، برند صابر را ادامه داد و سوال این است که اگر خود او قالی خوب داشت، چرا برند خود را افتتاح نکرد؟
باقر گلپرور ادامه داد: مورد دیگر این است که تک بافی هیچ کس برای خودش نیست. یک فرش فروش 50 تک باف را به کار میگیرد و فرش‌های بافته‌شده را در بازار می فروشد. کسی نمی‌تواند بگوید 3 دستگاه دارد چراکه مثلا 50 دستگاه زیرپرده دارد .
وی با اشاره به مشکلی که برای خود او در عرصه صادرات اتفاق افتاده بود بیان‌کرد: یک سال پیش 795 هزار دلار از فرش های خود را به یک شرکت بزرگ آمریکایی_آلمانی فروختم. بعد از مدتی آن شرکت گفت فرش های شما بی گره است و برای این موضوع سه کارشناس از آلمان، کانادا و امریکا اورد. 15 روز نگران این موضوع بودم که چه اتفاقی افتاده است تا بلاخره مشکل حل و فرشها کارشناسی شد و هزینه را پرداخت کردند.
این پیشکسوت حوزه صادرات فرش دستباف اصیل ایرانی ادامه میدهد: وقتی علت این اتفاق را جویا شدم، اذعان داشتند که شایعه شده که در مشهد فرش بی گره بافته میشود. به سراغ یکی از تجار فرش رفتم و گفتم به این تولید کننده محترم که فرش بی‌گره می‌بافد بگویید این کار را نکند.
برای سازندگی باید ساختارهای غلط را تخریب کرد
در ادامه یک عضو هیات مدیره اتحادیه تولید کنندگان و صادر کنندگان فرش ایران با تاکید بر اینکه خراسان خواستگاه بخش مهمی از تاریخ، فرهنگ و اندیشه ایران است و نقش بی بدیلی داشته و دارد، گفت: باید به اهالی حوزه فرش خراسان تبریک گفت که در تخریب ساختارهای غلطی که سالیان سال تداوم داشته پیشگام شده اند. بدون تردید برای سازندگی باید ساختارهای غلط را تخریب کرد. هر چیزی که به اصالت و هویت فرش ایران صدمه بزند خلاف اخلاق و شرع و قانون و مصالح و منافع کشور است و چنین امری جرم است و باید با آن برخورد و سیاست های بازدارنده و تنبیهی برای ان در نظر گرفته شود .
سید مرتضی میری ادامه میدهد: مسائلی مانند بی گره بافی هم امروز فرش ایران را در خطر داده و هم به اینده فرش را لطمه خواهد زد و جبران این صدمه به سادگی نخواهد بود. باید جلوی تخریب هویت فرش اصیل ایرانی را گرفت و خراسان استان خوبی برای شروع این موضوع است چراکه متنفس‌ترین استان در سطوح کشور است. برای برخورد با چنین پدیده ای نیاز اریم که در حوزه های قانونی نمایندگان مجلس و همچنین قوهقضاییه ورود پیدا کرده و برخورد کنند.
وی تصریح میکند: همه با هم باید با همگرایی و هم افزایی در بخش خصوصی و حاکمیت موضوع بتوانیم از این گذرگاه آسیب به هویت فرش دستباف عبور کنیم . فرش دستباف ایران قرنها زنده مانده است و زنده هم خواهد ماند اما اینکه ایندگان چه قضاوتی در مورد برخورد ما با فرش دستباف کنند برای تک تک ما بسیار حائز اهمیت است .
نگرانی در مورد ضمانت برخورد با متخلفین را داریم
معاون تولید مرکز ملی فرش که از دیگر مهمانان این جلسه بود با اشاره به اینکه در بحث تعریف فرش دستباف نوع گره هم اطلاق میشود، گفت: قبلا در دستور العمل ها و قوانین عنوان تقلب به بافت بی گره داده شده است . ما چند مبنای قانون داریم و با توجه به اینکه برای برخورد با این نوع خلاف ها در فرش دستباف خلاهای قانونی وجود دارد، اگر امروز حتی به این فکر کنیم که چطور باید با مواردی مثل تقلب و تخلف و آسیب زدن به یک برند باید مقابه کنیم باز هم نگرانی در مورد ضمانت برخورد با متخلفین را داریم.
حنیفی ادامه داد: نوع استاندارها، نوع تعاریف و چگونگی تشخیص ایمپن مصادیق و تقلب ها تقریبا مشخص است . دستور العملی از سوی مرکز ملی فرش برای صدور جواز تاسیس و پروانه بهره برذاری واحدهای تولیدی به سازمانها ابلاغ شده است که تمامی مجوزهای واحدهای تولیدی فرش دستباف بر اساس این دستور العمل صادر خواهد شد . در این دستورالعمل تعریف فرش دستباف امده است . فرش دستباف بافته ای گره دار و پرز دار است که کلیه مراحل بافت شامل گره زدن و پودگذاری توسط فرد بافنده با دست یا با کمک ابزار ابتدایی مانند قلاب و سیخ پودکشی تولید میشود.
حنیفی در پایان صحبتهای خود تاکید میکند: وقتی قانون اجازه میدهد، ابطال مجوز پلمپ واحد تولیدی و جرایم مندرج در قانون صنفی، ضمانت های اجرایی است. پس موضوع بی گره بافی یک تخلف است و باید با ان مقابله شود . بازوی اجرایی بسیاری از این برخوردها اتحادیه ها هستند و اتحادیه های صنفی قانونا مجاز به مداخله در واحدهای صنفی مرتکب تخلف هستند .
فرش‌های بی‌گره باید جمع شود
در انتهای این جلسه رئیس مرکز ملی فرش ایران با بیان اینکه در حال حاضر اولویت اول دولت بحث صادرات است، گفت: ما دربحث استراتژی صادرات چند محور داریم که شامل حفظ بازار، توسعه در بازارهای موجود، نفوذ به بازارهای جدید و بالابردن تنوع سبد صادراتمان میشود، به مجموع این شرایط که نگاه می کنیم یکی از سرمایه های ما در بحث صادرات فرش این است که، ایران همیشه جایگاه اول را داشته است، بنابراین اهمیت این جایگاه اقتضا می کند از هر کاری را که لازم است درحوزه سلبی و ایجابی دریغ نکنیم وبه مطالبی که ازپیشکسوتان و متخصصان این حوزه به درستی و با دلسوزی مطرح می‌شود اهمیت بدهیم.
فرحناز رافع ادامه داد: به نظرمن سرمایه ما درحوزه صادرات فرش مثل ذخیره های ژنتیکی است که ما در حوزه کالاهای مختلف داریم چطور می‌گوئیم در حوزه زعفران، داروهای گیاهی، محصولات دامی و پروتئینی یا هر حوزه دیگری که ذخیره‌های ژنتیکی خودمان را باید حفظ کنیم؟ سرمایه فرش هم چیزی با ارزش تراز ذخیره ژنتیکی است که ما به دنبال حفظ آن هستیم. همه این‌ موارد اقتضا می‌کند نهایت تلاش مان را برای حفظ این میراث گرانقدر بزرگان و اسلاف مان انجام دهیم طبیعتا ما هم در استان تابع محض سیاست‌های مرکز ملی فرش هستیم و بضاعت‌مان هرچند اندک اما درخدمت اجرای سیاست‌های مرکزخواهد بود و بخش خصوصی ما که مایع افتخاراستان و کشور هستند پشتوانه اجرای ائین نامه خواهند بود.
وی تصریح کرد: این را با یقین عرض میکنم و ما برحسب وظیفه سازمانی و بضاعت اندک خود از این میراث گران مایه دفاع و حمایت کنیم.
رئیس مرکز ملی فرش ایران در ارتباط با وضعیت صادرات فرش در کشور ابراز میکند: در حال حاضر بیماری کرونا آنقدر شرایط را سخت کرده که پیوسته به دنبال مسائل ایجابی در حوزه فرش هستیم. یعنی آنقدر بذر ناامیدی در مملکت باشیده شده که دنبال کارهایی هستیم که امید در حوزه فرش افزایش یابد.
وی در خصوص وضعیت بی گره بافی اظهار کرد: من از فعالین این حوزه در استان خراسان رضوی که این مسئله را خیلی راحت و شفاف پوشش دادند، تشکر میکنم. چراکه کسی تا به حال در استان های دیگر به این شکل این اتفاق را پوشش نداده است. استان خراسان پیشرو و پیشتاز در بسیاری از حرکت های صنعتی و در حوزه هنرهای سنتی و فرش است و این موضوع قدمت دیربازی در این استان دارد. کیفیت های بالا و طرح های بسیار نفیس با نخ های بسیار باکیفیت از مشخصات فرش های خراسان رضوی است چون پشم این منطقه از مرغوب‌ترین الیاف هایی است که در حوزه فرش استفاده می‌شود.
رافع افزود: در خراسان رضوی متوجه شدیم که بی گره بافی اتفاق می افتد که باعث افت کیفیت فرش شده و بازارهای جهانی را از دست داده است. اگر جلوی این اتفاق گرفته نشود احتمال دارد اعتماد از دست برود و خراسان جایگاه گذشته را نتواند به دست بیاورد.
وی تاکید میکند: مطمئناً مسئولین سازمان صمت در استان، اتحادیه تولید و صادرکنندگان و فعالین حوزه فرش اجازه نمی دهند این مشکل بیشتر از این ادامه یابد. البته ما قوانین صنفی داریم که قرار است کمیته ای متشکل از نمایندگان صنف اتحادیه و تشکل‌های ذی نفع تشکیل و فرشهای بدون گره در بازار جمع آوری شود.
رئیس مرکز ملی فرش ایران با اشاره به اهمیت شناسنامه دار کردن فرش دستباف بیان کرد: متاسفانه در حوزه برندسازی و شناسنامه‌دار کردن فرش دستباف کار اساسی انجام نگرفته است. فرش دستباف به عنوان یک برند و هویت ما ایرانی ها است، خبر خوب این است که به زودی علامت تجاری، شناسنامه دار کردن فرش و دادن گواهی اصالت را در دستور کار داریم. مسئله در کمیسیون مسئولیت پذیری اجتماعی مطرح شده است درحقیقت مسئولیت پذیری اجتماعی و حاکمیت شرکتی یک پارادایم قالب برای کسب و کارها است که در عرصه مدیریت بنگاهای اقتصادی می‌تواند حرف اول و آخر را بزند به این دلیل که کسب و کار مسئولانه در سطح جهان یک مقوله جدید است اما در ایران از دیرباز می‌بینیم که نقش مهمی را ایفاکرده است و در حوزه قالی اگر بخواهم اشاره‌ای بکنم می‌بینیم که هنوز تا به امروز قالی ایران با کیفیتی که دارد حرف اول را درجهان می‌زند.
رافع ادامه داد: ما نباید فرش‌هایی که نه تنها بدون گره بلکه از لحاظ رنگرزی و نخ کرک و نخ ابریشم کیفیت پایین دارند ارائه دهیم. درواقع نباید کیفیت را فدای یکسری مسائل بکنیم چراکه خیانت است. کسب و کار مسئولانه درجهان تدریس می‌شود. درحوزه قالی خواهشمندم مقداری مسئولانه نگاه کنید ما نباید فکر امروز باشیم ما باید به فکر آیندگان نیز باشیم و این میراث کهن را برای ایندگان هم حفظ کنیم.
وی با اشاره به اینکه خراسان پیشینه بسیار قوی در حوزه طراحی فرش دارد مطرح کرد: برای طراحی ها هم باید به دنبال نشان تجاری باشید و مالکیت های معنوی را حفظ کنید. در کمیسیون مسئولیت پذیری اجتماعی چند هدف ارتباط سازنده، رفتارهای یاد گیرنده، اشتراک گذاری تجربه ها و رویکردهای درست دنبال می‌شود.
رئیس مرکز ملی فرش ایران تاکید کرد: خواهشمندم اگر قرار است فرش ما یکه تاز جهان باشد و از لحاظ کیفیت باز هم حرف اول را بزند مسائلی را فدا نکنیم. دانش بنیان و دیجیتال بودن اصلا چیزی نیست که ما بخواهیم فرش دستی هنر دست خودمان را فدا کنیم تا آن را دیجیتال کنیم. موضع مرکز ملی فرش رسما این است که فرش های بی گره باید جمع شود آن هایی که فروخته شده، آن های که بافتند و فروختند باید جوابگو باشند و این برخورد ها کیفری است.