او یکی از ما بود

مهناز اصغری

صبح روز گذشته پیکر استاد محمدرضا شجریان در آغوش حکیم ابولقاسم فردوسی آرام گرفت. توس از این پس مهمان ویژه‌ای دارد که از او به عنوان اسطوره آواز ایران زمین یاد می‌شود. کسی که چندسالی می‌شود صدا و تصویر او ممنوع شده و ربنایش از بلندگوی هیچ مسجدی پخش نشد. کسی که برگزاری مجدد کنسرت برای هموطنان خود، به یک حسرت برایش تبدیل شده بود. اما اینک چه بسیار افرادی که در مقابل تلویزیون‌های شهری ربنای او را در فضای خارج از باغ فردوسی می‌شنیدند و چه غمگنانه آوازی از او سر می‌دادند.

سیل بی‌شمار هواداران

روز گذشته مراسم تشییع پیکر استاد محمدرضا شجریان در حالی آغاز شد که از ساعات اولیه صبح، مسیر منتهی به توس ترافیک سنگینی را شاهد بود. عده ای ازهواداران او نیز از شب گذشته در اطراف این مکان سکنی گزیده بودند و بی‌صبرانه منتظر آغاز مراسم بودند. این در حالی است که صدها صندلی از سوی برگزارکنندگان مراسم در مقابل آرامگاه فردوسی برای نشستن دوستداران مرحوم شجریان چیده شده بود. در این مراسم به جهت ازدیاد جمعیت به مردم عادی اجازه ورود به باغ آرامگاه داده نشد و مردم در بیرون آرامگاه از طریق تلویزیون‌های نصب شده در محوطه شاهد مراسم بودند.

پای صحبت‌های آنها که می‌ایستادی ساعت‌ها حرف برای گفتن داشتند. یکی از مردمی بودن استاد شجریان می‌گفت و دیگری اذعان داشت جای هنرمند در دل‌های مردم است و مرگ نمی‌تواند فاصله‌ای ایجاد کند. شخص دیگری از قطعی اینترنت گلایه داشت و غمگین بود که نمی‌تواند مراسم را به صورت لایو به اشتراک بگذارد و زن میانسالی از خاطرات دوران جوانی‌اش با آهنگ‌های شجریان می‌گفت.

استاد شجریان وامدار فردوسی

محل حفر شده پیشین که در کنار مقبره مهدی اخوان ثالث قرار داشت و در تصاویر منتشر شده در روز جمعه به عنوان محل دفن پیکر مرحوم شجریان اعلام شده بود، نامناسب تشخیص داده شد و به درخواست خانواده استاد شجریان محل جدیدی با فاصله حدود 20 متر از محل قبلی و نزدیک‌تر به آرامگاه فردوسی و در محوطه موزه توس حفر شد تا پیکر او در آن مکان به خاک سپرده شود.

با این کار بنا به وصیت مرحوم محمدرضا شجریان، او همجوار حکیم ابوالقاسم فردوسی شد. هرچند بسیاری علت این وصیت را تمایل استاد آواز ایران به بازگشت به محل زادگاهش نسبت می‌دهند. اما در کنار این نگاه، شاید بتوان به علاقه وافر شجریان به فردوسی هم اشاره کرد که خودش در زمان حیات، از آن به عنوان یک «بدهکاری» یاد کرده بود. علاقه شجریان به فردوسی موضوعی نیست که پس از فوتش مطرح شده باشد. او اگرچه در آثارش از اشعار این شاعر پرآوازه استفاده نکرد و بیشتر به سراغ شعرهایی از حافظ، سعدی، مولانا و عطار رفت، اما همواره خود را وام‌دار فردوسی می‌دانست و در این خصوص بارها سخن گفته بود.

زمزمه مرغ سحر بر مزار پدر

در ساعت‌های ابتدایی روز، در میان آوازها صدای گریه‌های مردمی به گوش می‌رسید که نه اجباری برای حضور داشتند و نه الزامی! اما خودخواسته برای ادای احترام در آن مکان حاضر شده بودند و برای پاسداشت 50 سال نغمه ایرانی محزونانه می‌گریستند. اوج لحظات غمگین روز گذشته در لحظه خاکسپاری و وداع خانواده با مرحوم شجریان بود. صدای بغض‌آلود همایون شجریان که مرغ سحر را با گریه بر سر مزار پدر خود زمزمه می‌کرد و اشک‌های مژگان که بی پروا روانه شده بود، غم را بر دل همه تلنبار می‌کرد و گذر زمان را به کندی پیش می‌برد. این تصویر نه تنها برای کسانی که در آنجا حضور داشتند که برای تمام مردمی که چه در شبکه‌های مجازی و چه در تلویزیون شهری بیرون آرامگاه نظاره‌گر بودند، تحمل ناپذیر بود.

مراسم تدفین و آئین تشییع و خاکسپاری مرحوم محمدرضا شجریان با اجتماع کثیری از دوستداران شجریان بزرگ در پشت درب‌های بسته آرامگاه فردوسی و با حضور جمعی متشکل از بستگان و خانواده استاد شجریان، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی، مسئولان استانی، پیشکسوتان عرصه موسیقی، هنرمندان و علاقه‌مندان برگزار شد. در این مراسم چهره‌های سرشناشی چون داریوش پیر نیاکان، سالار عقیلی، حامد بهداد، سهراب پورناظری، علی‌اکبر شکارچی، پوریا اخوان، زیدالله طلوعی، وحید تاج، حسین ابریشام پور، مجتبی عسکری، حمیدرضا نوربخش، نیز حضور داشتند.

هزاردستان موسیقی را به دست طبیعت سپردیم

فرزند ارشد زنده‌یاد شجریان پس از خاکسپاری دقایقی را به تشکر از ابراز همدردی مردم پرداخت و گفت: هزاردستان موسیقی را به دست طبیعت سپردیم.

همایون شجریان ادامه داد: مردمی که تشریف آوردید؛ ما اعتبار و آرامشمان را از شما می‌گیریم. تمام صبر و شکیبایی ما شمائید. ممنون که با همه مخاطره‌ها آمدید. من معذرت می‌خواهم اگر امکان نبود که میلیون‌ها نفر پدر را با دست خودشان به خاک بسپارند. من دستانی که می‌خواست پدر را بدرقه کند، می‌بوسم.

صدای بغض‌آلود همایون شجریان که مرغ سحر را با گریه بر سر مزار پدر خود زمزمه می‌کرد و اشک‌های مژگان که بی پروا روانه شده بود، غم را بر دل همه تلنبار می‌کرد و گذر زمان را به کندی پیش می‌برد

در بخش دیگری از مراسم مژگان، دختر مرحوم شجریان با همراهی حاضران یک بیت شعر خواند و وداعی دوچندان با پدر را به جای آورد.

استاد شجریان بر تارک تاریخ ایران ایستاده و می‌درخشد

مدیرعامل خانه موسیقی ایران نیز در مراسم تدفین استاد شجریان گفت: با رفتن استاد محمدرضا شجریان یک ملت و فراتر از ملت ایران پیرامون این شخصیت با یکدیگر همدل شدند. باورپذیر نیست که اسطوره هنر این سرزمین اینک در خاک آرمیده باشد. زیرا استاد شجریان بر تارک تاریخ ایران ایستاده و می‌درخشد.

حمیدرضا نوربخش، استاد شجریان را فراتر از هنر توصیف و بیان کرد: کمتر شخصیتی در تاریخ سراغ داریم که رفتنش را این چنین همه به هم تسلیت بگوییم.

وی همچنین به فقدان “روز موسیقی” در تقویم رسمی ایران اشاره و بیان کرد: این در حالی است که در جهان روزی به نام موسیقی ثبت شده و چه مناسبتی بهتر از اول مهرماه، زادروز استاد شجریان برای نامگذاری “روز موسیقی” لذا  از مسئولان تقاضا داریم این روز را به عنوان روز موسیقی در ایران اعلام کنند.

هنرمند متعلق به جهان است

در ادامه یکی از پژوهشگران شناخته شده عرصه موسیقی و تک‌نواز نیز در مراسم خاکسپاری مرحوم شجریان گفت: شجریان فقط متعلق به ایران و هنرمندان ایرانی نیست بلکه متعلق به همه جهان است. در کشورهای بزرگ وقتی یک خواننده و هنرمند بزرگ فوت می‌کند برای او عزای عمومی اعلام می‌کنند. امیدوارم در نخستین سالگرد رحلت استاد شجریان، این کار انجام شود.

داریوش پیرنیاکان ادامه داد: از این پس باید در شورای عالی خانه موسیقی در بزرگداشت هنرمندان و گرامیداشت آلبوم‌ها و آثار منتخب، جایزه یا تندیس شجریان وجود داشته باشد.

روز گذشته مراسم تشییع پیکر استاد محمدرضا شجریان در حالی آغاز شد که از ساعات اولیه صبح، مسیر منتهی به توس ترافیک سنگینی را شاهد بود. عده ای ازهواداران او نیز از شب گذشته در اطراف این مکان سکنی گزیده بودند و بی‌صبرانه منتظر آغاز مراسم بودند

پژوهشگر و تک‌نواز عرصه موسیقی “شجریان” را نامی بلند فراتر از استاد توصیف و بیان کرد: خرد ایرانی با راسیونالیسم دنیا فرق می‌کند، آنها خرد را عقل در نظر گرفته‌اند اما خرد در فرهنگ باستانی ما ترازوی نیک و بد است.

پیرنیاکان گفت: تمام زندگی شجریان و آثار وی بر اساس خردورزی بوده‌ است. در موسیقی شجریان اندیشه موج می‌زند. خانواده شجریان و تربیت فرزندان وی نیز بر پایه همین خرد بود. به همین دلیل هیچوقت در موضع‌گیری و موسیقی خود به خطا نرفت.

همچنین علی‌اکبر شکارچی از استادان موسیقی استان لرستان نیز در ادامه مراسم خاکسپاری مرحوم شجریان در وصف استاد مویه خوانی کرد .

نامی که می‌ماند

صدای محمدرضا شجریان اصالت و تاریخ آواز ایرانی است. او نه فقط در موسیقی که در خواندن قرآن و ادعیه نیز گنجینه‌هایی را به میراث گذاشته است. امروز دیگر کسی تردیدی ندارد که «محمدرضا شجریان» از قله‌های موسیقی و آواز ایران است و شخصی با چنین القاب و استعدادی، بی‌شک جا در دل‌های مردم دارد و حذف شدنی نیست!!!