آخرین میخ تابوت برجام را مجلس می‌کوبد!

علی روغنگران

در شرایطی که همزمان با پنجمین سالگرد توافق برجام، انتقادات علیه آن اوج گرفته است، طرح توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی به زودی از هیات رئیسه مجلس اعلام وصول می‌شود. این طرح در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به صورت فوریت‌دار تدوین شده است. به گفته عباس مقتدایی عضو این کمیسیون براساس این طرح، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف خواهد شد، ضمن اینکه دولت هم ملزم به توقف اجرای داوطلبانه آن است. وی همچنین اظهار کرده که این طرح در پاسخ به زیاده‌طلبی‌های اروپا و آمریکا تهیه شده و نمایندگان زیادی آن را امضا کرده‌اند. به گفته او، این طرح هم‌اکنون در حال طی کردن مراحل اداری در هیات رئیسه مجلس است و به زودی از سوی آنان اعلام وصول خواهد شد. نمایندگان مجلس یازدهم پیش از تدوین این طرح نیز در اظهارنظرهایی بر توقف اجرای داوطلبانه پورتکل الحاقی تاکید کردند. چنانچه علیرضا زاکانی در این باره می‌گوید: ایران پروتکل الحاقی را داوطلبانه پذیرفت که در شرایط فعلی، منفعت ملت ما این است که اجرای پروتکل الحاقی کنار گذاشته شود تا طرف مقابل بداند که نمی‌تواند با فشار و ارعاب، خواسته‌های نامشروع خود را به ملت ما تحمیل کند. وی همچنین با انتقاد از نحوه موضع‌گیری دولت و وزارت امور خارجه در مقابل قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اظهار کرده است: “دولت و وزارت امور خارجه موضع متزلزلی در مقابل این اقدام گرفتند و باید مواضع محکم‌تری اتخاذ کنند تا طرف مقابل نتواند زیاده‌خواهی‌های خود را تشدید کند و انتظار داشته باشد که ما از منافع خودمان عقب‌نشینی کنیم.”

چنین مواضعی حالا در قالب طرح توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی نمایان‌تر شده است و شکل عملی به خود گرفته است. بر اساس پروتکل الحاقی، آژانس بین المللی انرژی اتمی مسئولیت راستی آزمایی از فعالیت‌های هسته‌ای هر کشوری را بر عهده دارد و در صورت شک و تردید، بازرسان این سازمان بین المللی می‌توانند به صورت سرزده و ناگهانی از هر مکان مشکوکی بازرسی به عمل آورند. البته به منظور بازرسی سرزده از مراکز‌ غیرهسته‌ای، ارائه شواهد و مدارک کافی ضروری است. در این شرایط کشور مورد نظر باید ظرف حداکثر 24 ساعت با درخواست آژانس موافقت به عمل آورد. حال باید دید تصویب این طرح چه پیامد‌هایی خواهد داشت.

ما در برجام همه تعهدات را به غیر از نظارت بازرسان آژانس از تاسیسات ایرانی متوقف کرده ایم و در واقع وجود این عامل بوده است که تا به امروز می‌توانیم ادعا کنیم برجام هنوز زنده است اگر این بخش هم دچار آسیب شود وضع پیچیده‌تر از این می‌شود

بخشی از نظارت‌هایی که امروز بر پایگاه های هسته‌ای ایران صورت می‌گیرد به اتکای اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی است و اگر متوقف شود رژیم نظارتی آژانس بر ایران آسیب می‌بیند و محدودتر می‌شود. مجلس باید تمام شرایط و امکانات ممکن را در نظر بگیرد. در نهایت اگر خروجی صورت بگیرد یا محدودیتی تعریف شود بدون این هماهنگی‌ها نمی‌تواند تامین کننده کامل منافع کشور باشد و به روابط ایران با آژانس آسیب می‌زند و آن را پیچیده‌تر می‌کند. این روندی است که اخیرا در آژانس با آن مواجه بودیم و در آینده نیز در اجلاسی که دو ماه بعد برگزار خواهد شد با آن رو به رو می‌شویم. به نظر نمی رسد این طرح به رفع پیچیدگی‌های وضعیتی که ایران در آن گرفتار است کمکی کند. به خاطر اتفاقی که رخ داده است و اسنادی که رژیم صهیونیستی ادعا می‌کند از طریق جاسوسی کسب کرده و در اختیار آژانس قرار داده است مناسبات ایران و آژانس در راه اجرای تعهدات برجام شدیدا آسیب دیده است. ما در برجام همه تعهدات را به غیر از نظارت بازرسان آژانس از تاسیسات ایرانی متوقف کرده ایم و در واقع وجود این عامل بوده است که تا به امروز می‌توانیم ادعا کنیم برجام هنوز زنده است اگر این بخش هم دچار آسیب شود وضع پیچیده‌تر از این می‌شود. اسرائیلی‌ها هم متوجه شده اند که این آخرین ستون باقی مانده برجام است و بنابراین به اشکال مختلف در تلاش هستند تا ایران را تحریک کنند که از برجام خارج شود یا همان تعهدات را اجرا نکند یا آژانس را وادار کنند تا از طریق پیچیده‌تر شدن پرونده و ارجاع به شورای امنیت این ستون برجام را متزلزل کند. وضعیت امروز ایران در برجام وضعیت پرریسکی است. آژانس با توجه به قطعنامه شورای حکام تسلیم کار تبلیغاتی گسترده اسرائیل و آمریکا شده و ما لب پرتگاهی هستیم که می‌تواند برجام را نابود کند. در عین حال نه از طرف ایران و نه 1+5 هیچ جایگزینی برای برجامی که قصد نابودی آن را دارند، معرفی نشده و این می‌تواند تهدیدی بزرگ در مقیاس بسیار بزرگ محسوب شود. آنچه در مجلس به تصویب می‌رسد حکم قانون را دارد و الزام‌آور تلقی می‌شود مگر به شکل دیگری در این باره تدبیر شود. در غیر این صورت اگر مجلس آن را تصویب کند لازم الاجرا خواهد بود. اگر چنین اتفاقی بیفتد پیام روشنی دارد. چون این هشدار‌ها به آژانس داده شده بود. وقتی برخورد یک جانبه و یک طرفه با موضوع بازرسی‌ها و آن اقدام غیرحرفه‌ای با تکیه به ادعای اسناد جاسوسی طرح شد طبیعتا واکنشی را در طرف ایرانی می طلبد که باید پاسخ آن اقدام غیرحرفه‌ای تلقی شود. کارشناسان امیدوارند که این اتفاق نیفتد و آن طرح تصویب نشود، ولی اگر رخ بدهد پیامد اقدامی است که آژانس با آگاهی کامل آن را انجام داده و در این دام افتاده است. ما در حال حاضر به ادامه مذاکرات حرفه‌ای، بیشتر از هر چیزی نیاز داریم. ما باید انرژی بسیار سنگینی روی آژانس سرمایه گذاری کنیم تا از افتادن بیش از اینِ آژانس در دام توطئه اسرائیل و آمریکا که برای نابودی برجام طراحی کرده اند خوردداری کنیم. اگر این مذاکرات کاملا حرفه‌ای و بی طرفانه صورت بگیرد می‌توانیم راه‌هایی پیدا کنیم تا به ابهامات آژانس پاسخ‌های لازم و کافی بدهیم. در عین حال هم به گونه‌ای عمل کنیم که منجر به رسمیت شناختن روند غیر مرسوم تکیه بر اسناد جاسوسی در نظارت‌ها نشود که تنها راهش مذاکره است. تا وقتی که امکان مذاکره و گفتگو وجود دارد باید از عجله و شتابزدگی و کار‌هایی که تا اندازه‌ای برگشت‌ناپذیر هستند و می‌توانند خسارت‌هایی وارد کنند خودداری کنیم، ولی تعلیق و متوقف کردن پروتکل الحاقی که داوطلبانه اجرا می‌شود نباید خط قرمز محسوب شود و در صورتی‌که لازم شود باید این کار را انجام دهیم. منتهی به نظر می‌رسد برای ما هنوز راه‌هایی وجود دارد که به طور کامل آن‌ها را نرفته ایم و آزمایش‌های لازم را نکردیم اگر این راه‌ها منجر به موفقیت نشود ایران این را حق خود می‌داند که اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند.