دست دوستی ابوظبی به تهران

علی روعنگران

اگرچه ریاض و ابوظبی چند سالی است در یک اتحاد نمادین با هم در ارتباط با مسائل منطقه‌ای قرار دارند و همواره در ظاهر امر تلاش کرده‌اند حضور توامانی در عرصه منطقه‌ای با یک موضع گیری واحد داشته باشند، اما اختلافات و تعارض منافع و انتظارات حصولی از کسب منافع بیشتر میان این دو واحد جغرافیایی عربی موضوعی نبوده است که از دید رسانه ها و تحلیلگران مخفی بماند. تعارض منافع آنها در قالب ائتلاف متجاوز سعودی به یمن در طول چند ساله اخیر، نحوه مواجهه آنها با جریانات اسلامی مانند اخوانی‌ها (در یمن)، کنشگری‌های ابوظبی در مسیر هژمونی گرایی با تکیه بر نظم جدید عربی با محوریت ابوظبی و کنار زدن سعودی به عنوان یک تصمیم گیر سنتی در مناسبات میان اعراب در شورای همکاری، اتحادیه عرب و حتی در آفریقا نمونه‌هایی از تعارض سیاست‌های راهبردی آنها ورای اتحاد میان آنهاست. امارات عربی متحده آرام آرام در حال فاصله گرفتن از مواضع ضد ایرانی عربستان سعودی است. گفت‌وگو‌های دیپلماتیک کُند، اما مداوم در جریان است. آخرین آن گفت‌وگوی تلفنی وزرای خارجه دو کشور در دوهفته پیش بود. اولین بار مرداد سال قبل بود که سفر هیات نظامی امارات به تهران خبرساز شد. در این سفر یک هیات هفت نفره از مقامات گارد ساحلی امارات برای گفتگو درباره همکاری مرزی دو کشور، تردد اتباع و تردد‌های غیرمجاز به ایران آمدند. نکته جالب این‌که نشست سال 98، ششمین نشست مشترک گارد ساحلی ایران و امارات بود و نشست قبلی آن‌ها در سال 92 برگزار شده بود. یعنی شش سال هیچ نشستی برگزار نشده بود. پس از آن گام‌های دیگری برای گرم کردن روابط به جریان افتاد تا اینکه شیوع ویورس کرونا فرصت تازه‌ای برای دو کشور ایجاد کرد. امارات متحده کمک‌هایی برای ایران ارسال کرد. همچنین وزیر خارجه این کشور با وزیر خارجه ایران گفتگو کرد. به نظر می‌رسد کرونا با تمام چالش هایش فرصتی برای نزدیکی دولت‌هایی است که روابط سردی با یکدیگر دارند. ایران و امارات تلاش می‌کنند از این فرصت بهره ببرند. از طرف دیگر امارات در مناسبات منطقه‌ای خود نیز تجدید نظر‌هایی کرده است. مذاکرات دیپلماتیک با دولت سوریه و همچنین آغاز روند خروج نیروهایش از یمن از جمله این اتفاقات است که از سوی ایران مثبت تلقی می‌شود. قاعدتا این اقدامات برای امارات راحت نیست این کشور متحد اصلی عربستان است و عربستان فعلا هیچ نرمشی از خود نشان نداده است. قاعدتا عربستان از تغییر رویکرد متحد اصلی خود در منطقه خوشحال نیست. سنجش شرایط منطقه نشان می‌دهد که امارات مجموعه‌ای از حاکمان دارد که می‌توانند به صورت مشورتی و دسته‌جمعی فکر کنند و تصمیم بگیرند. این به لحاظ ساختاری امتیازی به امارات می‌دهد که امکان تصحیح رویه‌ها را دارد. اخیرا محمد بن زاید ولیعهد امارات در مطلبی به این موضوع اشاره کرده بود که «با توجه به شیوع کرونا در دنیا دولت‌ها باید با یکدیگر “همبستگی” داشته باشند.» “همبستگی” سر فصل تازه‌ای است که در منطقه مطرح می‌شود، در منطقه همکاری، رقابت، مخالفت، اخلال، تضعیف در روابط کشور‌ها همیشه وجود داشته است. اما طرح بحث “همبستگی” نشان دهنده توجه به عمق مشکلات ساختاری در منطقه است. منطقه بدون همبستگی با چالش‌ها و مشکلات زیادی مواجه بوده و خواهد بود. “همبستگی” می‌تواند بسیاری از چالش‌های حیاتی را کنترل کند و اختلافات را تبدیل به فرصت نماید. امارات سومین شریک تجاری بزرگ ایران بوده، هست و خواهد بود. این شراکت با رفتار سوء یک یا چند مقام از بین نخواهد رفت، چرا که مبتنی بر روابط اجتماعی بسیار تنگاتنگ بین مردم ایران و امارات است. این محصول سال‌های درازی از روابط اجتماعی است. امارات نباید یک شریک تجاری مثل ایران را از دست دهد. فشار‌هایی که درسال‌های اخیر امارات به تاجران ایران وارد کرده انعکاس خوبی برای این کشور نداشته است. موضوع مهم دیگر حضور نظامی در یمن است. گرچه امارات پیشتر در قالب ائتلاف آمریکا به افغانستان نیرو اعزام کرده بود، اما ورودش به یمن موضوع متفاوتی بود. یمن همسایه امارات است و متفاوت با افغانستان و لیبی است. ورود نیرو‌های امارات و عربستان به یمن یک اشتباه استراتژیک و تاریخی بود. امارات زودتر از عربستان به این اشتباه پی برده و تلاش می‌کند خودش را از پیامد‌های فاجعه بار آن دور کند. اقداماتی هم در این راستا انجام داده نیرو‌های خود را در یمن کاهش داده، اما هنوز به صورت کامل خارج نشده است، بیشتر از نیرو‌های مزدور استفاده می‌کند، اما در حوزه فرماندهی و مدیریت هنوز در یمن حضور دارد. امارات به نوعی درحال رها کردن عربستان بدون پشتیبان و متحد منطقه‌ای در یمن است. این نکته مهمی است که مورد توجه ایران هم قرار گرفته و امارات را تشویق می‌کند که این رفتار تداوم یابد و اجازه دهد مردم یمن خودشان سرنوشتشان را تعیین کنند. این روزها اما چالش ویروس کرونا منطقه را به شدت تهدید می‌کند. این چالش مرز، نژاد، دین و مذهب نمی‌شناسد و همه جهان را مبتلا کرده است. این بیماری بدون همبستگی و همکاری کشور‌های جهان قابل کنترل نیست. تحولات رفتاری این ویروس برای دانشمندان آشکار نشده است و طول خواهد کشید تا راهی برای خلاصی از آن پیدا شود؛ بنابراین کشور‌ها باید با عقلانیت به مبارزه با آن بپردازند. چه کشوری بهتر از ایران که تجربه زیادی در رابطه با کرونا دارد. همچنین ایران تجربه بسیار بالایی در زمینه پزشکی دارد. اولین بیمارستانی که در کشور‌های همسایه ایجاد شده بیمارستان ایرانیان بوده است. امارات از توان علمی و پزشکی ایران مطلع و مایل است از این توان استفاده کند. چالش مشترک دیگر میان ایران و امارات چالش قیمت نفت و افزایش عرضه نفت خام در بازار جهانی است. هم امارات و هم ایران از این جهت متضرر می‌شوند. این مسئله‌ای مشترک برای همه کشور‌های منطقه خلیج فارس است. اگر این موضوع که اقتصاد همه کشور‌ها و رفاه ملت‌ها را در منطقه تهدید می‌کند، بارویه‌های خصومت آمیز و رقابت کاهنده و مخرب ادامه یابد، مانند سوراخ کردن کشتی است که همه بر آن سوارند. اما در خصوص واکنش عربستان نسبت به تغییر سیاست امارات فعلا سیگنال روشنی از سوی عربستان صادر نشده و رسانه‌های سعودی همچنان بر طبل تبلیغات علیه ایران می‌کوبند. این نشان می‌دهد هنوز تصمیمی جدی در این رابطه وجود ندارد.