شب يلدا يعني سپيده در راه است

جواد لگزيان

شب يلدا شبی است که ما همچون سال‌های گذشته با امید و لبخند در دل شب طولانی سپیده را انتظار می‌کشیم. شبی که آسمان یک‌بار دیگر همنوایی زیبای همه اقوام ایرانی را از دشت آریای نیشابور تا مزار روشن پیر هرات، از خیابان‌های تهران تا دیار مهربان دوشنبه و از خاک پرمهر شیراز تا سرزمین خرم تبریز را خواهد دید.

سفر به ژرفای تاریخ

برای آگاهی از سرگذشت این شب‌نشینی اسرارآمیز باهم سفری می‌کنیم به ژرفای تاریخ ایران باستان.مراسم یلدا نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال از رسوم آریایی‌هاست که ایرانیان هزاران سال است آن را برپای می‌دارند و تولد خورشید را جشن می‌گیرند. مردم درگذشته، براثر تجربه و گذشت زمان با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و حرکت ستارگان آشنایی پیدا کردند. روشنی و روز و خورشید در نظر آن‌ها مظهر نیکی بود. تاریکی و شب و سرما را نیز اهریمنی می‌پنداشتند.

روزهای طولانی پس از یلدا

آن‌ها در طول سال، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز، یعنی روز سی‌ام آذر و بلندترین شب‌ها، شب اول زمستان، یعنی نخستین شب دی‌ماه است. اما بلافاصله پس‌ازاین بلندترین شب سال، از آغاز دی، روزها به‌تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود. خورشید هرروز بیش‌تر در آسمان می‌پاید و نور و گرمی نثار می‌سازد، به همین جهت شب اول زمستان را یلدا نامیدند، یعنی شب تولد خورشید شکست‌ناپذیر. اقوام قدیم آریایی، از هند و ایرانی و همچنین هندواروپایی جشن تولد آفتاب را آغاز زمستان می‌دانستند و به‌ویژه ژرمن‌ها تولد آفتاب را در آغاز زمستان جشن می‌گرفتند. گذشتگان بلندترین شب که تاریکی بیش‌تر در زمین می‌پایید را نحس و بدیمن می‌شمردند.

ایرانیان در شب تاریک یلدا آتش می‌افروختند تا با پدیدار شدن روشنی، تاریکی و اهریمن نابودشده و بگریزند. آن‌ها با اندیشه‌ای پاک و روشن در شب یلدا گرد هم جمع می‌شدند و با سرزندگی سفره می‌گستردند.آن‌ها از روشنایی برکت می‌طلبیدند تا در زمستان به خوشی سر کنند و میوه‌های تازه و خشک در سفره، تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت در پیش داشته باشند و همه‌شب را در پرتو چراغ و نور آتش می‌گذراندند تا اهریمن فرصت تباهی نیابد. بنا بر پژوهش‌های تاریخی بانفوذ آیین مهر در اندیشه مسیحی به‌تدریج شب یلدا با تولد مسیح تطبیق شده است.

امید همیشگی ایرانیان

این شب زیبای ایرانی، یادآور امید همیشگی ایرانیان در پیروزی روشنی و خرد بر تاریکی و نادانی است. چه خوب است امشب انسان‌های دیگری را هم بر سفره یلدا میهمان کنیم و با هدیه کوچکی به نیازمندان تاریکی شب یلدا را به سپیده روشن امید پیوند دهیم.