آینده نگری به سبک عراقچی؟ 

علی روغنگران

معاون سیاسی وزیر امور خارجه چند روز پیش در مصاحبه با پایگاه خبری «ان. آر. سی.» هلند تاکید کرد که برجام اکنون در وضعیت «مراقبت ویژه» قرار دارد و اروپایی‌ها باید برای بقای آن تلاش کنند. او افزود: “ما قبول کردیم که برنامه هسته‌ای خود را محدود کنیم، اما به‌عوض هدف فشار حداکثری آمریکا قرار گرفتیم، در این شرایط طرف‌های دیگر برجام باید راهکار‌های عملی برای رهایی ایران از تحریم‌ها بیندیشند.”

تا اینجا سخنان عراقچی تکرار مواضع پیشین او بود، اما او در ادامه اظهارات بحث برانگیزی را مطرح کرد.

معاون سیاسی وزیر خارجه گفت: «یکی از درس‌هایی که ما از مسائل اخیر پیرامون برجام گرفتیم این است که نتیجه این توافق و پایبندی به آن، اعمال تحریم‌های جدید است.»

عراقچی در ادامه افزود: «اگر قرار است که اوضاع همچنان این‌گونه باشد، شاید ما نیز مجبور به تغییر رویه شویم. در مورد اینکه رویه ما به‌چه‌صورت تغییر خواهد کرد فعلا نمی‌توانم بگویم.»

دومین اظهار نظر جنجالی معاون ظریف این بود: “درس دیگری که گرفتیم این است که مقاومت بیش از تمایل به همکاری جواب می‌دهد.”

عباس عراقچی در حالی این دو نکته را مطرح کرده است که خودش در بطن مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب قرار داشته است. عراقچی دیپلمات ارشد ایران در این مذاکرات بود و برای به نتیجه رسیدن توافق و در ادامه حفظ آن تلاش بسیاری کرد. او حالا هم در تلاش است که پیکر نیمه جان برجام را احیا کند، اما ظاهرا از کسب موفقیت در این راه ناامید شده است. سخنان عراقچی در گفتگو با رسانه هلندی بازتاب وسیعی در رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های اصولگرا داشت. آن‌ها این اظهارات را نوعی “اعتراف” از سوی عراقچی قلمداد کردند. در همین حال روزنامه کیهان از “سانسور” سخنان عراقچی در رسانه‌های اصلاح طلب انتقاد کرد. روزنامه‌های اصولگرا دفاع عراقچی و دیگر اعضای دولت از برجام را یادآوری کردند و موضع معاون وزیر خارجه را “دیرهنگام” دانستند.

رسانه‌های اصولگرا از سخنان عراقچی استقبال کردند، اما در سوی دیگر میدان روزنامه اصلاح طلب شرق این سخنان را “دلسرد کننده” دانست. شرق نوشت: “عباس عراقچی اگرچه خواسته به مقامات اروپایی هشدار و زنهار دهد، اما ترجمه و انتشار آن در رسانه‌های فارسی‌زبان می‌تواند به‌شدت بدفهمی و سوءتفاهم ایجاد کند.”

این روزنامه اشاره کرده که این اظهارات عراقچی از همان ابتدای برجام تاکنون از سوی مخالفان برجام مطرح شده است. شرق درادامه ادعاکرده که ممکن است عراقچی نیم نگاهی به دولت آینده داشته است، این روزنامه نوشت: «نمی‌توان انتظار شنیدن سخن مخالفان برجام و دلواپسان را از دهان عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده داشت مگر آنکه او به عنوان یک دیپلمات وزارت خارجه نیم‌نگاهی به دولت بعد داشته باشد.»

عباس عراقچی متولد سال 1341 در تهران است او دیپلماتی کلیدی در دولت حسن روحانی است. حسن روحانی بعد از آنکه ریاست جمهوری را تحویل گرفت تیم مذاکره کننده هسته‌ای را هم عوض کرد و سکان مذاکرات را به وزیر خارجه‌اش محمدجواد ظریف سپرد. اما یک عضو تیم سابق در تیم جدید باقی ماند و نقشی به مراتب مهمتر از قبل در مذاکرات ایفا کرد. عباس عراقچی تنها دیپلماتی بود که از تیم مذاکره کننده جلیلی به تیم مذاکره کننده ظریف منتقل شد. او در تیم جلیلی نقشی حاشیه‌ای داشت، اما در تیم ظریف دست راست او بود. مجید تخت روانچی نماینده کنونی ایران در سازمان ملل نیز جایگاهی مشابه به عراقچی در مذاکرات داشت با این حال نام عراقچی بیشتر مطرح بود. گفته می‌شد در مذاکرات هسته‌ای تقسیم کاری صورت گرفته بود و ظریف نقش پلیس خوب را بازی می‌کرد و عراقچی نقش پلیس بد را برعهده داشته است. او در مذاکرات کمتر لبخند می‌زد و در واقع خواسته‌های حداکثری ایران را مطرح می‌کرد. در سال‌های اخیر تیم سیاست خارجی حسن روحانی فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است، اما عباس عراقچی در این دوران همیشه دست راست محمد جواد ظریف بوده است. او زمان مذاکرات هسته‌ای معاون حقوقی وزارت خارجه بود و حالا پس از تغییر ساختار وزارتخانه معاون سیاسی آن است. در این مدت هر زمان جایگاه ظریف متزلزل شده، اولین گزینه‌ای که برای جانشینی او مطرح شده عباس عراقچی بوده است. چند ماه پیش که ظریف از سمت خود استعفا کرد، نام او به عنوان جانشین احتمالی ظریف مطرح شد. با این حال بعید به نظر می‌رسد اظهار نظر اخیر عراقچی برای کسب موقعیتی تازه در دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی و با نگاه به دولت آینده باشد. هر چند که عباس عراقچی سیاستمداری است که توانسته است از تیم جلیلی به تیم ظریف راه یابد و در آنجا نیز ارتقا پیدا کند. سخنان عراقچی در شرایطی مطرح شده است که او باید به زودی در نشست کمیسیون مشترک برجام حاضر شود. این نشست در وین برگزار می‌شود. طرف‌های اروپایی برجام در روز‌های اخیر گفته اند اگر ایران به تعهداتش عمل نکند مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. مکانیسم ماشه فرآیندی است  برای بازگشت تحریم‌های بین المللی ایران. در همین حال ماموریت فدریکا موگرینی رئیس سیاست خارجی اروپا که از مدافعان پروپاقرص برجام بود نیز به پایان رسیده و در جلسه آتی کمیسیون برجام جانشین او حضور خواهد داشت. در این شرایط به نظر می رسد سخنان عراقچی بیش از آنکه در راستای آینده سیاسی او باشد، به عنوان مقدمه‌ای برای ورود به نشست مهم هفته آینده کمیسیون برجام قابل ارزیابی باشد.