کانال مذاکره با فرانسه باید حفظ شود 

علی روغنگران

در حالی که دستگاه دیپلماسی فرانسه بدون سروصدا مشغول آماده‌سازی شرایط برای از سرگیری گفتگو‌ها «میان همه طرف‌های» توافق هسته‌ای بود، ترامپ ناگهان در توئیت غیرمنتظر‌ه‌ای تلاش‌های دیپلماتیک این کشور را زیر سوال برد. ترامپ روز پنجشنبه در توئیتی نوشت: «ایران دچار مشکلات جدی مالی است. آنها ناامیدانه خواستار گفتگو با آمریکا هستند. اما به آنها سیگنال‌های مختلطی از سوی همه کسانی که ادعا دارند ما را نمایندگی می‌کنند داده می‌شود؛ از جمله از سوی رئیس‌جمهور ماکرون از فرانسه. می‌دانم که امانوئل [ماکرون]نیت خوبی دارد مانند دیگران. اما هیچ‌کس غیر از خود ایالات متحده از جانب ایالات متحده صحبت نمی‌کند. هیچ‌کس به هیچ شکل و طریقی اجازه ندارد که به نمایندگی از طرف ما صحبت کند.»

به رغم اینکه ترامپ شخصا ماکرون را خطاب قرار داده بود، اما رئیس‌جمهور فرانسه برای دومین بار از پاسخ دادن به اظهارات مستقیم همتای آمریکایی خودداری کرد. پیش از این، حدود دو هفته پیش، فرانسه اعلام کرد که قصد دارد از شرکت‌های چند ملیتی مانند گوگل مالیات بگیرد. ترامپ در توئیتی، ضمن مخالفت با این کار، گفت به این «حماقت ماکرون» جواب خواهد داد. اما ماکرون از پاسخ دادن به این اهانت صریح خودداری کرد. این بار نیز ماکرون به اتهام‌زنی ترامپ پاسخ نداد. اما یک دیپلمات بلندپایه فرانسوی، به طور تلویحی از توئیت‌های ترامپ انتقاد کرد و گفت: «ما در توئیتر دیپلماسی انجام نمی‌دهیم. ما یک بحران جدی را بررسی می‌کنیم… ما وارد جدل توئیتری نمی‌شویم. ما به این شکل به اهدافمان نمی‌رسیم.»

به جای ماکرون، وزیر خارجه‌اش به توئیت ترامپ پاسخ داد. ژان ایو لودریان، او با صدور بیانیه‌ای، ضمن تاکید بر پایبندی فرانسه به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، گفت: «در رابطه با ایران، ما با حاکمیت مطلق صحبت می‌کنیم. فرانسه قویا به صلح و ثبات در منطقه متعهد است و به تقویت تنش‌زدایی متعهد است. فرانسه برای این کار به هیچ اجاز‌ه‌ای نیاز ندارد.»

توئیت‌های ترامپ درباره «سیگنال‌های مختلط» ماکرون به ایران، در شرایطی منتشر شد که فرانسوی‌ها با ارائه راهکاری دو مرحله‌ای، به سختی تلاش می‌کنند ایران و آمریکا را به میز مذاکرات بازگردانند. طبق این راهکار، فرانسوی‌ها ابتدا ایران را متقاعد می‌کنند که روند کاهش تعهدات هسته ای را متوقف کند یا به اصطلاح وضعیت فعلی را فریز کند و سپس در مرحله دوم، به کمک فرانسوی‌ها، شرایط از سرگیری گفتگو‌ها میان «همه طرف‌های» برجام، از جمله آمریکا، فراهم می‌شود. اما این راهکار با موانعی مواجه شده است. نخستین مشکل راهکار فرانسه این است که پاریس بدون ارائه یک امتیاز فوری اقتصادی به تهران، از مقامات ایران می‌خواهد که فرآیند کاهش تعهدات هسته‌ای را متوقف کنند. این در حالی است که هدف اصلی ایران از کاهش تعهدات، وادار کردن اروپا به تضمین منافع اقتصادی خود در زمینه فروش نفت و مبادلات بانکی است. در چند هفته اخیر، روسای جمهور ایران و فرانسه، چندین بار مفصلا درباره این راهکار به طور تلفنی گفتگو کردند. اما هنوز به توافق ملموسی در این زمینه نرسیدند. در آخرین تماس آنها که روز سه‌شنبه هفته گذشته انجام شد، ظاهرا پیشنهاداتی میان دو طرف رد و بدل شد. شبکه خبری المیادین، به نقل از منابع ایرانی مدعی شد که ماکرون به رئیس‌جمهور حسن روحانی پیشنهادی برای تزریق 15 میلیارد دلار به سازوکار «ابزار حمایت از مبادلات تجاری» (اینستکس) داده است. بر این اساس، فرانسه پنج میلیارد و سایر اعضای برجام 10 میلیارد به اینستکس تزریق می‌کنند. اما به نظر می‌رسد پیشنهاد اصلی مکالمه روحانی و ماکرون چیز دیگری بود. چرا که فرانسوی‌ها می‌دانند که احتمالا ایران با 15 میلیارد دلار از مواضع خود کوتاه نخواهد آمد. اما پیشنهاد اصلی چیست؟

ستون اصلی راهکار فرانسه، زمینه‌سازی برای بازگشت ایران و آمریکا به مذاکرات است. لودریان در ادامه بیانیه خود گفته است «تنش‌های فزاینده مستلزم ابتکار عملهای سیاسی برای بازگرداندن شرایط گفتگو است. این همان چیزی است که ماکرون با شفافیت تمام با شرکایمان و نیز اول از همه با امضاکنندگان برجام انجام می‌دهد. البته او مقامات آمریکا را هم مطلع می‌کند. همه تلاش‌ها باید تجمیع شود تا از تبدیل شدن این وضعیت تخاصم به تقابل خطرناک جلوگیری شود.»

فرانسوی‌ها برای موفقیت راهکارشان، از یک سو با آمریکا جهت صدور معافیت‌هایی برای فروش نفت ایران رایزنی می‌کنند. هر چند که تاکنون این رایزنی‌ها به جایی نرسیده است؛ و از سوی دیگر، تلاش می‌کنند ایران را به  مذاکره با آمریکا متقاعد کنند. البته روحانی در گفتگو با ماکرون، با مذاکره با ترامپ مخالفت کرده است مگر اینکه آمریکا همه تحریم‌ها را بردارد. گفته می‌شود که ماکرون حتی روحانی را به حضور در نشست گروه هفت در فرانسه و دیدار با ترامپ دعوت کرده است. البته منابع دیپلماتیک فرانسوی در گفتگو با خبرگزاری رویترز این دعوت را تکذیب کردند.

ظاهرا دولت آمریکا از تحرکات فشرده دیپلماتیک فرانسه برای تنش‌زدایی با ایران نگران شده و احساس می‌کند که فرانسوی‌ها در تعاملاتشان با ایران، سخنگوی آمریکا شده‌اند. به همین دلیل، ترامپ در اقدامی غیردیپلماتیک، تلاش‌های ماکرون را زیر سوال برد. با این حال، نباید تصور کرد که تنها دلیل توئیت‌های ترامپ همین است. به طور کلی، دو دلیل محتمل برای موضعگیری مناقشه‌برانگیز ترامپ قابل تصور است: نخست آنکه آمریکایی‌ها نمی‌خواهند کسی میان تهران و واشنگتن وساطت کند و مشکلات میان دو طرف باید به طور مستقیم حل شود. مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، دقیقا بر همین نکته تاکید کرده است. اورتگاس گفت: «مقامات ایران می‌دانند با چه کسی باید تماس بگیرند؛ پرزیدنت ترامپ منتظر تماس آنهاست» وی در ادامه مدعی شد اگر مقامات ایران بخواهند درباره این که چگونه می‌توانند مانند یک کشور عادی رفتار کنند و به عرصه جهانی بازگردند، و نیز اینکه چگونه می‌توان تحریم‌ها را لغو کرد، حرف بزنند دقیقا می‌دانند که با چه کسی می‌توانند تماس بگیرند.

دلیل محتمل دوم این است که آمریکایی‌ها از اساس علاقه‌ای به تنش‌زدایی با ایران ندارند ولذا تلاش‌های ماکرون را زیر سوال بردند. اگر چه کاخ سفید هیچ وقت چنین چیزی را به طور رسمی و علنی نمی‌گوید، اما برای این موضوع هم شواهد و قراینی وجود دارد. همانطور که قبلا ذکر شد، هدف اصلی راهکار فرانسه، راضی کردن ایران و آمریکا به از سرگیری مذاکرات است. بنابراین، وقتی ترامپ به طور غیردیپلماتیک از تلاش‌های شخص ماکرون در این زمینه انتقاد می‌کند، می‌تواند به این معنا باشد که فرانسه بیهوده برای تنش‌زدایی میان تهران و واشنگتن تلاش نکند. چرا که کاخ سفید تمایلی به این امر ندارد. از این گذشته، آمریکا اخیرا در اقدامی بسیار کم سابقه، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، را تحریم کرد. مقامات ایران بار‌ها تاکید کرده‌اند که ظریف متولی اصلی دستگاه دیپلماسی ایران است و تحریم او ممکن است به دیپلماسی صدمه بزند. بسیاری از کارشناسان هم معتقدند تحریم ظریف چشم‌انداز راه حلهای دیپلماتیک را محدود می‌کند. بنابراین، پرسش اصلی این است که اگر آمریکا با وساطت فرانسه (به عنوان کانال غیرمستقیم) مخالفت می‌کند و در عین حال، ظریف (کانال مستقیم) را هم تحریم می‌کند، چگونه می‌خواهد مشکلاتش با ایران را حل کند؟

در نهایت در عرصه معادلات میدانی، اگر چه پیشنهاد ماکرون برای تزریق 15 میلیارد یورو به اینستکس پیشنهادی سنگین به نظر می‌رسد که از امکان اجرایی شدن اندکی برخوردار است. با این وجود، دیدار میان ماکرون و حسن روحانی خارج از نشست سران جی 7 محتمل به نظر می‌رسد. با توجه به تلاش‌های پاریس، ایران نیز باید کانال ارتباطی و میز مذاکرات از طریق فرانسه را حفظ کند.