موسیقی، معجزه ای پنهان در سریال امام علی(ع)

اسماعیل صنمی

فرهاد فخرالدینی آهنگساز و نامی آشنا بین جامعه موسیقی ایران است. او در خانواده‌ای بزرگ شده که هنر در بطن آن جریان داشته و برادرش عکاس پرتره و پدرش شاعری به‌نام در تبریز بود. در فعالیت حرفه‌ای‌اش به ساخت حداقل 15 موسیقی فیلم و سریال پرداخت و همچنین به مدت ۱۱ سال رهبر ارکستر ملی ایران بود واکنون یکی از اعضای شورای عالی خانه موسیقی ایران است.

شاید عجیب نباشد اگر بگوییم همه ما بارها، خواسته یا ناخواسته  آثار او را شنیده‌ایم و در وجود تمامان نشسته است. او با ساخت موسیقی سریال‌هایی مانند: امام علی(ع)، روزی روزگاری و کیف انگلیسی بیشتر به عامه مردم ایران شناخته شد که هنوز هم بسیاری از ما زیر لب موسیقی سریال امام علی(ع) را زمزمه می‌کنیم. موسیقی‌ای که حاصل 30 سال پژوهش او بر روی نغمه‌ای از عبدالقادر مراغه‌ای آهنگ‌ساز قرن نهم هجری است.

موسیقی، معجزه‌ای در نهان

همه ما زمانی که یک فیلم را تماشا می‌کنیم گاهی بی اختیار اشک می‌ریزیم، گاهی بی اختیار می‌خندیم و گاهی وحشت وجودمان را می‌گیرد. تمام این احساسات را مدیون موسیقی‌ای هستیم که در پس زمینه پخش  می‌شود، صدایی که اغلب متوجه آن نمی‌شویم اما تاثیر بسزایی در برانگیخته شدن عواطف و احساساتمان دارد. یکی از سوالات کلیدی در مورد موسیقی فیلم برای یک آهنگ‌ساز این است که چه موسیقی می‌تواند مناسب باشد؟ موسیقی که در فیلم به عنوان یک عنصر جدا شنیده شود، مانند فیلم «پدر خوانده». یا نه، در بطن تصویر حل شود و در پس زمینه تاثیرش را بگذارد مانند فیلم «هیوگو». هیچ‌گاه نمی‌توان به این سوال پاسخ نهایی داد، اما شاید بهترین جواب این باشد که بهترین موسیقی برای فیلم آن است که اگر جایی به گوشمان خورد بلافاصله مارا به یاد آن فیلم یا صحنه‌هایی از آن بی‌اندازد.

آهنگ سریال امام علی(ع) نیز از آن دسته موسیقی‌‌هایی است بلافاصله بعد از شنیده شدن ما را در فضای سریال غرق می‌کند.

حرکت شتر، ریتم بنیادی آهنگ

آلبوم موسیقی این سریال مشتمل بر هجده قطعه است که اولین آن «کل صبح» نام دارد. این قطعه با بهره‌گیری از وزن «رَمَل» ساخته شده است. روایت است وزن رمل از جایی شکل گرفت که پیرمردی در حال  شتررانی فریاد می‌کشد: «یا یدا یدا یدا» و بخاطر سرعت زیاد از شتر پایین می‎‌افتد. جوانانی که این صحنه را دیدند، متوجه می‌شوند که شترها با خواندن وزن  رمل سریع‌تر می‌دوند. در واقع ریتم اصلی موسیقی سریال امام علی(ع) برپایه حرکت شتر ساخته شده است.

در نگاهی به ارکستراسیون یا سازآرایی این اثر هم می‌توان با شگفتی‌های دیگری رو به رو شد. استفاده از ساز «فاگوت» یا استفاده هوشمندانه از تار در کنار ویلن. بازی با نوای نی و فلوت. از حضور بسیار دقیق و استوار ساز «تیمپانی» هم نباید راحت گذر کرد.

شعر با اعراب اشتباه خوانده شده است

در باب شعرش هم سخن زیاد است. شعری که ابتدا به حروف ابجد نوشته شده بوده و پس از سی سال پژوهش و بررسی توسط فخرالدینی رمزگشایی شد. البته برخی معتقدند این شعر از خود «عبدالقادر مراغه‌ای» نیست و صرفا به او نسبت داده شده است. اهل تصوف با نقل احادیثی شعر را منسوب به صفه نشینان زمان پیامبر اکرم(ص) می دانند که یکی از آنها در حضور حضرت خواند و ایشان از این ابیات لذت بردند و شاید به همین دلیل در میان اشعار ابن فارض، سهروردی و مراغه‌ای دیده می شود که البته خیلی مورد تایید اهل ادب نیست.

اشتباهی که بارها در فضای مجازی  تکرار شده و حتی خود «صدیق تعریف» هم هنگام خواندن آهنگ دچارش شده است، این است که به دلیل آشنا نبودن با زبان عربی و اعراب گذاری اشتباه، مصرع اول و چند جای دیگر اشتباه  خوانده می‌شود.

کلَّ صُبْحٍ وَکُلَّ إشراقٍ [أیا]

تبکِی عینی بِدمعِ مُشتاقٍ [أیا]

به اشتباه خوانده می‌شود:

کلِّ صُبْحً وَکُلِّ إشراقٍ [أیا]

تبکَی عینی بِدمعِ مُشتاقٍ [أیا]

مشکلات ساخت موسیقی سریال، فخرالدینی را از زندگی خسته کرد

فخرالدینی درباره روند ساخت این موسیقی می‌گوید: یک‌بار نیم ساعت بعد از ضبط قطعات تماس گرفتند و گفتند تمام قطعات پاک شده، باید دوباره ضبط کنیم.تصور کنید چه حسی به شما منتقل می‌شود؟ مثال‌هایی از این دست تا دلتان بخواهد در این دوران برای من وجود داشت کما اینکه از نظر بودجه نیز با سختی‌های وحشتناکی رو به رو بودیم که کار را برای ما سخت می کرد. البته با تمام سختی‌ها، شیرینی‌هایی هم برایم داشت اما واقعیت این است که به شدت من را فرسوده کرد حتی ماجرا را به سمتی برد که واقعا از زندگی خسته شده بودم. به هر حال کار به سرانجام رسید و من سختی‌های زیادی در این سریال کشیدم که خوشبختانه وقتی دیدم این چنین مورد اقبال مردم قرار گرفته مزد معنوی‌ام را گرفتم.