سودجویی واشنگتن از تحریم‌های نفتی

علی روغنگران

نزدیک به سه ماه است که معافیت‌های فروش نفت ایران به هشت کشور لغو شده و هرگونه خرید نفت از ایران، نقض تحریم‌های آمریکا شمرده می‌شود. دولت آمریکا از اوایل ماه مه برای تشدید فشار اقتصادی بر ایران در چارچوب سیاست کارزار فشار حداکثری، این معافیت‌ها را لغو کرد. کاخ سفید می‌گوید هدف اصلی تعقیب چنین سیاستی، محدود کردن توان هسته‌ای و موشکی ایران و همچنین تغییر سیاست خارجی ایران در منطقه است. به عبارت دیگر، آمریکا ایران را به خاطر مسائل نظامی و سیاسی تحت فشار قرار داده است. اما بررسی آمار‌های توسعه صنعت نفتی آمریکا در ماه‌ها و سال‌های اخیر نشان می‌دهد که دلایل اعمال فشار بر ایران احتمالا فقط به مسائل نظامی و سیاسی مربوط نمی‌شود. بلکه فشار اقتصادی بر ایران، خصوصا در حوزه صادرات نفت، برای آمریکا منافع اقتصادی سرشاری به همراه دارد. آمریکا همزمان با قطع صادرات نفت ایران، برای تصرف سهم این کشور در بازار‌های نفتی آسیا اقدام کرد. به عنوان نمونه، هند یکی از بزرگترین مشتریان نفت ایران بود و در سال 2018 تا 2019، حدود 23.5 میلیون تن از ایران نفت خریداری کرد. اما پس از انقضای معافیت‌های موقت تحریمی در اوایل ماه مه، واردات نفت از ایران را کاملا قطع کرد. در مقابل، واردات هند از نفت آمریکا بیشتر شد و طبق برخی گزارش‌ها امروز به سطح 184 هزار بشکه در روز رسیده است. قطع واردات هند از نفت ایران و جایگزینی آن با نفت و گاز آمریکا، به سادگی اتفاق نیفتاد. چرا که ایران برای تسهیل فروش نفت خود، قیمت‌ها و تسهیلات بسیار مناسبی به هند و دیگر مشتریان پیشنهاد داده بود. از این رو، برای هندیها آسان نبود که از نفت ایران دل بکنند. اما فشار‌های سیاسی آمریکا بر هند به حدی بود که دهلی‌نو نهایتا تجارت نفتی خود با تهران را رها کرد. حدود یک ماه پیش در 26 ژوئن، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، به هند سفر کرد. او طی سخنرانی در مرکز بین المللی هند گفت: «قطع واردات نفت از ایران و انصراف از خرید نفت ونزوئلا برای شما سخت بود. ما می‌دانیم که این تصمیمات بدون هزینه نبود. ما همه تلاشمان را می‌کنیم تا تضمین کنیم که شما به اندازه کافی واردات نفت خام داشته باشید. ما قدردان کمک شما در وادار کردن این رژیم‌ها به رفتار کردن مانند کشور‌های عادی هستیم.»

در این سفر، پمپئو به طور مفصل با همتای هندی خود درباره مسائل انرژی مرتبط با ایران گفتگو کرد. در همان زمان، گزارش‌هایی درباره افزایش واردات هند از نفت آمریکا و نیز افزایش سرمایه‌گذاری هند در صنعت گاز آمریکا منتشر شد. همزمان با سفر پمپئو به دهلی نو، روزنامه اقتصادی هندی «لایو مینت» گزارش کرد که واردات نفت هند از آمریکا به 184 هزار بشکه نفت در روز رسیده است. علاوه بر این، هند حدود چهار میلیارد دلار در صنعت نفت شل آمریکا سرمایه‌گذاری کرده است. در حالی که پمپئو در دهلی نو مشغول قدردانی از هندیها به خاطر قطع واردات نفت از ایران بود، صادرات نفت آمریکا در ماه ژوئن رکورد جدیدی ثبت کرد. در این ماه، کل صادرات نفت آمریکا به 8.4 میلیون بشکه در روز رسید. این رقم، طبق آمار انستیتوی نفت آمریکا (API)، نسبت به ماه می، یعنی فقط یک ماه قبل، 3.6 درصد و نسبت به ژوئن سال 2018، حدودا 7.9 درصد افزایش داشته است. طبق همین آمار، کل تولید نفت خام آمریکا در ماه ژوئن 12.2 میلیون بشکه در روز بود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، با استناد به همین ارقام می‌گوید آمریکا دیگر به نفت خلیج فارس نیازی چندانی ندارد. چون خود آمریکا به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان تبدیل شده است. ترامپ در رابطه با افزایش تنش‌ها در خلیج فارس، گفته است کشور‌هایی نظیر چین، ژاپن و دیگر کشور‌های آسیایی که به نفت این منطقه وابسته هستند، باید برای تامین امنیت تنگه هرمز و دیگر مسیر‌های انتقال انرژی در خلیج فارس اقدام کنند. این ادعا، از منظر وابستگی کشور‌های آسیایی مثل چین و هند به نفت خلیج فارس درست است، اما از حیث روابط نفتی آمریکا با این منطقه، اندکی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد. چرا که آمریکا هنوز هم حدود 9 درصد نیاز‌های نفتی خود (حدود 900 هزار بشکه نفت) را وارد می‌کند و اگر خلیج فارس ناامن شود و قیمت‌های جهانی نفت بالا رود، واردات آمریکا از نفت خام هم تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. اما افزایش تولید و صادرات نفت آمریکا، فقط یک روی سکه است. روی دیگر آن، پیدا کردن بازار‌هایی برای فروش نفت است. آمریکا به لحاظ جغرافیایی، از بازار‌های بزرگ آسیا، که بزرگترین مصرف‌کنندگان نفت هستند، دور است؛ لذا انتقال نفت به این بازار‌ها پرهزینه خواهد بود. افزون بر این، بسیاری از مشتریان آسیایی ترجیح می‌دهند نفت ایران را به دلیل کیفیت مناسبش خریداری کنند؛ بنابراین در حالت عادی آمریکا ممکن است نتواند با تولیدکنندگانی مثل ایران رقابت کند. از این رو، با استفاده از ابزار تحریم و ارعاب اقتصادی، مزیت نسبی ایران را نابود کرده و نفت خودش را به فروش می‌رساند. شبکه آمریکایی سی‌ان‌ان یک روز پس از سفر پمپئو به هند نوشت: «تحریم‌های آمریکا یک خریدار بزرگ نفت خام ایران، (هند) را مجبور کرد که از عربستان و آمریکا نفت بیشتری بخرد.»