پدران خراسانی موسیقی ایرانی

آخرین روز خردادماه روز جهانی موسیقی بود. هنری که به اندازه انسان شاید کمی کمتر، قدمت دارد و در زبان پارسی به آن «خنیا» می‌گویند.

خُنیا از ریشه «خونیاک» زبان پارسی میانه و «هو نواک» اوستایی استکه خود آن از دو بخش تشکیل شده: «هو» به معنای نیک، زیبا، خوش(برای نمونه در واژهٔ «هومن» به معنای نیک‌اندیش)، و «نواک» به معناینوا. در کل هونواک، خونیاک و خنیا به معنی «نوای خوش» است. پیشوندخو ( به معنای خوش) در واژگان دیگری مانند خجیر، خسرو، خرم نیز دیدهمی‌شود.

موسیقی را هنر بیان احساسات به وسیلهٔ آواها گفته‌اند که مهم‌ترین عواملآن صدا و ریتم هستند و همچنین دانش ترکیب صداها به گونه‌ای کهخوش‌آیند باشد و سبب انبساط و انقلاب روان گردد نیز نامیده می‌شود.

«ابوعلی سینا» در تعریف موسیقی گفته است: موسیقی علمی استریاضی که در آن از چگونگی نغمه‌ها از نظر ملایمت و سازگاری، وچگونگی زمان‌های بین نغمه‌ها بحث می‌شود.

«نیچه» نیز معتقد است زندگی بدون موسیقی اشتباهی بزرگ بوده‌است.

خراسان اما یکی از قطب‌های موسیقی ایران است. چهره‌های سرشناسی از موسیقی محلی گرفته تا کلاسیک، در این خاک بالیده‌اند و نام خراسان را پر آوازه کرده‌اند. در ادامه درباره چند چهره شاخص موسیقی خراسان بیشتر می‌خوانید.

*پدر اتنوموزیکولوژی ایران

محمد تقی مسعودیه موسیقی‌دان و آهنگساز متولد مشهد است که از او بهعنوان «پدر اتنوموزیکولوژی ایران» یاد کرده‌اند.

محمد تقی مسعودیه در ۲۰ فروردین سال ۱۳۰۶ در مشهد متولد شد و ازکودکی با فراگیری نواختن «ویلن» به موسیقی گرایش پیدا کرد. او درخرداد ۱۳۲۴ دیپلم علمی‌اش را در سن ۱۸ سالگی در شهر مشهد دریافتنمود و در خرداد ۱۳۲۵در سن ۱۹ سالگی موفق به دریافت دیپلم ادبی ازمدرسهٔ دارالفنون تهران شد.

او رسالهٔ دکترای خود را در سال ۱۳۴۷ با عنوان «آوانویسی دستگاه شورو تجزیه و تحلیل آن» در کشور آلمان منتشر نمود و یک سال بعد، در سال۱۳۴۸ در گروه موسیقی دانشگاه تهران و در ادامه در دانشگاه هنر ودانشگاه علم و فرهنگ مشغول به تدریس شد که تا پایان عمر ادامه یافت.

مسعودیه برای نخستین بار بسیاری از درس‌های تخصصی مربوط بهموسیقی را وارد دانشگاه کرد که از آن میان می‌توان تاریخ موسیقی اروپا،هارمونی پیشرفته و پراتیک، فرم و آنالیز، سازشناسی، ارکستراسیون،ترانسکریپسیون و مباحث گوناگون اتنوموزیکولوژی اشاره کرد. او را «پدراتنوموزیکولوژی ایران» لقب داده‌اند. همچنین برخی او را پایه‌گذار موسیقیآکادمیک در ایران می‌دانند. او در آخرین ساعات زندگی نیز در اتاق کارشمشغول آهنگسازی یک اثر سمفونیک بود.

مسعودیه سال‌های زیادی را صرف پژوهش در موسیقی اصیل و محلیایران کرده که حاصل آن چندین کتاب و مقاله و همچنین ضبط آثاربسیاری از موسیقی مناطق ایران و جهان است.

*پدر عود ایران

اسکندر ابراهیمی زنجانی با نام هنری منصور نریمان نوازنده بربط وآهنگ‌ساز، ردیف‌دان و پژوهشگر موسیقی سنتی ایران بود. در ایران از ویبه عنوان پدر عود ایران یاد می‌کنند.

نریمان دربارهٔ اینکه چگونه نواختن عود را آموخت در خاطرات خودگفته‌است: «در عود استادی نداشتم، فقط از راه گوش به رادیوهایکشورهای همسایه استفاده بردم و به محمد عبدالوهاب خواننده و نوازندهبزرگ مصری به رادیو قاهره نامه نوشتم و دربارهٔ کوک و بعضی مسائلاین ساز از وی سوالاتی کردم و مسائلی را مطرح نمودم؛ پس از چندیعبدالوهاب در جواب نامه من نوشت که کوک عود همانی است که خود شماانجام داده‌اید و خلاصه کل نظریات مرا تأئید کرد.»

بعد از او بود که عود –که رنگ و بوی عربی داشت– کم‌کم در ارکسترسازهای ایرانی جا پیدا کرد و حتی گاهی قطعه‌ای تکنوازی به آناختصاص داده می‌شد. او در سال‌های قبل از انقلاب ۱۳۵۷ ایران نیزهمراه با جهانگیر ملک استاد تنبک٬ سلسله برنامه‌های تکنوازی درتلویزیون ملی ایران اجرا می‌کرده‌است.

منصور نریمان که به دلیل عارضه ریوی در بیمارستان بستری شده بودبامداد چهارشنبه، ۲۳ تیر ۱۳۹۴ در بیمارستان بهمن تهران درگذشت.

*فرزند نیشابور

پرویز مشکاتیان آهنگساز، موسیقی‌دان، استاد دانشگاه، پژوهشگر ونوازنده سنتور اهل نیشابور بود. او به سه تار نیز آشنایی داشت.

وی آموختن موسیقی را در طول تحصیل در زادگاهش، نیشابور پی گرفت وتا پایان دورهٔ متوسطه همچنان در پیشگاه پدر به فراگیری و تمرین مشغولبود. او در سال ۱۳۵۳ وارد دانشکدهٔ هنرهای زیبا در دانشگاه تهران شد وبه آموختن ردیف میرزا عبدالله نزد نور علی خان برومند و ردیف موسیقیسنتی نزد داریوش صفوت پرداخت.

وی هم‌زمان با آموزش ردیف، مبانی موسیقی ایرانی را نزد اساتیدی چونمحمدتقی مسعودیه، مهدی برکشلی، عبدالله دوامی، سعید هرمزی و یوسففروتن فرا گرفت. او نوازندگی سنتور را در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی بهصورت بسیار جدی ادامه داد و توانست در نوازندگی این ساز به مهارتویژه و چشمگیری دست پیدا کند و همچنین توانست کارهای بزرگ فراوانیرا در زمینهٔ آهنگسازی و نوازندگی سنتور به ویژه در زمینهٔ ساخت قطعاتهمنوازی (ارکسترال)، تصنیف و نیز تکنوازی انجام دهد.

در سال ۱۳۸۶، پس از حضور پرویز مشکاتیان در کنسرت محمدرضاشجریان، رابطهٔ این دو استاد موسیقی ایرانی که بیش از یک دهه تیره بود،مجدداً برقرار شد.

از آثار مشکاتیان، کتاب‌های فراوانی منتشر شده‌است. از این کتاب‌هامی‌توان به اثرهای بیست قطعه برای سنتور، گل آئین، گل آوا، سُل آیین،مجموعه تصانیف، بیداد، لاله بهار اشاره نمود.

پرویز مشکاتیان در تاریخ ۳۰ شهریور سال ۱۳۸۸ در منزلش در تهران ودر سن ۵۴ سالگی بر اثر نارسایی قلبی درگذشت.

*نماینده مکتب برومند و شهنازی

فرامرز شکرخواه اول فرودین ١٣٤٠ در شهر مقدس مشهد به دنیا آمد. اوموزیسین، نوازنده، مدرس و سازنده تار و سه تار بود.

وی از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۰ نزد شاپور هدایتی و با ساز سه‌تار به فراگیریمستمر موسیقی دستگاهی ایران پرداخت، آموزشی که مشخصاً مبتنی برردیف و ضربی‌های کلاسیک موسیقی ایرانی بود و به‌نوعی نماینده‌ نگرش ومکتب آموزشی شاگردان نورعلی‌خان برومند و علی‌اکبرخان شهنازی درخراسان (مشهد) بوده است.

شکرخواه که کلکسیونی از سازهای تاریخی را هم در اختیار داشت از دهه٦٠ با دریافت مجوز از وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی به ساخت ساز نیزپرداخت که سه‌تار و تارهای او جزو کارهای ویژه به شمار می‌آیند.

او پس از یک دوره بیماری عصر سه‌شنبه ۲۵ مهر ۹۶ در سن ۵۶ سالگیدر مشهد درگذشت.

*آقای صدا

محمدرضا شجریان شناخته شده ترین خواننده موسیقی سنتی در عصر حاضر است.

روزنامهٔ ونکوورسان او را یکی از مهم‌ترین هنرمندان موسیقی جهان وهمچنین رادیوی عمومی ملی (NPR) در سال ۲۰۱۰ وی را یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده‌است. شجریان در ایران ملقب به خسرو آوازایران می‌باشد.

شجریان که تابحال نامزد ۲ جایزه گرمی شده است، مبدع چند ساز ایرانی نیز هست. همچنین شجریان در قرائت قرآن نیز فعالیت داشته ودعای ربنا معروف‌ترین تلاوت قرآنیِ اوست؛ این اثر توسط سازمان میراثفرهنگی صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثر ملی ثبت شده‌است.

سرویس فرهنگ