اروپا بر سر دوراهی

اتحادیه اروپا تعیین مهلت از طرف ایران را درباره برجام رد کرد. خبرگزاری فرانسه گزارش داد که کشور‌های اروپایی روز پنجشنبه 19 اردیبهشت، با انتشار بیانیه مشترکی اعلام کردند که با وجود حمایتشان از برجام، اما هیچ ضرب الاجلی را از سوی ایران نمی‌پذیرند. در این بیانیه که به امضای فدریکا موگرینی، رئیس سیاست خارجه اتحادیه اروپا و همچنین بریتانیا، فرانسه و آلمان رسیده است از ایران خواسته شده که به برجام متعهد بماند. روز چهارشنبه ایران به کشور‌های باقی مانده در برجام “شصت روز” فرصت داده بود “تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را تامین کنند؛ چنانچه در این مهلت کشور‌های مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد. ”

اروپا، به عنوان مخاطب اصلی ضرب الاجل ایران، درموقعیت دشواری قرار گرفته است و بدون اینکه گامی در مسیر کاستن از اثرات تحریم‌ها بر ایران بردارد، همچنان از لزوم استمرار توافق هسته‌ای سخن می‌گوید. توافقی که بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر قرار گرفته است. روز چهارشنبه دقیقا در اولین سالگرد خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای، شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، با صدور بیانیه‌ای از «کاهش تعهدات» ایران ذیل برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خبر داد. در بیانیه شورای عالی امنیت ملی آمده است: «اعلام می‌نماید که جمهوری اسلامی ایران در مرحله فعلی دیگر خود را متعهد به رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخائر اورانیوم غنی‌شده و ذخائر آب سنگین نمی‌داند. به کشور‌های باقی مانده در برجام شصت روز فرصت داده می‌شود تا تعهدات خود به ویژه در حوزه‌های بانکی و نفتی را عملیاتی نمایند. چنانچه در این مهلت کشور‌های مزبور قادر نباشند مطالبات ایران را تامین کنند، در مرحله بعدی جمهوری اسلامی ایران رعایت محدودیت‌های مربوط به سطح غنی سازی اورانیوم و اقدامات مربوط به مدرن‌سازی رآکتور آب سنگین اراک را نیز متوقف خواهد کرد

مهلت شصت روزه ایران و نیز تهدید صریح به از سرگیری غنی‌سازی فراتر از محدودیت‌های برجام، اروپا را در موقعیتی قرار داد که یا برای تضمین منافع اقتصادی ایران از برجام تلاش بیشتری انجام دهد، یا اینکه همانگونه که فلورانس پارلی، وزیر دفاع فرانسه، هشدار داد، تحریم‌ها را بازگرداند. هر دو گزینه برای اروپا دشوار است. مواضع سه کشور اروپایی عضو برجام، به همراه اتحادیه اروپا، به وضوح نشان داد که آنها مایلند وضعیت کنونی حفظ شود. بدون اینکه اقدام ملموسی برای کاستن از اثرات اقتصادی تحریم‌ها بر ایران انجام شود. اما آیا ادامه وضعیت فعلی امکان‌پذیر است؟

پاسخ ایران مشخص است؛ اگر اروپا تا دو ماه دیگر، اقدامی برای جبران خسارت‌های خروج آمریکا از برجام انجام ندهد، ایران فرآیند «مدرن‌سازی» راکتور آب سنگین اراک را متوقف و نیز غنی‌سازی با درصد بالاتر از محدوده مجاز در برجام را از سر خواهد گرفت. این دو مورد، در واقع ستون اصلی برجام هستند و هرگونه تغییر در آنها، ایران را به سمت خروج از برجام سوق خواهد داد. ازسوی دیگر، اروپا در عین اذعان به ناتوانیش در مقابله کردن با تحریم‌های آمریکا، مایل نیست که ایران اقداماتی انجام دهد که به تعهدات اصلیش در برجام خللی وارد کند. اما به نظر می‌رسد که ادامه چنین روندی نه برای ایران و نه برای اروپا دیگر امکان پذیر نیست. پس از اعمال لغو معافیت‌های فروش نفت و نیز عدم تمدید برخی معافیت‌های هسته‌ای ایران توسط آمریکا، ایران در وضعیتی قرار گرفته است که به گفته شورای عالی امنیت ملی، «گزینه‌ای غیر از کاهش تعهدات» هسته‌ای ندارد. اما به نظر می‌رسد که اروپا هم گزینه‌های چندانی برای حفظ برجام ندارد. اتحادیه اروپا در یک سال گذشته، بیانیه‌های سیاسی زیادی در حمایت از برجام منتشر کرد. اما در عمل معلوم شد که آنها وابستگی زیادی به آمریکا دارند و بنابراین نمی‌توانند امتیاز اقتصادی خاصی به ایران بدهند. عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه ایران، شامگاه چهارشنبه، با حضور در برنامه «گفتگوی ویژه خبری» شبکه دو سیما، گفت: «حرفی که خود اروپایی‌ها به ما گفتند این بود که در یک سال اخیر متوجه شده‌اند که چقدر به آمریکا وابسته‌اند. شرکت‌ها و بانکهای آنها بیش از اینکه از دولت‌های اروپایی حرف‌شنوی داشته باشند، از وزارت خزانه‌داری آمریکا حرف‌شنوی دارند

شاید به همین دلیل است که اروپایی‌ها اولتیماتوم دو ماهه ایران را رد کردند. صبح روز پنج‌شنبه با یک روز تاخیر، فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در بیانیه مشترکی با وزرای خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا، ضمن ابراز «نگرانی زیاد» از بیانیه کاهش تعهدات ایران، اعلام کرد که اروپا به «حفظ و اجرای کامل» برجام متعهد است و «قویا» از ایران خواست که مثل سابق کل تعهداتش را اجرا و از اتخاذ «هرگونه اقدامات تنش‌زا» خودداری کند. علاوه بر این، اروپایی‌ها، تعیین هرگونه اولتیماتوم از سوی ایران را رد کردند.

عدم پذیرش ضرب الاجل ایران توسط اروپا احتمالا به این معناست که اگر ایران پس از انقضای مهلت تعیین شده، اجرای تعهدات برجامی، خصوصا محدودیت غنی‌سازی، را متوقف کند، اروپا به سمت اعمال تحریم بر ایران حرکت خواهد کرد. پس از اعلام کاهش تعهدات ایران در روز چهارشنبه، مقامات کشور‌های اروپایی به طور جداگانه تلویحا و تصریحا به این مسئله اشاره کرده‌اند. بازگشت تحریم‌ های اروپایی هم عملا برجام را کاملا از بین خواهد برد. از مواضع اخیر اروپا می‌توان این را استنتاج کرد که اروپا به آهستگی در حال نزدیک شدن به آمریکا است. اینکه چرا اروپا‌یی‌ها چنین رویه‌ای را در پیش گرفته‌اند، می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. دلیل نخست، ناتوانی اروپا، و شاید عدم وجود اراده، برای مقابله با تحریم‌های آمریکا است. همانگونه که عراقچی گفته است، اروپایی‌ها در یک سال گذشته متوجه شده‌اند که تا چه اندازه از نظر اقتصادی به آمریکا وابسته‌اند. دلیل دوم، می‌تواند سیاسی باشد. کاخ سفید از یک سال پیش تاکنون به تمام جهان گفته است که کارزار فشار حداکثری بر ایران جدی است. همین امر، موجب شده است که برخی کشور‌های اروپایی در توانایی‌شان برای مقابله با ترامپ شک کنند. ‌پیر ویمونت، دبیر اجرایی سابق آژانس دفاعی و امور خارجی اتحادیه اروپا، به نیویورک تایمز گفته است که اروپایی‌ها در مسئله ایران، دچار شکاف هستند و برخی کشور‌های اروپایی تمایلی به ایستادن در برابر دونالد ترامپ در مسئله ایران را ندارند. به گفته ورمونت، اروپا هیچ راهکار موثری برای مقابله با ترامپ ندارد. البته برخی ناظران داخلی هم مواضع کشورمان را در تغییر رویکرد بروکسل در برابر تهران بی‌تاثیر نمی‌دانند. آنها بر این باورند که تعیین ضرب الاجل دو ماهه، فاصله ایران با اروپا را بیشتر خواهد کرد.

علی روغنگران

image_print
0 پاسخ

دیدگاه خود را ثبت کنید

تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟
در گفتگو ها شرکت کنید.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *