اعتیاد با طعم اجبار!

اولش فکر می‌کردم که احتمالا سنگی یا توپ کوچکی زیر پا دارد و مثل همه بچه‌ها، توی این گرما، در این کوچه مشغول شیطنت‌های کودکانه خویش است. منتظر بودم که در انتهای همین کوچه به دوستانش برسد، راستش توقع داشتم یک گروه از پسر بچه‌های همسن و سال او را ببینم که دور از چشم والدینشان به کوچه آمده و به توپ دست‌سازِ چندلایه شوت می‌زنند… اما حقیقت آزار دهنده‌تر از خیالت من بود. نزدیک پسرک شدم و او آرام گفت: جنس چه می‌خواهی؟

مصومیت کودکان توام با خشونت بزرگسالی در چشمهایش موج می‌زد. انگار خیلی جلوتر از همه همسن و سالانش وارد دنیای آدم بزرگ‌ها شده بود و نمی‌شد که این جریان را به فال نیک گرفت و با آن، از او تعریف کنم. سوالش جای هرگونه سوء را پُر کرده بود و نمی‌توانستم به این موضوع فکر کنم که شاید اشتباه شنیده‌ام. دستش را تا نزدیک بینی‌اش برد و تازه متوجه ظاهرش شده بودم. پرسیدم کلاس چندم هستی؟ پاسخ داد: مدرسه نمی‌روم. از او علت را پرسیدم و گفت کارم خوب است و مدرسه کارم را عقب می‌اندازد. آخر چه کاری مهم‌تر از سوادآموزی و علم؟شاید برای کسی که در یک خانواده معتاد به دنیا آمده و خودش مشغول مصرف و فروش مواد است، درس خواندن و تحصیل اهمیت زیادی ندارد؛ اما رویایی این کودکان آبی نیست و همه چیز برای آن‌ها به رنگ اعتیاد درآمده. آنها مجبور هستند که هزینه مصرف خودشان را درآورند به هیچ چیز جز تامین موادمخدر فکر نمی‌کنند. شبیه بقیه کودکان زندگی نمی‌کنند و خودشان اختیاری برای انتخاب اینکه آیا می‌خواهند معتاد باشند یا خیر، نداشتند. این است که اعتیاد به مواد مخدر رنگ اجبار را به خود می‌گیرد و فرد اختیاری در انتخاب شرایط خود نداشته. سرمایه‌های این سرزمین در گرداب دود می‌شود و بی آنکه طعم زندگی بدون وابستگی به مواد مخدر را احساس کنند، گذران عمر می‌کنند. در این زمینه گفت‌وگویی داشتیم با یکی از درمانگران حوزه اعتیاد که سال‌ها با بچه‌هایی که توسط والدینشان معتاد شده بودند، کار کرده و تلاش کرده تا آنان را از این منجلاب بیرون بکشد و رنگ‌های دنیا را به آنها نشان بدهد.

محب، با اشاره اهمیت نجات کودکان از دام اعتیاد گفت: ترک اعتیاد کودکان اهمیت به مراتب بیشتری نسبت به ترک اعتیاد بزرگسالان دارد. زمانی که اعتیاد از دوران کودکی شروع می شود، بزهکاری نیز از همان سنین به دلیل اینکه کودک مجبور به تهیه مواد مخدر یا تامین مخارج مصرف خودش است، آغاز می‌شود.

تفاوت اعتیاد کودک با بزرگسال در این است که او دست کم بیست سال از عمرش گذشته است و ‌سابقه مصرف مواد مخدر در او زیاد نیست و به همین ترتیب احتمال ترک به مراتب بیشتری نسبت به کودکی که معتاد به دنیا آمده دارد. کودک معتاد، به دلیل اعتیاد والدین و سیر در چرخه تهیه و توزیع مواد مخدر، نمی‌تواند به راحتی اعتیاد خود را درمان و بهبود یابد.

وی افزود: متاسفانه اینها کودکانی هستند که در کانون خانواده دچار آسیب‌های بی‌شماری شده‌اند. این کودکان در خیابان رها می‌شوند و تفاوت آنها با بزرگسالان معتاد در این است که بزرگسالان بعد از چندین سال مصرف مواد مخدر شاید به کارتن خوابی روی بیاورند و شاید هم نه اما کودکان با تفاوت زیادی از بزرگسالان معتاد، در خیابان رها می‌شوند و مجبورند که به تکدی‌گری و سرقت دست بزنند چرا که اینها بدون اختیار فرزندان، پدر و مادرهای معتاد، توزیع کننده موادمخدر و دارای سابقه کیفری و حبس هستند.

محب، با اشاره به اینکه خود این کودکان در ابتلا به اعتیادشان اختیاری نداشته‌اند، تصریح کرد: این کودکان در شرایط بغرنجی و بدون حمایت مالی به اعتیاد مبتلا شده‌اند و مجبور هستند که خرج مصرف مواد و جای خواب خودشان را تامین کنند. به نظرم اگر به صورت جدی‌تر بر روی حوزه درمان و اعتیاد کودکان معتادان کار کنیم، می‌توانیم از بروز بزهکاران حرفه‌ای در آینده جلوگیری کنیم و از این ظرفیت در مسیر مثبتی استفاده کنیم. می‌توانیم به جای دست روی دست گذاشتن و تربیت کودک معتاد و بزهکار، قدمی برای درمان و اصلاح تربیت آنها برداریم و در آینده از همین افراد به عنوان نیروی با تجربه و سالم در جهت مبارزه با اعتیاد بهره‌برداری کنیم.

درمان‌گر حوزه اعتیاد در رابطه با فعالیت در حوزه ترک اعتیاد کودکان افزود:کار کردن روی کودکان و پیگیری درمان اعتیاد آنان بازخورد به مراتب بیشتری دارد چرا که کودک در حال یادگیری بوده و از طرفی کاملا با فرهنگ اعتیاد آشنا است و این فرهنگ نامطلوب در او رسوخ کرده و در 17 یا 18 سالگی او ما با یک معتاد، سارق و بزهکار حرفه‌ای مواجه هستیم. وقوع جرایم و تکرار جرم در سن کم تاثیر و بازخورد به بیشتری در آینده کودک بزهکار دارد اما متاسفانه روی این موضوع که از هرلحاظ اهمیت ویژه‌ای دارد، به خوبی کار نکردیم و خلاء‌های زیادی در این زمینه وجود دارد.

وی عنوان کرد: یک مصرف کننده‌ هفت ساله، از دو بُعد می‌تواند آسیب‌زا باشد؛ در بُعد اول آسیب‌های فردی است که تنها خود کودک را دچار اختلال و مشکلات فراوان می‌کند و بُعد دوم این جریان به جامعه برمی‌گردد و مجموعه‌ای از آسیب‌های اجتماعی را تشکیل می‌دهد که ریشه آن به بزه کودکان و سرنوشت آنان برمی‌گردد. البته موضوع به مراتب مهم‌تری هم وجود دارد؛ از دورانی که کودک مصرف کننده آن را سپری می‌کند نشات می‌‌گیرد، و آن موضوع این است که کودک در سن یادگیری است و به راحتی می‌تواند بر سایر کودکان اثرگذار باشد و به اصطلاح خودمان، «کودک مصرف کننده‌ برای سایر کودکان بد آموزی دارد». برای مثال یک کودک 10 ساله معتاد می‌تواند چند کودک، دیگر را هم معتاد کند که در موضوع در بزرگسالان به این شدت نیست و تاثیری که کودک یا نوجوان معتادان بر هم‌سن و سال خود می‌گذارد بیشتر است.

محب، عنوان کرد: کودک در دورانی است که شخصیت او در حال شکل‌گیری بوده و متاسفانه شخصیت او در حوزه اعتیاد شکل‌ گرفته و پرور‌ش می‌یابد. این فرد پس از گذران دوران کودکی و در سنین 40 سالگی قطعا به یک رئیس باند حرفه‌ای تبدیل می‌شود و چندین سال سابقه زندان در کارنامه خود دارد. ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که کودک 10سال معتاد درس بخواند و حتی این افراد در حوزه تحصیل و آموزش و فراگیری هم موفق نیستند.

ترک اعتیاد به این معنا نیست که ما فرد معتاد را در مدت زمانی مشخصی در کمپ نگهداریم و بعد او را در جامعه رها کنیم و بگوییم که اعتیاد را ترک کرده؛ یک معتاد بهبود یافته باید به صورت مداوم ترک کردن را با خودش کار کند. انجمن‌های دوازده قدمی دقیقا به همین صورت، معتاد بهبود یافته را در حالت ترک اعتیاد حفظ می‌کند و در شبکه درمان تا مادامی که او در قید حیات است برنامه وجود دارد.

درمان‌گر حوزه اعتیاد خاطرنشان کرد: متاسفانه مراکز ترک اعتیاد کودکان در مشهد وجود ندارد و حتی خانواده‌هایی که می‌خواهند کودکشان را برای ترک اعتیاد به مرکز معینی ببرند، اطلاعی از وجود این مراکز نداشته و در واقع درمانی برای درد آنها وجود ندارد. مراکز ترک اعتیاد یا به اصطلاح همان کمپ‌های ترک اعتیاد، فقط افراد بالا 18 سال را می‌پذیرند و جایی برای کودکان و یا نوزادانی که با اعتیاد متولد شده و رشد کرده‌اند وجود ندارد. به نظرم لازم است که با سایر دستگاه‌های متولی وارد کار شویم و از هرز رفتن سرمایه‌های فردا جلوگیری کنیم. همین کودکان می‌توانند به راحتی در سیر درمان اعتیاد قرار گیرند و به دلیل شرایط خاصی که دارند می‌توانند به سایر کودکانی که درد خودشان را احساس کرده‌اند، کمک کنند.

گفتنی است که سلسله مباحث ترک اعتیاد کودکان در این روزنامه ادامه دارد و قسمت بعدی این گفت‌وگو در شماره‌های آینده ادامه دارد.

گزارشی از نیلوفر اقبال