کودکی گمشده

در فقه شرایط زمانی و مکانی نقش دارد پس نباید سن بلوغ دختران در عربستان برای دختران ایرانی نیز لحاظ شود چرا که شاید در صدر اسلام پدری بنا به مصلحت کودک خود به ازدواج دخترک خود موافقت می‌کرد اما امروزه در حاشیه شهر دیده می‌شود که پدران معتاد به خاطر فقر دختر خود را می‌فروشند

آزاد:

جامعه روشنفکری ایران، در بسیاری از مسایلی که به حاکمیت منتهی می‌شود، ورود پیدامی‌کنند اما درباره مسایلی از این دست نظیر کودک همسری، سکوت اختیار و عرصه را خالی می‌کنند و این بیماری جریان روشنفکری است

سلطانی:

درجهت رشد و شکوفایی جامعه، باید مهارت‌های زندگی را در کودکان بهبود دهیم. اولین راهکار لزوما بهترین راهکار نیست و راه حل مشکل هیجانی فرزندان در دراز مدت، ازدواج نیست

اکبری:

ازدواج زودرس؛ محرومیت از تحصیل، چرخه فقر، طلاق، کشمکش‌ها، تضادها، آسیب‌های جسمی، قتل همسران، تعداد بچه‌های بسیار، خشونت جنسی، برقراری روابط خارج از چارچوب را درپی دارد

در کشور من دختر بچه‌ای که مشغول عروسک بازی است را صدا کرده و برایش جشن تکلیف می‌گیرند. به او می‌گویند تو دیگر بزرگ شدی و شرع و قانون با تو مثل یک انسان بالغ و عاقل رفتار می‌کند. مسوولیت شرعی تو دقیقا به اندازه مسوولیت شرعی یک مرد پنجاه ساله است‌. باید در تابستان و زمستان روزه بگیری. می‌توانی ازدواج کنی و فرزند بیاوری. مسوولیت کیفری تو نیز همچون مسوولیت یک مرد تمام است. اگر مرتکب جرمی شوی با تو مثل یک مرد بزرگ تر از خودت رفتار می‌کنند. تازه کلی هم منت سرش می‌گذارند که تو زودتر از برادر و پسرعمویت به تکلیف رسیدی! چرا؟ لابد قوه درکت بیشتر از آن‌هاست! خدا تو را بیشتر دوست دارد، پس بار مسوولیت را زودتر بر دوش تو می‌نهد!

بعد همین دختری که تا دیروز مشغول عروسک بازی بود، از امروز مسوولیت شرعی و کیفری اش برابر با مردی پنجاه ساله است!

نتیجه این قانون می‌شود تلاش خانواده برای ازدواج دختر 9 ساله‌، که البته با تلاش معاون دادستان مشهد از ازدواج او پیشگیری می‌شود. ولی چندی بعدی خبر ازدواج رها 11ساله با مردی هم‌سن پدربزرگش به گوش می‌رسد.

دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد صبح روز 3شنبه همایشی با عنوان کودک‌همسری با حضور اساتید برجسته از جمله دکتر شیخ‌الاسلام برگزار کرد که بار دیگر این چالش را مورد برسی قرار دهند شاید بتوان راه حلی پیدا کرد و مجلس نیز قانون منع ازدواج دختران زیر 13 سال را تصویب کند.

چالش تعیین سن بلوغ

رییس سابق دانشگاه آزاد اسلامی مشهد گفت: مهم‌ترین چالش برای فقها تعیین سن بلوغ برای دختران و پسران است.

به گزارش «صبح امروز» عباس شیخ‌الاسلامی صبح روز 3 شنبه در همایش «کودکی گمشده؛ نقد و بررسی نتایج و ابعاد گوناگون کودک همسری» که در آمفی‌تئاتر دانشگاه روان‌شناسی فردوسی برگزار شد، افزود: این تعیین سن قمری برای دختران در صدر اسلام در عربستان بوده و اگرچه حضرت فاطمه(س) نیز در این سن ازدواج کرده اما طبق تحقیقاتی که در سال‌های اخیر بر روی دختران دبیرستانی شهر تهران انجام شده سن بلوغ دختران ایرانی حدود 13 سال است.

وی تصریح کرد: فقها بر این باورند و معتقدند که پدر بر دختر خود تا قبل از رسیدن به سن بلوغ حق ولایتی دارد و می‌تواند برای دختر نابالغ خود باید و نباید تعیین کرده و یا اورا بنا به مصلحت به عقد کسی در بیارد که این ولایت پدری بعد از به بلوغ رسیدن به شیوه‌های دیگر بر زندگی دختر اعمال می‌شود.

شیخ‌الاسلامی اظهار داشت: ما در قانون و فقه تناقض بزرگی داریم چرا که طبق قانون افراد زیر 18 سال طفل محسوب شده اما طبق شرع و فقه اگر پدر صلاح ببیند می‌تواند این طفل خود را به ازدواجج فردی دیگر در بیارد.

وی مطرح کرد: حدود 70 سال پیش طبق کتاب دوم قانون مدنی اعلام شد که سن بلوغ باید از سن رشد تفکیک پیدا کند و قانون ممنوعیت ازدواج دختران زیر 15 سال و پسران 18 سال را تصویب کرده و این قانون به عنوان عرف جامعه نیز پذیرفته شد.

شیخ‌الاسلامی ادامه داد: طبق قانون مدنی سال 1313 در بحث ولایت نیز تصویب شد که اگر ولی طفل بنابر مصلحتی تقاضای ازدواج کودک خود را دارد با مراجعه و پیشنهاد به مدعی‌العموم و در صورت قبول محکمه و دادگاه اجازه دارد کودک خود را به ازدواج شخصی دیگر دربیارد.

وی اشاره کرد: اگر چه ممکن است دادگاه حکمی را به صورت مورد استثنا قبول کرده و ازدواج زیر 15 سال را اجازه داده اما در هر صورت ازدواج زیر 13 سال برای دختران ممکن نیست و نباید انجام می‌شد که امروزه پس از گذشت 70 سال تقاضای برگشت قانون به آن زمان را داشته که با مخالفت برخی مواجه می‌شود.

شیخ‌الاسلامی توضیح داد: طبق مصوبه ماده 3 قانون در سال 1316 ازدواج با کسی که هنوز آمادگی جسمانی نداشته ممنوع بوده و در صورت ازدواج مرتکب جرم شده و بین 1تا 3سال حبس را به عنوان مجازات محکوم می‌شود.

وی بیان کرد: در سال 1353 مجدد تغییراتی در قانئن ازدواج پدید آمده و طبق قانون ازدواج دختران زیر 18 سال و در پسران زیر 20 سال تمام ممنوع بوده و در مواردی که صلاح و مصلحتی مستثنا کند در صورتی که زن به سن 15 سالگی کامل داشته و باید دارای آمادگی جسمانی باشد و اگر خلاف این قانون عمل کنند به مجازات مشابه محکوم می‌شوند.

شیخ‌الاسلامی در ادامه در خصو ص ازدواج کودکان و اصلاحیه قانون تشریح کرد: این مصوبه قانون سرو صدای زیاد ایجاد کرده و مخالفین زیادی را به همراه آورد در نتیجه با توجه به شروع نهضت فکری در سال 1363 قانون ما از رشد به سن بلوغ بازگشت و ازدواج دختران زیر 9 سال را ممنوع کرد و این را نیز وارد کرد که اگر ولی صلاح ببیند می‌تواند کودک خود را در سن کم‌تر از 9 سالگی نیز عروس کند.

وی تصریح کرد: در سال 81 باتوجه به افزایش آمار ازدواج کودکان قانون نیز مجدد اصلاحیه‌ای در خصوص ازدواج کودکان داشته و ازدواج زیر 13 سال را منوط به اجازه ولی و رضایت دادگاه کرد.

شیخ‌الاسلامی بیان کرد: در فقه شرایط زمانی و مکانی نقش دارد پس نباید سن بلوغ دختران در عربستان برای دختران ایرانی نیز لحاظ شود چرا که شاید در صدر اسلام پدری بنا به مصلحت کودک خود به ازدواج دخترک خود موافقت می‌کرد اما امروزه در حاشیه شهر دیده می‌شود که پدران معتاد به خاطر فقر دختر خود را می‌فروشند.

وی تاکید کرد: قانون به تنهایی نمی‌تواند مانع ازدواج کودکان شود و باید دولت و فرهنگ نیز در این زمینه ورود پیدا کرده به طور مثال باید برای دختران حاشیه‌نشین کلاس‌های آموزشی مبنی بر آثار سو ازدواج زود هنگام برگزار کرده و البته از دخترانی که در سن پایین ازدواج کرده نیز نباید غافل شد و باید به این دختران هم آموزش‌های زندگی و مشاوره داده شود.

شیخ‌الاسلامی خبر داد: گاهی فرهنگ بسیار موثر تر از قانون می‌تواند عمل کرده به طور مثال امام جمعه زاهدان ازدواج دختران در سن پایین را ممنوع اعلام کرد که این موضوع سبب کاهش ازدواج دختران در سن پایین شد یا فیلم «هیس دختران فریاد نمی‌‌زنند» سبب آگاهی بسیاری از دختران شد پس فرهنگ و قانون باید به کمک هم امده تا این چالش را به بهترین نحو ممکن حل کرد.

سکوت جامعه روشنفکری ایران

در ادامه این نشست، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: قانون فعلی ۱۰۴۱ مدنی ازدواج دختران بعد از ۱۳ سالگی و قبل از آن باید توسط دادگاه صورت گیرد. و ازدواج دختران از سن ۱۳ تا ۱۶ سالگی باید محدود و بنا به مصلحت و رضایت پدر و رای دادگاه باشد.

علیرضا آزاد افزود: در باب مساله کودک همسری، استان خراسان رتبه اول کشوری و پس از آن استان‌های آذربایجان‌های شرقی و غربی و سیستان رتبه‌های دوم تا چهارم را دارند.

وی تصریح کرد: منظر متفاوت نواندیشان دینی مساله کودک همسری را در باب زمان و مکان بررسی می‌کند. از نگاه مقام معظم رهبری ازدواج زنان درسن کم به معنای تضعیف زنان است.

آزاد تصریح کرد: جامعه روشنفکری ایران، در بسیاری از مسایلی که به حاکمیت منتهی می‌شود، ورود پیدامی‌کنند اما درباره مسایلی از این دست نظیر کودک همسری، سکوت اختیار و عرصه را خالی می‌کنند و این بیماری جریان روشنفکری است.

وی ادامه داد: آیا اهمیت مساله کودک همسری با مساله دیه زن و مرد متفاوت است که به‌راحتی دید قانون تغییر می‌کند؟  فقه متناسب با نیازهای امروز خود را وقف داده و مصلحت اندیشی و مصلحت سنجی در امور فقهی بسیار موثر است.

وی تصریح کرد: با مساله کودک همسری در مجلس به عنوان موضوع سیاسی در بین دو جناح برخورد شد و حاشیه بر متن چربید. چرا که در عربستان این طرح تصویب شد.

آزاد افزود: مساله کودک همسری در برخی شهرستان‌ها مثل رشتخوار تربت و صفی آباد و برخی قبایل نظیر کرمانج‌ها فرهنگ محیطی است اما باید توجه کرد عقدهای موقت و سست در نتیجه فقر خانواده‌ها، پایه زندگی‌ها را می‌لرزاند و باید تدابیر درستی اندیشید.

عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: تبدیل گفتمان تکلیف‌مدار به گفتمان حق مدار، کلید حل بسیاری از مشکلات است و این دو گفتمان هنوز به تفاهم نرسیدند و ما با مشکلات اساسی فراوانی روبرو هستیم.

وی خاطر نشان کرد: در رابطه با این موضوع چندین فیلم، کتاب، آلبوم موسیقی و رمان ساخته شده‌است.

بازکردن حساب بانکی، اعطانکردن گواهینامه و شرکت در انتخابات آیا مهم‌تر از ازدواج است؟ چرا باید دختران و پسران باید در سن کمتر از ۱۸ سال ازدواج کنند.

توان عقلانی و بلوغ اجتماعی دو پارامتر ازدواج

در بخش دیگری از این همایش، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی، مشاوره و تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: سن تقویمی یک عدد است و توان عقلانی و بلوغ اجتماعی در سیستم تصمیم‌گیری برای مسایل مهمی مانند ازدواج موثر است.

به گزارش «صبح امروز»، سکینه سلطانی افزود: کودک همسری را به عنوان راهکار حل مساله نگاه نکنیم. به واسطه عدم آموزش صحیح و وجود آموزش‌های تک بعدی و غیر ضرور، سن نوجوانی بسیار طولانی شده است و به نظر می‌رسد که سن، محصول مولفه‌های متفاوتی است.

عضو هیئت علمی گروه روانشناسی، مشاوره و تربیتی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: سن بلوغ در مبانی فقهی دستخوش موضوعات دیگری است و بطورمثال سن روزه گرفتن دختران از ۹ سال تغییر کرد.

سلطانی تاکید کرد: درجهت رشد و شکوفایی جامعه، باید مهارت‌های زندگی را در کودکان بهبود دهیم. اولین راهکار لزوما بهترین راهکار نیست و راه حل مشکل هیجانی فرزندان در دراز مدت، ازدواج نیست.

وی اذعان کرد: باید جامعه به آگاهی و اندیشه‌ورزی برسد تا اینقدر متکی به قانون نباشد و باید منطقی تصمیم‌گرفت.

وی ادامه داد: در حوزه روان‌شناسی انسان باید به بلوغ غریزی، عاطفی، شناختی، هیجانی، زیستی و فیزیکی برسد تا ازدواج کند.

کودک همسری مبادله اقتصادی دختران است

در بخش پایانی نشست، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: کودک همسری در سال‌های اخیر مورد توجه قرارگرفته است. پدیده‌های اجتماعی یا وضعیت نامطلوب دارند و یا طبق نظر حداکثری جامعه و نخبگان معضل شناخته‌شده و بطور جمعی قابل اصلاح است. اما کودک همسری پدیده اجتماعی مهم و مضر نیست.

به گزارش «صبح امروز» حسین اکبری افزود: ازدواج زودرس؛ محرومیت از تحصیل، چرخه فقر، طلاق، کشمکش‌ها، تضادها، آسیب‌های جسمی، قتل همسران، تعداد بچه‌های بسیار، خشونت جنسی، برقراری روابط خارج از چارچوب را درپی دارد.

دبیر هیئت اندیشه ورز امور اجتماعی استانداری خراسان رضوی تصریح کرد: کودک همسری طی فرهنگ و رسم اجتماعی صورت‌می‌گیرد بطوری‌که موی دختران کوچک را رنگ می‌کنند که به معنای اعلام ازدواج این کودکان با مردان است.

وی تاکیدکرد: کودک‌همسری نتیجه مبادله اقتصادی و فروش دختران مابه ازای فقر و قمار خانواده‌هاست.

وی افزود: برخی از ازدواج‌های دختران در سن پایین، نتیجه اشتیاق دختران و سندروم سیندرلایی است.  دسته ای دیگر از خانواده‌ها به دلیل ترس از عزت و آبرو اقدام به ازدواج دختران در سنین پایین می‌کنند.

وی گفت: وقتی در جامعه می‌توان تغییر ایجادکرد که مساله کودک‌همسری به یک مطالبه عمومی و اجتماعی تبدیل‌شود و فشار اجتماعی باشد. اگر نمی‌توان از این پدیده پیشگیری‌کرد باید در زمینه توانمندسازی کودکان در برابر زندگی و خشونت جنسی قدم برداشت.

سرویس اجتماعی